Cùng nhà văn Nhật Chiêu “lắng nghe Bụt bước giữa đời”

Diễn ra tại Hà Nội ít ngày trước, buổi tọa đàm Lắng nghe Bụt bước giữa đời với sự dẫn dắt của nhà văn Nhật Chiêu đã để lại nhiều xúc cảm trong lòng những độc giả yêu văn hóa. Ở đó, họ như được tạm bước ra khỏi nhịp sống hối hả hiện đại để ngược dòng thời gian trở về một kỷ nguyên vàng son của dân tộc: Kỷ nguyên thời Lý – Trần.

Giữa vô vàn kiến thức, giữa biển cả thông tin của thế giới hiện đại, liệu chúng ta có vô tình lãng quên một “kho báu” vô giá ngay trong lòng di sản văn hóa dân tộc? Phải chăng, những vần thơ chan chứa đạo vị, những dòng văn khắc họa tâm hồn cao thượng của Trần Thái Tông, Trần Nhân Tông vẫn còn ẩn mình đâu đó, chưa được thế hệ hôm nay thực sự lắng nghe và thấu hiểu?

 Buổi tọa đàm Lắng nghe Bụt bước giữa đời bắt đầu từ cách đặt vấn đề ấy…

Tiếng “Bụt” vọng giữa đời thường

Mở đầu phần nội dung, nhà văn Nhật Chiêu đã giải mã chủ đề Lắng nghe Bụt bước giữa đời. Đó không chỉ đơn thuần là một ẩn dụ thi ca mà còn là một triết lý sống sâu sắc, thấm đẫm tinh thần nhập thế của Phật giáo thời Trần. Nếu trước đó, hình ảnh Phật có phần huyền ảo, tách biệt khỏi đời sống thế tục, thì đến thời đại nhà Trần, đạo Phật đã khoác lên mình chiếc áo của sự gần gũi, hòa mình vào nhịp thở của nhân gian. “Bụt bước giữa đời” chính là sự hiện diện sống động của tinh thần Phật giáo trong mọi khía cạnh của cuộc sống, từ chốn cung đình đến thôn dã, từ việc trị quốc an dân đến tu dưỡng bản thân.

Điểm nhấn đặc biệt trong tư tưởng Phật giáo thời Trần, được thể hiện rõ nét qua thơ văn của các vị vua, chính là quan niệm “đời đạo không hai”. Không còn ranh giới phân biệt tuyệt đối giữa cuộc sống thế tục và con đường tu hành, mà cả hai hòa quyện, tương hỗ lẫn nhau. Những câu thơ, bài phú như Bụt ở trong lòng, Chính ta là Bụt không chỉ là những tuyên ngôn mang tính lý thuyết mà còn là sự trải nghiệm sâu sắc, sự chứng ngộ từ chính tâm hồn của các bậc quân vương. Các vua Trần, với tâm hồn của một người con Phật, đã nhìn nhận “Bụt” không phải là một siêu nhiên ở đâu xa xôi mà tiềm ẩn ngay trong chính bản thể, trong từng hành động và suy nghĩ của mỗi người.

Để minh chứng cho những luận điểm sâu sắc này, nhà văn Nhật Chiêu đã đưa người nghe đến với những tác phẩm tiêu biểu của Trần Thái Tông và Trần Nhân Tông, nơi tinh thần “Bụt bước giữa đời” được thể hiện một cách sinh động và đầy sức thuyết phục.

Ở đó, Khóa hư lục của Trần Thái Tông hiện lên như một nhật ký tâm linh, ghi lại hành trình gian nan mà cao quý trên con đường tìm kiếm giác ngộ theo Thiền tông của một vị vua.  Còn Cư trần lạc đạo phú của Trần Nhân Tông lại mở ra một không gian khác, nơi sự hòa quyện giữa đạo và đời trở thành một lẽ tự nhiên, với những câu như “Bụt ở trong nhà”, “Chính ta là Bụt” vang lên như một tiếng chuông thức tỉnh.

Hoặc, đến với Đắc thú lâm tuyền thành đạo ca cũng của Trần Nhân Tông, người nghe như được trực tiếp lắng nghe tiếng lòng của một vị vua đã cởi bỏ hoàng bào, trở về với cuộc sống thanh tịnh, với những vần thơ như “Tuần này mà ngẫm/ Ta lại xá ta/ Đắc ý cong lòng/ Cười riêng ha hả…”.

Từ phân tích của nhà văn Nhật Chiêu, những tác phẩm tưởng chừng như xa xôi của Trần Thái Tông và Trần Nhân Tông đã trở nên gần gũi, sống động hơn bao giờ hết, hé lộ những giá trị tinh thần vượt thời gian, có sức lay động mạnh mẽ đến tâm hồn người nghe.

“Mỗi lần trở lại – mỗi lần làm mới”

Tiếp nối mạch chảy của buổi tọa đàm, nhà văn Nhật Chiêu đã thẳng thắn chỉ ra một thực trạng đáng suy ngẫm: “Chúng ta bỏ quên kho báu quý giá của tiền nhân. Đó chính là thơ văn của Trần Thái Tông và Trần Nhân Tông”.

Lời nhận định này như một tiếng chuông khẽ ngân, lay động sự hờ hững mà đôi khi chúng ta vô tình dành cho những di sản văn hóa cha ông. Giữa vòng xoáy của những trào lưu văn hóa ngoại nhập, giữa bộn bề lo toan của cuộc sống hiện đại, dường như “kho báu” thơ thiền Lý – Trần vẫn còn lặng lẽ nằm sâu trong lớp bụi thời gian, chưa thực sự được khai quật và trân trọng đúng với giá trị đích thực của nó.

Nhà văn đặt ra câu hỏi đầy trăn trở: Vì sao một di sản tinh thần sâu sắc và độc đáo như vậy lại chưa có được vị trí xứng đáng trong hệ thống giáo dục và trong đời sống văn hóa đương đại? Phải chăng, sự thiếu vắng những công trình nghiên cứu chuyên sâu, cách tiếp cận khô khan trong giảng dạy hay sự lấn át của những dòng văn học khác đã vô tình khiến thế hệ trẻ ngày nay trở nên xa lạ với những vần thơ thấm đẫm đạo vị và khí phách Đông A?

Để  rồi, tại phần giao lưu, một giáo viên văn học đã chia sẻ những khó khăn trong việc truyền tải vẻ đẹp và giá trị của thơ văn Lý – Trần đến học sinh, đồng thời bày tỏ sự đồng tình với nhận định của nhà văn Nhật Chiêu về việc “kho báu” này chưa được chú trọng đúng mức trong chương trình giảng dạy.

Và không chỉ dừng lại ở việc chỉ ra sự “bỏ quên”, nhà văn Nhật Chiêu còn mang đến một góc nhìn đầy hy vọng và tính khai mở: “Mỗi lần trở lại cái cũ là một lần làm mới”.

Quan điểm này tựa như một dòng chảy ngầm, khẳng định sức sống nội tại và khả năng tự vận động, thích ứng của di sản văn hóa. Thơ văn Trần Thái Tông và Trần Nhân Tông, dù đã cách chúng ta tám thế kỷ, nhưng những giá trị và thông điệp mà nó chứa đựng vẫn mang đậm tính thời sự và khả năng soi chiếu sâu sắc vào cuộc sống hiện tại.

Một khán giả trẻ đã bày tỏ sự ngạc nhiên trước vẻ đẹp và sự gần gũi của những vần thơ cổ, đồng thời đặt câu hỏi về cách để thế hệ trẻ có thể tiếp cận và trân trọng hơn di sản này. Và trong phần giải đáp, nhà văn Nhật Chiêu nhấn mạnh: Việc tìm hiểu văn học cổ không chỉ là hành trình về nguồn cội mà còn là cơ hội để soi chiếu và làm phong phú thêm tâm hồn trong bối cảnh ngày nay.

“Chỉ cần câu thơ có mấy chữ “Mỗi ngày ta lại xá ta” cũng mang ý nghĩa hiện đại lắm rồi: Mỗi ngày ta tự giải thoát mình ra khỏi những phiền não, bận bịu, thất vọng, tự ti, mặc cảm không cần thiết…” – nhà văn nhấn mạnh.  

Như lời ông, khi thực sự “lắng nghe” tiếng vọng từ quá khứ, chúng ta không chỉ đơn thuần ôn lại những giá trị cũ mà còn có cơ hội làm mới chính mình, làm giàu thêm vốn sống tinh thần. Tinh thần nhập thế, sự an nhiên tự tại trước mọi biến động, trách nhiệm với đất nước và khát vọng hòa hợp giữa lý tưởng và thực tế – những giá trị cốt lõi trong thơ văn các vị vua – thiền sư vẫn là những bài học quý giá, những kim chỉ nam cho cuộc sống hôm nay. Giữa những căng thẳng, xung đột và những lo toan đời thường, việc tìm về với sự thanh thản trong tâm hồn, với tinh thần dấn thân phụng sự cộng đồng mà các vị vua Trần đã thể hiện, có thể mang đến cho chúng ta những nguồn năng lượng tích cực, những giải pháp sáng suốt.

Từ đó, theo nhà văn Nhật Chiêu, việc “trở lại cái cũ” không phải là một hành động hoài niệm đơn thuần mà là một quá trình đối thoại giữa quá khứ và hiện tại, nơi những giá trị xưa cũ được tái khám phá, được “làm mới” để phù hợp với dòng chảy của thời đại, mang lại những bài học sâu sắc cho cuộc sống hôm nay.

Và như thế, Lắng nghe Bụt bước giữa đời không chỉ là một sự kiện văn hóa mà còn là một hành trình tìm về cội nguồn. Như cách một học trò của Nhật Chiêu chia sẻ tại sự kiện: “Lâu lắm rồi giữa đất Hà Nội mới lại có một buổi tọa đàm về thơ mà thu hút đến gần 200 người, và ai cũng lắng nghe trong trạng thái rất… thiền. Điều này chỉ có thể tìm thấy ở thầy Nhật Chiêu”.