Hệ thống y tế miễn phí nhìn từ Cuba

(PLO)- Hệ thống y tế miễn phí toàn dân của Cuba không chỉ bền vững mà còn là tấm gương về tiến bộ khoa học và tinh thần đoàn kết quốc tế.

Hơn 6 thập kỷ bị cấm vận kinh tế, thương mại và tài chính do Hoa Kỳ áp đặt, Cuba – một hòn đảo nhỏ ở vùng Caribe, vẫn xây dựng được một trong những hệ thống chăm sóc sức khỏe đáng ngưỡng mộ nhất thế giới.

Năm 2014, Tổng giám đốc Tổ chức Y tế thế giới (WHO) Margaret Chan đã ca ngợi Cuba là quốc gia dẫn đầu thế giới trong lĩnh vực y tế.

Hệ thống y tế miễn phí toàn dân của Cuba không chỉ bền vững mà còn là tấm gương về tiến bộ khoa học và tinh thần đoàn kết quốc tế.

Để hiểu rõ hơn về hệ thống này, PLO đã có cuộc trao đổi với PGS.TS, nhà nghiên cứu Y học gia đình Ana Olivia Ramos Rodríguez, giảng viên Trường Đại học Khoa học Y khoa Artemisa (trực thuộc Đại học Khoa học Y khoa La Habana, Cuba).

PGS.TS Ana Olivia Ramos Rodríguez (bên trái) chụp ảnh cùng học trò trong lễ tốt nghiệp.

Sức khoẻ là quyền con người

. Phóng viên: Thưa bà, hệ thống y tế miễn phí toàn dân của Cuba được xây dựng dựa trên nền tảng triết lý và nguyên tắc cốt lõi nào?

+ PGS.TS Ana Olivia Ramos Rodríguez: Hệ thống y tế miễn phí của Cuba được xây dựng dựa trên các nguyên tắc và triết lý bắt nguồn từ bối cảnh lịch sử, chính trị và xã hội của đất nước từ sau Cách mạng năm 1959.

Ở Cuba, sức khỏe được xem là một tài sản chung, gắn liền với công bằng và bình đẳng xã hội. Mô hình này dựa trên lý tưởng rằng một hệ thống y tế toàn dân và tập trung vào việc phòng bệnh sẽ hiệu quả và nhân văn hơn các mô hình chữa bệnh chạy theo lợi nhuận.

Bệnh viện Phẫu thuật Hermanos Ameijeiras (La Habana) – một bệnh viện tuyến cuối của Cuba. Ảnh: YEMMI VALDÉS

Có 6 nền tảng chính định hướng cho mô hình y tế Cuba.

Thứ nhất, sức khỏe được xem là quyền con người và trách nhiệm của nhà nước.

Nhà nước Cuba coi sức khỏe là một quyền phổ quát và một nghĩa vụ công, chứ không phải là dịch vụ thương mại. Điều này được phản ánh ở việc các dịch vụ y tế hoàn toàn miễn phí và chăm sóc sức khỏe cho người dân luôn là vấn đề được ngân sách nhà nước ưu tiên hàng đầu, ngay cả trong bối cảnh còn nhiều hạn chế về kinh tế.

Ở Cuba, Nhà nước đảm bảo việc phân phối nguồn lực y tế một cách công bằng và bao phủ toàn bộ dân số, bất kể vị trí địa lý, thu nhập hay địa vị xã hội.

Thứ hai, định hướng phòng ngừa và tiếp cận cộng đồng.

Triết lý y học của Cuba ưu tiên phòng bệnh hơn chữa bệnh. Đây là một phương pháp giúp giảm chi phí điều trị và cải thiện các chỉ số sức khỏe.

Mô hình bác sĩ và điều dưỡng gia đình tại Cuba được triển khai từ năm 1984, và Y học gia đình là một hoạt động thực hành, thực hiện các hoạt động hướng đến cá nhân, gia đình, cộng đồng và môi trường, sàng lọc các yếu tố nguy cơ và chẩn đoán sớm bệnh tật, ngăn ngừa biến chứng.

Chương trình này đang trong quá trình hoàn thiện, tạo nên mạng lưới các cơ sở y tế lớn nhất trong Hệ thống Y tế quốc gia.

Ngoài ra, còn có các chiến dịch tiêm chủng hàng loạt, kiểm tra sức khỏe bắt buộc và giáo dục sức khỏe, với sự tham gia của các trung tâm cộng đồng, trường học, nơi làm việc.

Các y bác sĩ Cuba khám bệnh cho người dân ngay tại nhà. Ảnh: YEMMI VALDÉS

Thứ ba, sự tham gia của xã hội.

Người dân tích cực tham gia các chương trình y tế như hiến máu, tiêm chủng, phòng bệnh truyền nhiễm… Nguyên tắc này nhằm trao quyền cho cộng đồng và thúc đẩy trách nhiệm chung giữa người dân và hệ thống y tế.

Thứ tư, tích hợp giảng dạy – chăm sóc – nghiên cứu.

Hệ thống y tế Cuba cho phép liên kết đào tạo y khoa với thực hành lâm sàng và nghiên cứu. Các trường đào tạo y khoa có cơ sở thực hành là các bệnh viện và phòng khám đa khoa, cho phép sinh viên tích lũy kinh nghiệm thực hành, nghiên cứu ngay từ khi còn học năm nhất.

Điều này đảm bảo rằng mỗi cán bộ y tế được đào tạo luôn có đủ năng lực để làm việc trong lĩnh vực chăm sóc sức khoẻ ban đầu, đáp ứng nhu cầu thực tế của người dân.

Thứ năm, chủ nghĩa quốc tế và đoàn kết toàn cầu.

Hợp tác y tế quốc tế là một trụ cột về đạo đức và kinh tế. Từ năm 1963, Cuba đã cử các lữ đoàn đến hơn 90 quốc gia, ngay cả trong những tình huống khẩn cấp, khủng hoảng như dịch bệnh Ebola, COVID-19, động đất…

Với triết lý này, Cuba vừa tham gia viện trợ nhân đạo, vừa hỗ trợ đào tạo các y bác sĩ nước ngoài tại Cuba. Đổi lại, các chương trình này cũng tạo ra doanh thu để phát triển hệ thống chăm sóc sức khỏe.

Các y bác sĩ Cuba đến Italia để hỗ trợ chống dịch COVID-19 hồi tháng 3-2020. Ảnh: GRANMA

Thứ sáu, khả năng thích ứng và phục hồi trước những thách thức.

Hệ thống y tế Cuba đã thích ứng được với nhiều cuộc khủng hoảng kinh tế, dịch bệnh và cả lệnh cấm vận, cũng như sự hạn chế về khả năng tiếp cận các thuốc mới và công nghệ mới.

Ví dụ, trong đại dịch COVID-19, hệ thống y tế Cuba đã kết hợp giám sát dịch tễ học chặt chẽ, sản xuất vaccine nội địa và triển khai rộng rãi đến các bác sĩ trong cộng đồng, mang lại hiệu quả giúp giảm tỉ lệ tử vong đáng kể.

Mô hình hình kim tự tháp đảm bảo toàn dân tiếp cận y tế

. Cấu trúc của hệ thống y tế Cuba được tổ chức như thế nào để đảm bảo mọi người dân đều được tiếp cận dịch vụ y tế miễn phí, từ chăm sóc ban đầu đến các dịch vụ chuyên sâu và điều trị tại bệnh viện?

+ Hệ thống y tế Cuba được xây dựng theo hệ thống phân cấp các cấp độ chăm sóc và quản lý nhằm đảm bảo quyền được chăm sóc sức khoẻ miễn phí của người dân, dựa trên các nguyên tắc công bằng, phòng ngừa và sự tham gia của cộng đồng.

Ở Cuba, các dịch vụ y tế hoàn toàn miễn phí và chăm sóc sức khỏe cho người dân luôn là vấn đề được ngân sách nhà nước ưu tiên hàng đầu. Ảnh: SAHIRYS GONZÁLEZ

Hệ thống y tế được chia thành ba cấp độ chăm sóc:

– Cấp sơ cấp, gồm:

Phòng khám bác sĩ y điều dưỡng gia đình đặt tại cộng đồng, mỗi phòng khám này phục vụ 600-1.200 người dân.

Trung tâm y tế cộng đồng: là trung tâm phối hợp nhiều loại phòng khám, cung cấp nhiều dịch vụ từ các dịch vụ chuyên khoa cơ bản (sản, nhi…), xét nghiệm, phục hồi chức năng toàn diện, trung tâm dành cho người cao tuổi, nhà hộ sinh, phòng khám nha khoa. Các trung tâm này làm nhiệm vụ cầu nối giữa y tế cơ sở và bệnh viện.

– Cấp độ thứ cấp: gồm các bệnh viện đa khoa, nội khoa – phẫu thuật, chuyên khoa, xử lý các trường hợp phức tạp hơn.

– Cấp độ thứ ba: gồm các viện nghiên cứu và trung tâm công nghệ cao, là cấp độ cao nhất, cung cấp các dịch vụ y tế siêu chuyên khoa, điều trị các bệnh lý phức tạp, hiếm gặp hoặc nghiêm trọng.

Tương ứng với ba cấp độ trên là ba cấp hành chính làm nhiệm vụ quản lý: cấp huyện, cấp tỉnh và cấp trung ương.

. Nguồn lực tài chính nào được sử dụng để duy trì hệ thống y tế miễn phí này?

+ Hệ thống y tế nhà nước được hỗ trợ bằng nguồn vốn công, được ưu tiên trong ngân sách nhà nước. Năm 2023, chi tiêu cho y tế chiếm 27% tổng chi tiêu xã hội.

Hệ thống y tế của Cuba được tổ chức theo cấu trúc hình kim tự tháp (sơ cấp – thứ cấp – cấp thứ ba), quản lý tập trung nhưng vẫn đề cao quyền tự chủ của địa phương.

Tuy nhiên, xã hội Cuba nói chung đang phải đối mặt với nhiều thách thức về kinh tế.

Năm 2021, chi tiêu cho y tế tại Cuba chiếm 12,63% GDP cả nước. Ảnh: SAHIRYS GONZÁLEZ

. Hệ thống y tế miễn phí toàn dân của Cuba đã đóng góp như thế nào vào các chỉ số sức khỏe quan trọng của quốc gia trong những năm gần đây?

+ Hệ thống y tế quốc gia miễn phí toàn dân của Cuba có tác động đáng kể đến các chỉ số sức khỏe quan trọng như tuổi thọ, tỉ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh, việc kiểm soát các bệnh truyền nhiễm và không truyền nhiễm.

Về tuổi thọ, tuổi thọ trung bình ở Cuba năm 2024 là 78,3 tuổi, cao hơn mức trung bình của khu vực châu Mỹ và tương đương với các nước phát triển.

Thành tựu này được ghi nhận là nhờ sự tiếp cận toàn dân đối với dịch vụ chăm sóc sức khỏe, bao gồm chăm sóc sức khỏe ban đầu và các chương trình cộng đồng theo dõi các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, tiểu đường.

Năm 2021, chi tiêu cho y tế tại Cuba chiếm 12,63% GDP cả nước, trong đó tập trung vào phát triển cơ sở hạ tầng và đào tạo chuyên môn.

Hệ thống Y tế quốc gia ghi nhận tỉ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh thấp kỷ lục, với 7,1 ca tử vong dưới một tuổi trên 1.000 trẻ sinh ra. Đây là một trong những chỉ số tốt nhất ở khu vực Mỹ La-tinh.

Cuba cũng ưu tiên phát triển mạng lưới chăm sóc tích cực nhi khoa và các trung tâm tim mạch, giúp giảm các biến chứng bẩm sinh.

Cuba ưu tiên phát triển mạng lưới chăm sóc tích cực nhi khoa. Ảnh: SAHIRYS GONZÁLEZ

100% trẻ được tiêm chủng phòng ngừa các bệnh sởi, bại liệt, loại trừ 14 bệnh truyền nhiễm kể từ năm 1962.

Đối với các bệnh truyền nhiễm, Cuba đã xóa sổ hoặc giảm đáng kể nhiều bệnh thông qua giám sát dịch tễ học tích cực (báo cáo hàng tuần các trường hợp tại các phòng khám địa phương, cho phép phản ứng nhanh với các đợt bùng phát như sốt xuất huyết, COVID-19…); sản xuất vaccine, thuốc nội địa (70% vaccine, thuốc được sản xuất trong nước).

Cuba đã loại trừ lây truyền dọc HIV và giang mai bẩm sinh vào năm 2015, đã được WHO công nhận.

Về bệnh không lây nhiễm, các bệnh lý như tiểu đường, tim mạch được giải quyết thông qua các chiến lược phòng ngừa như chẩn đoán sớm, khám sức khỏe định kỳ tại phòng khám bác sĩ gia đình giúp phát hiện bệnh nhân huyết áp cao và đái tháo đường từ sớm.

Cuba đạt được nhiều chỉ số sức khỏe tích cực. Ảnh: YEMMI VALDÉS

‘Nhắc đến Cuba, người ta nhắc đến sự phát triển y học’

. Từ kinh nghiệm của bà, đâu là yếu tố là then chốt để một quốc gia khác có thể học hỏi và áp dụng (có điều chỉnh) mô hình y tế miễn phí toàn dân của Cuba?

+ Theo tôi, mô hình y tế của Cuba có thể được áp dụng ở các quốc gia khác, phù hợp với bối cảnh văn hóa và kinh tế cụ thể.

Đầu tiên, các nước có thể nghiên cứu về mô hình chăm sóc sức khỏe ban đầu hướng tới cộng đồng: phát triển mô hình bác sĩ gia đình, chủ động thăm khám tại nhà và phòng ngừa, theo dõi bệnh mãn tính. Cách tiếp cận này đảm bảo khả năng tiếp cận toàn diện và phát hiện sớm các rủi ro, giảm gánh nặng cho bệnh viện.

Các phòng khám gia đình đặt tại cộng đồng hoạt động như các trung tâm nâng cao sức khỏe, thu hút nhiều tổ chức xã hội tham gia vào các chiến dịch y tế.

Điều này khuyến khích sự tham gia của người dân, cộng đồng trong việc quyết định các vấn đề về sức khỏe.

Người dân Cuba được các bác sĩ thăm khám tại nhà. Ảnh: YEMMI VALDÉS

Các nước cũng có thể nghiên cứu việc tiếp cận phòng ngừa và giám sát dịch tễ học, phát triển hệ thống cảnh báo sớm cho phép theo dõi bệnh tật theo thời gian thực.

Cùng với đó là đào tạo nguồn nhân lực và hợp tác quốc tế. Tại Cuba, sinh viên y khoa được đào tạo chăm sóc sức khoẻ tại cộng đồng ngay từ năm nhất, ưu tiên các kỹ năng phòng ngừa và rèn luyện đạo đức nghề nghiệp.

Các nước thiếu hụt chuyên gia có thể áp dụng mô hình này để tăng cường chăm sóc sức khoẻ ở y tế cơ sở.

Bệnh viện Đa khoa Calixto Garcia ở Thủ đô La Habana, Cuba. Ảnh: YEMMI VALDÉS

Bên cạnh đó, Cuba đã đưa hơn 48.000 chuyên gia đến 62 quốc gia trên khắp thế giới, vừa thể hiện tình đoàn kết quốc tế, vừa tạo ra nguồn thu nhập cho đất nước. Chiến lược này cũng có thể được áp dụng tại các quốc gia khác.

Ngoài ra, chúng tôi cũng tập trung đổi mới ở từng địa phương và phát triển công nghệ sinh học. Các đơn vị sản xuất thuốc, vaccine của Cuba đã chứng minh được khả năng tự cung tự cấp dược phẩm ngay cả trong bối cảnh đất nước bị cấm vận kinh tế.

Cuba cũng phát triển hệ thống phân tích siêu vi (SUMA) cho phép chẩn đoán nhanh với nguồn lực tối thiểu. Đây là một giải pháp tiếp cận y tế cho các vùng sâu, vùng xa.

Bài học cốt lõi ở đây là sự tiếp cận công bằng đối với các dịch vụ chăm sóc sức khỏe có thể đạt được thông qua ý chí chính trị, sự tham gia của xã hội và ưu tiên nguồn lực, chứ không chỉ là công nghệ tiên tiến.

. Là một bác sĩ, điều gì của hệ thống y tế Cuba khiến bà tự hào nhất?

+ Trước hết, tôi tự hào vì được là một phần của hệ thống y tế Cuba.

Tôi tự hào vì những giá trị mà chúng tôi tạo ra, đó là những giá trị về lòng nhân ái, trách nhiệm với cộng đồng, sự đồng hành với mỗi người bệnh.

Tiếp đó, tôi tự hào vì những gì mà hệ thống y tế này đã dạy cho mình: đạo đức làm nghề và đào tạo chuyên môn.

Tôi vô cùng tự hào về chuyên môn của mình, bởi nó mang dấu ấn lớn của phòng ngừa bệnh tật, được ở trong từng gia đình, từng cộng đồng, chứng kiến và đồng hành cùng mỗi người dân trong suốt vòng đời của họ, từ khi họ còn khoẻ mạnh cho đến khi ốm yếu.

Và hơn hết, tôi hiểu rằng dù có thiếu thốn, khó khăn về kinh tế, thương mại như thế nào, thì mọi nỗ lực của hệ thống y tế đều hướng đến một mục tiêu duy nhất, đó là đảm bảo sức khoẻ của con người.

Cá nhân tôi yêu và trân trọng vô cùng việc khi một người dân đến bệnh viện, họ không phải chờ đợi, đóng tiền để được thăm khám, tư vấn.

Hệ thống y tế Cuba đã đạt được sự công nhận, có uy tín trên trường quốc tế. Nhắc đến Cuba, người ta nhắc đến sự phát triển y học với tất cả sự trân trọng, tôn trọng. Đó là một hệ thống y tế bất chấp khó khăn, thiếu thốn, vẫn khẳng định được vị thế hàng đầu và tiềm năng phát triển.

Xin chân thành cảm ơn bà!

Tổng Bí thư: Tiến tới miễn viện phí cho mọi người dân

Tổng Bí thư lưu ý: Chú trọng phát triển y tế, chăm sóc sức khỏe nhân dân, tiến tới miễn viện phí cho mọi người dân, để mỗi người dân Việt Nam thật sự…

Bấm xem >>