Chỉ từ một cơn sốt hay cơn đau đầu tưởng chừng vô hại, con bạn có thể bước vào cuộc đua sinh tử với bệnh do não mô cầu – nơi mà mỗi giây trôi qua đều quyết định sự sống còn trong vỏn vẹn 24 giờ.

Căn bệnh gây ám ảnh bác sĩ và người nhà

Theo Cục phòng bệnh (Bộ Y tế), bệnh do não mô cầu có tỷ lệ tử vong cao lên đến 50% nếu không điều trị kịp thời. Cứ 5 người sẽ có 1 người bị khuyết tật cả đời như chậm phát triển trí tuệ, điếc, liệt, tàn tật… ngay cả khi được cứu sống.

Theo báo cáo của Bộ Y tế về bệnh truyền nhiễm (năm 2016), bệnh do não mô cầu là 1 trong 10 bệnh có tỷ lệ tử vong cao nhất. Còn báo cáo công bố năm 2023 của Viện Pasteur TP.HCM, tỷ lệ tử vong của bệnh ở trẻ em dưới 5 tuổi khu vực phía Nam giai đoạn 2012 – 2021 lên đến 10%.

Bệnh có hai thể phổ biến nhất là viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết và các thể khác ít gặp hơn như viêm phổi, viêm khớp, viêm màng ngoài tim, viêm kết mạc… Lứa tuổi nào cũng có nguy cơ mắc bệnh nhưng ba nhóm có tỷ lệ nhiễm cao hơn là trẻ dưới 5 tuổi, thanh thiếu niên 14 đến 20 tuổi, người bị suy giảm miễn dịch.

Thanh thiếu niên là nhóm đối tượng có nguy cơ mắc bệnh do não mô cầu cao. Ảnh: Shutterstock

Bệnh có các triệu chứng ban đầu dễ bị chẩn đoán nhầm với nhiều bệnh hô hấp khác. Cụ thể, trong 0-8 giờ đầu, các triệu chứng không đặc hiệu (giống như cúm) gồm đau đầu, sốt, viêm họng, sổ mũi, biếng ăn, buồn nôn. Từ giờ thứ 9-15, xuất hiện tử ban, lạnh tay chân, cứng cổ, sợ ánh sáng. Từ 16-24 giờ, bệnh nhân co giật, mê sảng, mất ý thức, tử vong. Ghi nhận trên thực tế, thời điểm nhập viện của đa số bệnh nhân vào giờ thứ 19, quá trễ để điều trị và khiến bác sĩ không kịp trở tay.

Bệnh do não mô cầu diễn tiến nhanh, có thể gây tử vong chỉ trong 24 giờ. Ảnh: Shutterstock

Theo báo cáo Gánh nặng kinh tế – Chi phí bệnh tật ở Đức từ năm 2001-2015, trung bình mỗi ca bệnh mất từ 57.000 euro (hơn 1 tỷ đồng) đến 171.000 euro (hơn 4,5 tỷ đồng). Ở Anh, chi phí chăm sóc bệnh nhân bệnh do não mô cầu chiếm 83% tổng chi tiêu của cả gia đình. Ở Việt Nam, người bệnh có thể mất rất nhiều chi phí để điều trị khỏi bệnh và theo dõi các di chứng lâu dài.

Vi khuẩn não mô cầu có đường lây thông qua các giọt nước bọt nhỏ bắn ra khi người nhiễm não mô cầu ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc gần. Nguồn lây vi khuẩn não mô cầu có thể từ người bệnh hoặc người khỏe mạnh mang vi khuẩn nhưng không biểu hiện triệu chứng với tỷ lệ khoảng 10-20% dân số chung.

Ai cũng có nguy cơ bị viêm màng não, đặc biệt trẻ nhỏ dưới 5 tuổi. Ảnh: Vecteezy

Cách đơn giản phòng “bệnh tử trong 24 giờ”

CDC Mỹ ước tính, có 1,2 triệu ca nhiễm và 135.000 ca tử vong bởi bệnh do não mô cầu mỗi năm trên thế giới.

Tại Việt Nam, bệnh do não mô cầu xảy ra rải rác quanh năm. Từ đầu năm đến nay, các bệnh viện liên tiếp ghi nhận các ca mắc não mô cầu nặng, đã có ca tử vong. Ví dụ, Bệnh viện Bạch Mai mới đây tiếp nhận một bệnh nhân 17 tuổi chưa tiêm vắc-xin gặp biến chứng viêm cơ tim, nhồi máu não do mắc não mô cầu. 74 trường hợp tiếp xúc gần với bệnh nhân được theo dõi tình hình sức khỏe. Một bệnh nhi 7 tuổi ở xã Cổ Linh, huyện Pác Nặm, Bắc Kạn hôn mê, ngừng tuần hoàn do não mô cầu chỉ sau vài giờ nhập viện.Trước đó, một quân nhân 24 tuổi được xác định tử vong do ngừng tuần hoàn, sốc nhiễm khuẩn não mô cầu thể tối cấp. 7 cán bộ, chiến sĩ tiếp xúc gần với quân nhân trên cũng dương tính.

Do đó, chủ động tiêm vắc-xin, tạo kháng thể sớm là biện pháp phòng chống bệnh tốt nhất. Hiện các nhà khoa học đã tìm được 13 nhóm huyết thanh não mô cầu, trong đó 5 nhóm A, B, C, Y, W là nguyên nhân của 90% các ca bệnh não mô cầu xâm lấn trên thế giới. Dịch tễ học các nhóm huyết thanh có sự biến đổi, thay đổi theo thời gian và giữa các quốc gia, các vùng địa lý nên khó dự đoán.

Trẻ em và người lớn cần tiêm đúng lịch, đủ liều vắc-xin não mô cầu. Ảnh: Vecteezy

Hiện Việt Nam có 3 loại vắc-xin phòng 5 nhóm não mô cầu khuẩn nguy hiểm trên gồm nhóm A, C, Y, W-135 của Mỹ, nhóm B của Ý và nhóm B, C của Cuba. Một nghiên cứu tại Mỹ về tỷ lệ tử vong theo nhóm huyết thanh gây bệnh não mô cầu được báo cáo trong giai đoạn từ năm 2017 đến năm 2021, nhóm W có tỷ lệ tử vong cao nhất, chiếm 21,5%, tiếp theo là nhóm C (14,6%), nhóm Y (9,8%) và B (9,6%). Từ khi đưa vào sử dụng, vắc-xin cộng hợp tứ giá A, C, Y, W-135 đã giúp giảm đến 90% số ca mắc bệnh ở nhóm thanh thiếu niên do các nhóm huyết thanh chính C, Y, W.

Nguyên tắc để vắc-xin tạo miễn dịch bảo vệ tốt nhất là tiêm đúng và đủ phác đồ, kể cả các mũi tiêm nhắc. Tất cả mọi người cần phòng ngừa đầy đủ cả 5 nhóm huyết thanh não mô cầu gây bệnh. Phòng ngừa thiểu một hoặc một vài nhóm có thể dẫn đến nguy cơ mắc bệnh. Vắc-xin không chỉ có tác dụng bảo vệ đơn lẻ cho sức khỏe cá nhân và gia đình, mà còn giúp ngăn ngừa và hạn chế các ổ dịch phát sinh trong cộng đồng.