65% ca viêm não Nhật Bản được ghi nhận ở trẻ 5 – 15 tuổi

ẢNH: VECTEEZY

Đầu tháng 7, một bé trai 9 tuổi ở Quảng Ninh nhập viện trong tình trạng sốt cao, đau đầu, nôn ói và nhanh chóng được chẩn đoán viêm não Nhật Bản. Theo hồ sơ tiêm chủng, bệnh nhi từng được tiêm mũi cơ bản khi còn nhỏ. Các bác sĩ cho biết tình huống này không hiếm gặp, đặc biệt ở trẻ lớn khi miễn dịch đã giảm theo thời gian nếu không được tiêm nhắc đúng hẹn.

Nhóm trẻ đi học đứng đầu số ca mắc

Bệnh viện Nhi Trung ương ghi nhận, từ 2018 – 2022, 65% trẻ mắc viêm não Nhật Bản thuộc nhóm 5 – 15 tuổi (1). Đây là độ tuổi có tần suất sinh hoạt ngoài trời cao, tham gia các hoạt động ngoại khóa và cũng là nhóm dễ bị bỏ sót mũi nhắc. Việc trường học nằm gần các khu vực ao tù, vườn cây, ruộng lúa – nơi muỗi Culex (tác nhân truyền vi rút viêm não Nhật Bản) phát triển – càng làm tăng nguy cơ phơi nhiễm.

ẢNH: VECTEEZY

Các bác sĩ cho biết, nhiều phụ huynh lầm tưởng rằng chỉ cần tiêm 3 mũi vắc xin viêm não Nhật Bản trong chương trình tiêm chủng mở rộng là đủ. Tuy nhiên, theo khuyến cáo, vắc xin này cần được tiêm nhắc mỗi 3 năm để duy trì hiệu quả bảo vệ. Đặc biệt, sau 5 tuổi, lịch tiêm chủng của trẻ không nhiều như trẻ nhỏ dưới 2 tuổi nên việc nhắc lịch tiêm chủng thường bị bỏ sót. Xu hướng này lý giải vì sao nhóm trẻ đi học có tỷ lệ mắc viêm não Nhật Bản cao.

ẢNH: VECTEEZY

Theo Hội Y học dự phòng Việt Nam, năm 2023 – 2024, số ca bệnh viêm não Nhật Bản ghi nhận ở trẻ 5 – 14 tuổi lần lượt là 62% và 68% (3), cho thấy xu hướng dịch chuyển nguy cơ đã diễn ra rõ rệt trong nhiều năm qua.

Phục hồi “tấm khiên” miễn dịch bằng liều nhắc

Theo nghiên cứu, miễn dịch của trẻ có xu hướng giảm rõ sau vài năm nếu không có liều nhắc. Khi trẻ bước vào giai đoạn học đường, mức bảo vệ có thể không còn đủ để chống lại vi rút.

ẢNH: VECTEEZY

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cũng nhấn mạnh, miễn dịch từ các liều cơ bản giảm theo thời gian và cần được củng cố bằng liều nhắc để duy trì hiệu quả bảo vệ lâu dài (2). Tại Việt Nam, Hội Y học dự phòng Việt Nam khuyến cáo: đối với vắc xin bất hoạt (trong chương trình tiêm chủng mở rộng) cần phải tiêm nhắc định kỳ mỗi 3 năm một lần cho đến 15 tuổi, đối với vắc xin sống giảm độc lực tái tổ hợp, chỉ cần tiêm 1 mũi nhắc sau liều cơ bản để miễn dịch bền vững; nếu trẻ đã tiêm 3 mũi cơ bản vắc xin bất hoạt trong chương trình tiêm chủng mở rộng, trẻ có thể tiêm nhắc bằng 1 mũi vắc xin sống giảm độc lực tái tổ hợp để hoàn thành phác đồ tiêm, không cần tiêm nhắc nhiều lần (3).

PGS-TS-BS Phạm Quang Thái, Phó trưởng Khoa Kiểm soát bệnh truyền nhiễm, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương nhấn mạnh: “Bất cứ người nào chỉ tiêm mũi cơ bản mà không nhắc lại đều có nguy cơ. Miễn dịch giảm theo thời gian và không còn đủ để bảo vệ trẻ”.

PGS. Thái ví von mũi nhắc “giống như biện pháp gia cố tấm khiên miễn dịch; không có mũi này, trẻ không được bảo vệ đầy đủ”. Thực tế lâm sàng ghi nhận nhiều trẻ từng tiêm từ nhỏ vẫn mắc bệnh khi lớn, đặc biệt sau khoảng 4 – 6 năm không được theo dõi lịch tiêm.

Viêm não Nhật Bản là bệnh lý gây tổn thương hệ thần kinh trung ương và diễn tiến nhanh. Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ ghi nhận tỷ lệ tử vong 20 – 30%; trong số trẻ sống sót, khoảng 30% – 50% có di chứng lâu dài như chậm phát triển trí tuệ, rối loạn vận động hoặc khó khăn trong học tập (4). Đây là những ảnh hưởng kéo dài suốt đời, tác động trực tiếp đến tương lai của trẻ.

ẢNH: FREEPIK

Trong bối cảnh nhiều tỉnh thành vẫn ghi nhận ca mắc rải rác quanh năm, các bác sĩ khuyến cáo phụ huynh cần chủ động rà soát lịch tiêm chủng, đặc biệt ở nhóm trẻ 5 – 15 tuổi. Nếu không rõ trẻ đã hoàn thành phác đồ hay chưa, phụ huynh nên cho trẻ đến cơ sở tiêm chủng ngay lập tức để được kiểm tra, tư vấn và tiêm nhắc để khôi phục miễn dịch, tránh rơi vào khoảng trống miễn dịch.

Tài liệu tham khảo:

(1) Nguyễn Văn Lâm & Đỗ Thiện Hải. (2025, Tháng 9). Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị viêm não Nhật Bản ở trẻ em tại Bệnh viện Nhi Trung ương. Tạp chí Y học Việt Nam, 554.
(2) WHO – Japanese Encephalitis Vaccine Position Paper: xins-who-position-paper

(3) Hội Y học Dự phòng Việt Nam

(4) CDC JE Clinical Overview: