Đột quỵ và đột tử ở người trẻ: Những cú ngã không báo trước và cuộc chạy đua sinh tử

Các bác sĩ cảnh báo, đột tử và đột quỵ ở người trẻ tuy không phổ biến nhưng đang trở thành hồi chuông cảnh tỉnh về sự chủ quan trong nhận diện và cấp cứu sớm. Theo các bác sĩ cấp cứu tim mạch, đột tử ở người trẻ là tình huống hiếm gặp nhưng khi xảy ra thường rất kịch tính, diễn biến nhanh và để lại cú sốc lớn cho gia đình. Đây cũng là một trong những ưu tiên hàng đầu trong cấp cứu tim mạch hiện nay bởi chỉ cần chậm trễ vài phút, cơ hội sống sót của người bệnh gần như bằng không.

Đột tử, hay còn gọi là ngừng tim đột ngột (Sudden Cardiac Death – SCD), là tình trạng tim và tuần hoàn ngừng hoạt động bất ngờ, khiến người bệnh mất ý thức ngay lập tức. Nếu không được cấp cứu kịp thời, nguy cơ tử vong là rất cao. Trái với suy nghĩ lâu nay rằng đột tử chỉ xảy ra ở người cao tuổi, thống kê cho thấy nhóm tuổi từ 12 đến 39 vẫn có nguy cơ, trong đó nam giới chiếm tỉ lệ cao hơn.

Từ thực tế điều trị tại Trung tâm Cấp cứu A9, Bệnh viện Bạch Mai, các bác sĩ cho biết nguyên nhân đột tử ở người trẻ thường không liên quan đến xơ vữa mạch vành như ở người lớn tuổi. Thay vào đó, nhiều trường hợp xuất phát từ bệnh cơ tim, tim bẩm sinh, viêm cơ tim sau nhiễm virus, bất thường động mạch vành hoặc các hội chứng rối loạn nhịp tim di truyền như Brugada, QT dài, WPW. Trong những tình huống này, việc ép tim ngoài lồng ngực ngay từ đầu và sử dụng máy sốc điện tự động (AED) sớm có thể quyết định ranh giới giữa sự sống và cái chết.

Điều đáng lo ngại là trước khi xảy ra đột tử, không ít người trẻ đã từng xuất hiện các triệu chứng cảnh báo nhưng lại chủ quan bỏ qua. Họ cho rằng cảm giác hồi hộp, tim đập nhanh, đau tức ngực, choáng váng hay thậm chí ngất xỉu chỉ là do mệt mỏi hoặc căng thẳng công việc. Một số trường hợp có biểu hiện co giật còn bị nhầm lẫn với động kinh hoặc bệnh lý thần kinh thông thường. Đặc biệt, nhiều ca ngừng tuần hoàn xảy ra khi người bệnh đang nghỉ ngơi hoặc ngủ – thời điểm dễ bị bỏ sót nhất.

Các bác sĩ nhấn mạnh, khoảng 60% trường hợp đột tử ở người trẻ tử vong trước khi đến được bệnh viện. Nguyên nhân chủ yếu là không có người chứng kiến, không được ép tim kịp thời, thiếu AED tại nơi công cộng hoặc nhầm lẫn triệu chứng dẫn đến chậm cấp cứu. Trong khi đó, nếu được CPR ngay từ những phút đầu và sốc điện sớm, tỉ lệ sống sót tăng lên rõ rệt, hơn 90% người bệnh sống sót có thể hồi phục chức năng thần kinh tốt.

Đột quỵ não đang trẻ hóa

Không chỉ đột tử tim mạch, đột quỵ não cũng đang cho thấy xu hướng trẻ hóa đáng báo động. Nhiều người vẫn nghĩ đột quỵ là căn bệnh của người lớn tuổi, nhưng trên thực tế, trẻ nhỏ và trẻ vị thành niên hoàn toàn có thể mắc bệnh này. Các triệu chứng ở trẻ thường không điển hình, khiến việc phát hiện và đưa đi cấp cứu dễ bị chậm trễ.

Mới đây, Khoa Can thiệp mạch thần kinh tiếp nhận một trường hợp bệnh nhi Đ.K. (sinh năm 2017, Hà Nội). Trong lúc đang học, trẻ bất ngờ gục xuống bàn, xuất hiện yếu nửa người bên trái. Nhờ được gia đình đưa đến bệnh viện sớm, các bác sĩ Viện Thần kinh, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 nhanh chóng xác định cháu bị đột quỵ não. Kết quả chụp CT và CTA cho thấy cháu bị nhồi máu não do bóc tách động mạch cảnh trong – não giữa bên phải, một tình trạng hiếm gặp ở trẻ em. Bệnh nhi sau đó được các bác sĩ Khoa Can thiệp mạch thần kinh tiến hành nong bóng và đặt stent để tái thông mạch. Nhờ can thiệp kịp thời trong “thời gian vàng”, bệnh nhi hồi phục hoàn toàn, không để lại di chứng thần kinh.

Theo TS. Nguyễn Trọng Tuyển, Phó Viện trưởng Viện Thần kinh, Chủ nhiệm Khoa Can thiệp mạch thần kinh, nguyên nhân đột quỵ ở trẻ thường liên quan đến bóc tách động mạch não hoặc chấn thương vùng đầu trong sinh hoạt, thể thao, tai nạn giao thông. Can thiệp đột quỵ ở trẻ khó hơn rất nhiều so với người lớn do hệ mạch nhỏ, dễ tổn thương, đòi hỏi độ chính xác cao. Đáng lo ngại, nhiều trường hợp bị bỏ sót vì trẻ khó mô tả triệu chứng, còn phụ huynh dễ nhầm lẫn với mệt mỏi thông thường.

Cùng quan điểm, bác sĩ Phạm Văn Cường cho biết, trong năm 2025, khoảng 10-15% bệnh nhân nhập viện vì nhồi máu não và chảy máu não là người trẻ. Ở nhóm này, nguyên nhân ít liên quan đến xơ vữa mạch mà chủ yếu do bóc tách động mạch – tình trạng chiếm tới 30 đến 50% ca bệnh và có diễn tiến rất nguy hiểm.

Các bác sĩ khẳng định, hiện chưa có biện pháp phòng ngừa tuyệt đối đột tử hay đột quỵ ở người trẻ. Tuy nhiên, phát hiện sớm và hành động kịp thời chính là “chìa khóa vàng” để giảm thiểu tổn thương và bảo vệ tính mạng. Khi xuất hiện các dấu hiệu bất thường như đau đầu dữ dội đột ngột, mờ mắt, méo miệng, nói khó, yếu tay chân, ngất xỉu hay co giật, cần đưa người bệnh đến bệnh viện ngay lập tức.

Đột tử và đột quỵ ở người trẻ là cuộc chạy đua khốc liệt với thời gian. Trong nhiều trường hợp, chỉ một quyết định đúng lúc, một bàn tay ép tim kịp thời hay một ca can thiệp sớm đã đủ để giữ lại cả một cuộc đời phía trước.