Gần đây, một phóng sự điều tra của báo Legal Daily (Pháp Trị Nhật Báo – Trung Quốc) gây xôn xao dư luận. Chị Hoàng ở Tứ Xuyên trước đây từng quyên góp một chiếc áo. Không lâu trước đó, chị tình cờ thấy cùng mẫu áo đó trong một livestream và mua lại với giá 88,89 tệ. Khi nhận hàng, chị phát hiện chiếc áo có đúng chiếc khuy mà chị từng tự khâu lại nên xác nhận đây chính là chiếc áo chị đã quyên góp từ thiện.

Những năm gần đây, cùng với sự bùng nổ của thương mại điện tử livestream, các livestream “hàng tồn kho”, “hàng độc chỉ một chiếc” ngày càng nở rộ. Trong các phòng livestream này, người bán thường dùng những mác như “hàng tồn thương hiệu lớn”, “hàng độc xuất khẩu”, “xả kho rút kệ”… để thu hút người mua, kết hợp bối cảnh được dựng kỹ và lời thoại thúc giục mang tính kích thích, tạo cảm giác khan hiếm và giá hời để thu hút người xem tranh nhau mua.

Tuy nhiên, đằng sau thị trường tưởng chừng như thịnh vượng này lại ẩn chứa nhiều mối lo ngại tiềm ẩn. Một cuộc điều tra gần đây của phóng viên Legal Daily cho thấy lời quảng cáo “ngon – bổ – rẻ” mà các phòng livestream này quảng cáo thường là sự xuyên tạc, che giấu nhiều vấn đề như chất lượng không đồng đều, dịch vụ hậu mãi khó bảo hành – đổi trả, thậm chí trộn cả quần áo đã qua sử dụng, lẫn lộn quần áo cũ với các sản phẩm khác.

Chất lượng kém và dịch vụ sau bán hàng khó khăn

Áo phông thời thượng “thương hiệu lớn” giá 6,9 tệ, váy 9,9 tệ, quần 12,9 tệ… Mỗi món đồ chỉ được người dẫn chương trình livestream giơ lên cho khách xem trong vài giây rồi lập tức được thay thế bằng món đồ khác. Không zoom cận cảnh, không mô tả kỹ, tạo bầu không khí gấp gáp kiểu “mua ngay kẻo hết hàng”. Với tâm lý cấp bách “chỉ còn một món, mua là hời”, người xem liên tục bình luận, tranh nhau mua món đồ, khán giả ùn ùn đặt hàng.

Nhưng trải nghiệm thực tế lại khác xa kỳ vọng

Chị Trần Gia (tên đã thay đổi), ở Bắc Kinh, nói rằng các streamer của dạng livestream này thường tuyên bố quần áo “mặc định có lỗi nhỏ” và “không đổi trả”. “Tôi từng mua phải áo len bị xù, có chiếc quần trong túi còn có đồ cá nhân của ai đó, cảm giác như đồ đã qua sử dụng, nhưng streamer thì không bao giờ nói trước tình trạng đó.”

Do giá rẻ và chính sách “không đổi trả”, chị cũng không yêu cầu hỗ trợ sau bán. Theo thời gian, chị hiểu rằng mua hàng ở các phòng livestream này chẳng khác nào “ném tiền qua cửa sổ” – rất hiếm khi nhận được món đủ chất lượng để mặc.

Một số livestream còn bán cả đồ trẻ em, cũng theo kiểu “tranh mua”

Chị Tống Vi (tên đã thay đổi) ở Quảng Đông theo dõi livestream hàng tồn từ năm ngoái. Người bán thường đặt tờ giấy ghi tài khoản mạng xã hội cá nhân ở góc màn hình để dụ khách nhắn riêng đặt hàng. Có lần chị Vi chuyển khoản qua ứng dụng mạng xã hội và nhận được món đồ kém xa so với hàng livestream. Khi khiếu nại, người bán đáp “không đổi trả” rồi chặn luôn. Vì giao dịch không diễn ra trên nền tảng thương mại điện tử, không có nơi khiếu nại.

“Tôi chỉ có thể phản hồi trong nhóm người hâm mộ của streamer đó, nhưng nhiều người hâm mộ đã “vô tình” bênh vực streamer và nói rằng đó là vấn đề của riêng tôi”, Tống Vi nhớ lại. Dưới “áp lực” như vậy, chị không còn lựa chọn nào khác ngoài việc từ bỏ việc bảo vệ quyền lợi sau bán hàng.

Nhiều phòng livestream treo thông báo lớn: “Mặc định có lỗi nhỏ, không đổi trả”, thậm chí “đánh giá xấu sẽ bị chặn”. Hầu hết các phòng livestream đều không chủ động tiết lộ mức độ lỗi. Một số phòng livestream ghi rõ “Không được trả hàng hoặc đổi hàng trừ các vấn đề về chất lượng”, nhưng ranh giới cụ thể giữa “lỗi nhỏ” và “vấn đề về chất lượng” không được xác định rõ ràng. Khi phóng viên hỏi “lỗi nhỏ” là gì, câu trả lời chung là “nếu lúc livestream không nói nghĩa là không có”.

Nhưng thực tế, streamer hiếm khi chủ động chỉ ra lỗi; nếu có thì cũng chỉ nói những lỗi nhẹ như “lỗ thủng nhỏ”, “thiếu phụ kiện”, còn các vấn đề rõ rệt như dấu vết đã qua sử dụng, bung chỉ thì không nhắc tới. Nhiều người mua cho biết những loại lỗi rõ ràng này mới là lỗi thường gặp nhất khi nhận hàng.

Vấn đề vệ sinh đáng lo ngại

Trước camera là cảnh livestream sôi động. Nhưng phía sau là kho chứa đầy mùi lạ và sự bừa bộn.

Quần áo không túi bọc được vứt thành đống trên sàn; đồ sạch lẫn với đồ bẩn; mùi khó chịu nồng nặc khắp phòng…

Mua Hàng với Shopee

Chị Lưu Lâm (tên đã thay đổi), từng làm việc tại một studio livestream hàng tồn ở Thành Đô (sở hữu 3 tài khoản livestream), kể rằng tình trạng vệ sinh ở kho vô cùng tệ. Quần áo nhập về theo bao tải, mỗi buổi livestream xong nhân viên nhặt quần áo rơi dưới đất, vo lại rồi chuẩn bị cho buổi tiếp theo. Nhiều món còn có vết bẩn, thậm chí ở vị trí nhạy cảm. Chị nghi ngờ đây không phải “hàng tồn kho nhà máy” như ông chủ tuyên bố.

Một người trong nghề khác, chị Tống Thanh (tên đã thay đổi), tiết lộ phòng livestream nơi chị từng làm thực chất nhập quần áo cũ theo tấn, nhưng bán dưới tên “hàng thương hiệu tồn kho”.

“Kho thì dơ bẩn, có cả dơi với chuột. Quần áo mốc do ẩm ướt cũng đem bán.” Chủ cửa hàng yêu cầu nhân viên dùng lời chào như “hàng rút kệ”, “hàng trả online từ kênh thương mại điện tử”, “hàng mẫu”, rồi tự mua nhãn mác treo vào để làm mới. Nhìn bề ngoài có vẻ như hàng mới, nhưng thực chất là đồ cũ.

Khi đóng gói, họ xử lý áo xù bằng máy gỡ xù; đồ có vết bẩn nặng thì giặt qua loa; vết nhỏ thì dùng dung dịch tẩy rồi đóng gói mà không phơi khô. Nhãn gốc bị phai hay hỏng thì cắt bỏ.

Ảnh kho do chị Thanh cung cấp cho thấy quần áo chất đống như núi, tràn kín nền xi măng, lẫn lộn với túi rác và đồ linh tinh. Kho thiết kế nửa ngoài trời, tường và sàn đều dơ bẩn.

Ngành nghề hỗn loạn

Trong các livestream, người bán thường nói “hàng độc” đến từ “hàng tồn nhà máy”, “hàng xuất dư”. Đúng thật có loại hàng như vậy: sau khi hoàn tất đơn hàng cho thương hiệu, nhà máy có thể dư vài món và được bán ra ngoài.

Nhưng theo người trong ngành, ở nhiều livestream, “hàng độc” chỉ là chiêu quảng cáo. “Hàng độc” nghĩa là mỗi mẫu chỉ một hai cái, nhưng một số livestream lại bán đi bán lại cùng một mẫu nhiều ngày. Họ gọi là “hàng độc”, nhưng kho có thể còn cả trăm cái.

Một số livestream còn mua hàng trực tiếp từ nhà máy thu gom đồ cũ. Đại lý thu quần áo từ mọi nơi, bán cho nhà máy; nhà máy phân loại A – B rồi chọn ra hàng “đẹp nhất” để bán cho livestream “hàng tồn – hàng độc”. Quần áo cũ được săn lùng mạnh trên toàn quốc.

Phóng viên thử liên hệ tài khoản thu mua quần áo cũ với lý do “bán đồ sau khi tốt nghiệp”. Giá thu 1 tệ/kg, từ 10 kg trở lên sẽ đến tận nơi lấy đồ. Không nhận đồ lót, đồ ngủ. Khi hỏi “có làm từ thiện không”, phía thu mua nói thẳng: “Không có đơn vị thu mua nào làm từ thiện cả – đều là kinh doanh. Nếu muốn làm từ thiện, hãy tìm tổ chức từ thiện chuyên nghiệp.”

Trong khi đó, nguồn hàng tồn chuẩn sẽ theo quy trình khác. Chị Lâm Lị (tên đã thay đổi) ở Chiết Giang – chuyên bán hàng tồn chính ngạch – cho biết nguồn hàng đúng chuẩn sẽ đến từ: Nhà máy sản xuất dư so với đơn đặt hàng; Tồn kho của cửa hàng hoặc livestream, được trung gian gom lại. Loại hàng này tuy có thể có lỗi nhẹ nhưng đều là hàng mới.

Về vấn đề quần áo cũ trà trộn, chị Lị cho biết ngành này rất hỗn tạp: “Người bán biết rất rõ mình đang bán cái gì – vấn đề nằm ở lương tâm.”

Những góc khuất vừa được báo chí Trung Quốc phơi bày là lời nhắc nhở quan trọng cho thị trường Việt Nam. Người tiêu dùng nên thận trọng với các livestream giá rẻ bất thường, nên ưu tiên mua qua nền tảng có bảo đảm, và đặc biệt cân nhắc khi chọn các mặt hàng tiếp xúc trực tiếp với da như đồ lót hay quần áo trẻ em. Chỉ một cú “chốt đơn” vội vàng, rất có thể người mua đã dính vào chiêu trò được che đậy bằng vẻ ngoài tưởng chừng vô hại của “hàng tồn kho”.