Tết Chôl Chnăm Thmây – nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Khmer

Chôl Chnăm Thmây có nghĩa là “vào năm mới”. Theo quan niệm của người Khmer, đây là thời điểm giao mùa, vạn vật sinh sôi, mang đến sự tươi mới và hy vọng cho một năm mới an lành, mùa màng bội thu. Tết Chôl Chnăm Thmây là dịp để người dân tưởng nhớ đến tổ tiên, cầu mong sức khỏe, bình an và hạnh phúc. Tết là một trong những lễ hội truyền thống quan trọng nhất của đồng bào Khmer. Năm nay, Tết Chôl Chnăm Thmây năm nay diễn ra từ ngày 14 đến 16/4/2025.

Nhân dịp Tết Chôl Chnăm Thmây năm 2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã gửi Thư chúc mừng đến đồng bào, đồng chí và các vị chư tăng dân tộc Khmer.

Tết cổ truyền Chôl Chnăm Thmây – nét văn hóa đặc sắc

Tết Chôl Chnăm Thmây là lễ hội lớn nhất và mang tính tổng hợp nhất của đồng bào Khmer. Đây không chỉ là lễ hội để đoàn kết cộng đồng mà còn là dịp để con người cộng cảm với thiên nhiên (qua nghi thức cầu mưa); không chỉ là dịp đồng bào thể hiện ước vọng một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu mà còn là dịp để tưởng nhớ tổ tiên.

Tết Chôl Chnăm Thmây là một trong những lễ tết mang đậm màu sắc văn hóa điển hình của vùng Đồng bằng sông Cửu Long và cũng là của các cư dân nông nghiệp trồng lúa điển hình ở Đông Nam Á, trong đó đồng bào Khmer Nam bộ có một hệ thống lễ hội gắn chặt với vòng đời cây lúa. Đặc biệt, các lễ tục sinh hoạt lớn của cộng đồng luôn diễn ra vào lúc nông nhàn.

Tết năm mới của đồng bào Khmer được xác định theo lịch Khmer, diễn ra vào trung tuần tháng 4 Dương lịch. Đây là tháng thứ 5 theo Phật lịch nhưng được dân gian Khmer quan niệm như tháng đầu tiên trong năm. Theo nông lịch Khmer, đây chính là giai đoạn nông nhàn gần như tuyệt đối, vì là cao điểm của mùa khô, lúa mùa đã thu hoạch xong, mọi hoạt động trồng trọt, chăn nuôi đều tạm dừng lại để chờ những cơn mưa đầu mùa.

Do mang ý nghĩa chào đón mùa mưa và mùa màng mới và là lễ hội lớn nhất trong năm nên trước đây Tết năm mới của đồng bào Khmer kéo dài từ 10-15 ngày. Những thập niên gần đây, lễ hội này chỉ còn 3 ngày.

Đối với người Khmer, chùa là nơi tôn nghiêm và cũng là ngôi nhà chung của cộng đồng. Vì vậy tất cả các lễ hội đều tập trung tại chùa, đặc biệt là lễ đón Tết Chôl Chnăm Thmây.

Trong ngày Tết đầu tiên – “Maha Songkran”, người Khmer sẽ chọn giờ tốt nhất trong ngày, mặc quần áo đẹp và mang theo lễ vật nhang đèn vào chùa làm lễ rước Đại lịch “Maha Songkran”, đồng thời diễu hành 3 vòng xung quanh chính điện để đón chào Têvêđa. Tối sẽ tổ chức các trò chơi dân gian cùng các vũ điệu như hát, múa dù kê, rô băm, rom vong…

Ngày Tết thứ hai – “Veareak Vanabot” (năm nhuận tổ chức 2 ngày), mọi người mang đồ ăn thức uống đến cho các sư sãi để bày tỏ lòng thành tâm tín ngưỡng. Đáp lại, các nhà sư sẽ làm lễ tạ ơn những người đã làm ra hạt gạo, đã trồng cây, chăn nuôi, tạo nên cuộc sống ấm no. Buổi chiều dưới sự hướng dẫn của vị Achar, mọi người làm lễ “Đắp núi cát” (Puôn Phnum Khsach) ngay tại khuôn viên chùa để mong gặp được điều lành. Tập tục này gắn với thuật cầu mưa của người xưa.

Ngày Tết thứ ba – “Veareak Lơn Săk” còn gọi là ngày Lễ tắm Phật. Các nhà sư dùng những cành hoa, vẩy những giọt nước tinh khiết có ướp hương hoa lên tượng Phật. Và người dân thành tâm khấn nguyện cầu mong Trời Phật gia hộ cho dân làng được dồi dào sức khỏe, ruộng rẫy tốt tươi và được mùa.

Đến trưa mọi người về nhà làm lễ tắm tượng Phật thờ trong nhà mình, rồi chúc mừng ông bà, cha mẹ và dâng bánh để tạ ơn. Cũng có khi họ tổ chức lễ tắm cho ông bà, cha mẹ, tượng trưng cho sự báo hiếu.

Cũng giống như phong tục của người Kinh, ba ngày Tết Chôl Chnăm Thmây cũng là thời gian những người con Khmer trở về với gia đình, quê hương, để sum họp, cùng nhau đón mừng năm mới; thăm họ hàng, gia tộc, chúc nhau sức khỏe, cuộc sống yên vui, phát đạt…

Trong ba ngày Tết Chôl Chnăm Thmây, ngoài các nghi thức Phật giáo, đồng bào Khmer cũng tổ chức rất nhiều hoạt động văn hóa nghệ thuật và các trò chơi dân gian, như: thả diều, đánh quay lửa hay nghe các cụ già kể chuyện thần thoại, cổ tích cho con cháu; thanh niên trai, gái tham gia các cuộc hát đối đáp aday, hát dukê, diễn roban, múa ramvông, romxaravan, múa trống xàdăm…

Đời sống của đồng bào Khmer không ngừng được nâng cao

Đồng bào dân tộc Khmer sống tập trung tại 9 tỉnh, thành phố vùng Đồng bằng sông Cửu Long, gồm: Sóc Trăng, Trà Vinh, Kiên Giang, An Giang, Bạc Liêu, Cà Mau, Vĩnh Long, Hậu Giang và Cần Thơ. Một bộ phận đồng bào Khmer sống ở TP Hồ Chí Minh và các tỉnh miền Đông Nam Bộ, với tổng dân số hơn 1,3 triệu người. Đồng bào dân tộc Khmer có truyền thống yêu nước, cần cù, sáng tạo trong lao động, có ý thức nâng cao dân trí, xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc, có nền văn hóa phong phú và đa dạng.

Trong những năm qua, Đảng, Nhà nước đã quan tâm, ban hành nhiều chủ trương, chính sách ưu tiên phát triển vùng đồng bào dân tộc Khmer. Trong đó, Chỉ thị số 68-CT/TW ngày 14/4/1991 của Ban Bí thư Trung ương Đảng khóa VI có thể xem là văn bản xuyên suốt.

Chỉ thị số 68 ra đời đã có sức lan tỏa, đi vào cuộc sống, làm thay đổi toàn diện vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Một số chương trình, dự án dành cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số ra đời từ Chỉ thị số 68, trong đó có một số chính sách đặc thù dành riêng cho Đồng bằng sông Cửu Long, đã góp phần làm thay đổi diện mạo vùng đồng bào dân tộc Khmer; đời sống vật chất, tinh thần của đồng bào được nâng lên rõ rệt.

Không chỉ góp phần giảm tỷ lệ hộ nghèo ở vùng đồng bào dân tộc Khmer (giai đoạn 2007-2018 bình quân giảm 3%/năm), việc thực hiện Chỉ thị số 68 còn nâng cao đời sống tinh thần của đồng bào. Mạng lưới truyền thanh đã tới 100% thôn, ấp; internet đã được phát triển ở nhiều nơi, tạo điều kiện để đồng bào tiếp cận với nhiều thông tin của cả nước và thế giới. Công tác bảo vệ, chăm sóc, nâng cao sức khỏe nhân dân được đẩy mạnh. Giáo dục, đào tạo vùng dân tộc không ngừng được đổi mới, trình độ dân trí, chất lượng nguồn nhân lực được nâng lên. Các tỉnh, thành phố có đông đồng bào dân tộc Khmer sinh sống đều có trường dân tộc nội trú; việc dạy và học tiếng Khmer cũng được thực hiện tốt. Chính sách về đào tạo nghề, giải quyết việc làm cho đồng bào dân tộc được quan tâm, tạo điều kiện, tạo việc làm… Bản sắc văn hóa dân tộc được bảo tồn và phát huy; tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội được giữ vững và ổn định; khối đại đoàn kết toàn dân tộc tiếp tục được củng cố và tăng cường.

Sự phát triển vượt bậc trên tất cả các lĩnh vực ở vùng đồng bào dân tộc Khmer, đã góp phần quan trọng tăng cường, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Đồng thời, minh chứng sự quan tâm, chăm lo của Đảng, Nhà nước đối với Nhân dân cả nước nói chung, đồng bào Khmer Nam Bộ nói riêng; khẳng định tình đoàn kết gắn bó keo sơn giữa đồng bào dân tộc Khmer, với các dân tộc anh em trong khối đại đoàn kết toàn dân tộc Việt Nam luôn bền vững.

Trong thư gửi Đồng bào, đồng chí và các vị chư tăng dân tộc Khmer, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã khẳng định: “Trong 54 “cánh sen” hội tụ nên một “bông sen Việt Nam” rực rỡ, ngát hương, “cánh sen của hơn 1,3 triệu đồng bào Khmer” luôn là bộ phận không thể tách rời trong khối đại đoàn kết toàn dân tộc, góp phần quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo”…

Tiếp tục ưu tiên nguồn lực để phát triển toàn diện, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của đồng bào dân tộc Khmer; trong đó đặc biệt quan tâm đến các lĩnh vực y tế, giáo dục, văn hóa; thực hiện bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Khmer gắn với phát triển du lịch.

Tăng cường phát huy vai trò của người có uy tín, chức sắc, chức việc tôn giáo, nhân sĩ, trí thức, tấm gương điển hình tiên tiến trong đồng bào dân tộc Khmer; khơi dậy ý chí tự chủ, tự tin, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc trong đồng bào dân tộc Khmer, góp phần tạo nên sức mạnh tổng hợp của khối đại đoàn kết toàn dân tộc trong kỷ nguyên mới”.