Sở hữu trí tuệ – một lĩnh vực pháp lý quan trọng, không chỉ bảo vệ sản phẩm trí tuệ, còn là nền tảng cho sự phát triển bền vững của nền văn hóa, khoa học và công nghệ. Ngày Sở hữu trí tuệ thế giới 26/4 là dịp để cộng đồng quốc tế cùng nhìn nhận, đánh giá, tôn vinh những thành tựu hệ thống sở hữu trí tuệ mang lại trong việc thúc đẩy đổi mới, sáng tạo và phát triển văn hóa – nghệ thuật.

Bệ phóng để âm nhạc phát triển

Âm nhạc là ngôn ngữ của cảm xúc nối kết tâm hồn con người. Nó không chỉ là âm thanh, mà còn là cuộc sống – là cảm xúc và hoài bão của người sáng tạo. Vì thế, âm nhạc trở thành một trong những tài sản trí tuệ vô giá của nhân loại. Một môi trường âm nhạc lành mạnh không thể thiếu sự bảo hộ công bằng cho các tác phẩm nghệ thuật. Bởi, mỗi tác phẩm âm nhạc là kết tinh của tư duy, cảm xúc và công sức lao động của người sáng tạo.

Ngày Sở hữu trí tuệ năm 2025 có chủ đề “Sở hữu trí tuệ và Âm nhạc: Cảm nhận nhịp điệu của Sở hữu trí tuệ”, nhấn mạnh vai trò của âm nhạc – một ngành công nghiệp văn hóa cốt lõi trong phát triển kinh tế sáng tạo. Hệ thống sở hữu trí tuệ chính là “bệ phóng” để âm nhạc lan tỏa và phát triển bền vững, đặc biệt trong kỷ nguyên số. Chủ đề lần này cũng chuyển tải đến cộng đồng thông điệp tôn vinh những đóng góp của các nhà sáng tạo, nhà phát minh và doanh nhân đã vượt qua ranh giới của sự đổi mới và sáng tạo, để tạo ra âm nhạc kết nối mọi người lại với nhau, khơi dậy những cảm xúc mạnh mẽ, thúc đẩy sự thay đổi và truyền cảm hứng cho một tương lai đổi mới sáng tạo.

Nói về ý nghĩa và thông điệp của Ngày Sở hữu trí tuệ năm nay, bà Phạm Thị Kim Oanh – Phó Cục trưởng Cục Bản quyền tác giả Việt Nam (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) cho biết, Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới đã chọn âm nhạc làm chủ đề của năm nay. Âm nhạc vô cùng quan trọng khi bản quyền âm nhạc là động lực cho sự sáng tạo và phát triển bền vững. Nếu thực hiện tốt vấn đề bảo vệ bản quyền sẽ khuyến khích sự sáng tạo, động viên các nhạc sỹ, nghệ sỹ, các nhà đầu tư có thể đầu tư nhiều hơn nữa cho các sản phẩm âm nhạc.

Theo bà Phạm Thị Kim Oanh, trong nền kinh tế số, âm nhạc không chỉ là nghệ thuật, còn là một nền kinh tế có thể đem lại những giá trị vô cùng to lớn. Khi chúng ta thực hiện được bảo vệ bản quyền một cách mạnh mẽ, các nhạc sỹ, nghệ sỹ sẽ yên tâm trong việc sáng tạo để cho ra đời nhiều hơn những sản phẩm tinh thần có giá trị nghệ thuật, mà họ không cần phải quan tâm nhiều đến vấn đề bảo vệ nữa, vì đã có các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức bảo vệ tập thể quyền như Trung tâm Bảo về quyền tác giả âm nhạc Việt Nam giúp họ bảo vệ và khai thác những cái sản phẩm sáng tạo ấy.

Bà Phạm Thị Kim Oanh mong muốn các cấp, ngành quan tâm, tạo điều kiện khích lệ, động viên các văn nghệ sỹ và những nhà đầu tư, để Việt Nam có nhiều những sản phẩm âm nhạc mang tầm thế giới, để chúng ta có thể tự hào với nền công nghiệp văn hóa Việt Nam hội nhập trong kỷ nguyên vươn mình.

“Tôi mong rằng, tất cả chúng ta hãy cùng chung tay để có một nền âm nhạc Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc. Chung tay để có một nền công nghiệp âm nhạc, công nghiệp văn hóa thực thi tốt bản quyền, khuyến khích sáng tạo và vươn xa trên toàn cầu”, bà Phạm Thị Kim Oanh chia sẻ.

Công cụ pháp lý bảo vệ âm nhạc và người sáng tạo

Hiện nay, sự phát triển của các nền tảng kỹ thuật số đã tạo cơ hội mới cho nghệ sỹ trẻ, nhạc sỹ, nhà sản xuất âm nhạc đưa tác phẩm đến công chúng nhanh hơn, hiệu quả hơn và mang lại nhiều giá trị kinh tế hơn. Tuy nhiên, song hành với đó là những thách thức về xâm phạm bản quyền, sao chép trái phép, thu lợi bất hợp pháp từ nền tảng số.

Trong hệ thống sở hữu trí tuệ, quyền tác giả, quyền liên quan là công cụ pháp lý quan trọng để bảo vệ tác phẩm âm nhạc khỏi việc sử dụng trái phép; Đảm bảo thu nhập công bằng cho nghệ sỹ, nhà sản xuất, đơn vị phát hành; Khuyến khích đầu tư vào sáng tạo, sản xuất và phân phối nội dung có bản quyền. Chính vì vậy, việc nâng cao nhận thức và thực thi bản quyền càng trở nên cấp thiết.

Với nỗ lực hội nhập quốc tế, Việt Nam đang tích cực tham gia các hiệp định thương mại, hợp tác với các tổ chức bảo vệ quyền tác giả trên thế giới, nhằm xây dựng một hệ thống quản lý bản quyền hiệu quả, minh bạch và ngày càng chứng tỏ cam kết mạnh mẽ của mình với cộng đồng quốc tế trong việc thực thi quyền sở hữu trí tuệ, tạo tiền đề để ngành âm nhạc phát triển bền vững.

Thạc sỹ – Luật sư Nguyễn Thị Phương Thảo – Giám đốc Công ty Luật Quốc tế cho biết: “Trên thế giới, năm 1777, tại Pháp có thiết lập mô hình Quản lý Tập thể quyền tác giả. Đây là mô hình hữu hiệu và đạt được hiệu quả cao nhất trong vấn đề thực thi bản quyền. Ở Việt Nam hiện có năm tổ chức Quản lý Tập thể quyền tác giả trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật mà Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam (VCPMC) là tổ chức được nhà nước cho phép đại diện bảo vệ quyền lợi cho nhạc sỹ.

Trong suốt 23 năm qua, Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam là đại diện duy nhất của Việt Nam trở thành thành viên của Liên minh Quốc tế Hiệp hội các Nhà soạn nhạc và lời (CISAC) và cũng đã mở rộng hợp tác với các tổ chức tập thể quyền trên thế giới. Hiện Trung tâm đã ký thỏa thuận hợp tác song phương với các tổ chức tập thể quyền ở 168 quốc gia và vùng lãnh thổ. Trung tâm không chỉ tập trung rà soát để tối đa hóa nguồn thu, mà còn có nhiều biện pháp xử lý và hạn chế tối đa các trường hợp xâm phạm bản quyền bằng các biện pháp công nghệ, hay yêu cầu xử lý hành chính dân sự theo các quy định của pháp luật, thậm chí khởi kiện tại tòa nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp cho các tác giả – chủ sở hữu tác phẩm. Điều này có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong kỷ nguyên số, góp phần thúc đẩy nền công nghiệp âm nhạc phát triển một cách công bằng.

Nhạc sỹ Nguyễn Văn Chung cho biết, anh đã ủy quyền cho Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam khai thác thu phí toàn bộ tác phẩm của mình. Anh cũng là nhạc sỹ đầu tiên nhờ có Trung tâm là đại diện cho mình khởi kiện bản quyền quốc tế thành công, đã được trao trả lại quyền tác giả chính thức hợp pháp cho tác phẩm Vầng trăng khóc.

Nhạc sỹ Nguyễn Văn Chung kể, ca khúc Vầng trăng khóc được anh sáng tác nhạc và lời năm 2002, được nhiều ca sỹ trong nước hát. Từ năm 2008, trên internet đã lần lượt xuất hiện các phiên bản ca khúc Vầng trăng khóc của các ca sỹ nước Lào, Campuchia, Thái Lan và Trung Quốc. Cứ mỗi lần như vậy Nguyễn Văn Chung lại bị nghi là đạo nhạc. Anh rất bức xúc và đã nhờ Trung tâm hỗ trợ gửi đơn lên Liên minh quốc tế các Hiệp hội những nhà soạn nhạc và lời (CISAC), sau đó, CISAC và Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam đã rà soát và khẳng định phiên bản “Vầng trăng khóc” xuất hiện ở Việt Nam đầu tiên, từ đó công nhận bản quyền và trả lại danh dự cho nhạc sỹ Nguyễn Văn Chung.

“Tôi nghĩ, việc bảo vệ quyền tác giả còn quan trọng hơn trong thời đại công nghệ số ngày nay, nơi mà tất cả những sản phẩm âm nhạc đều được số hóa và được khai thác triệt để trên không gian mạng”, nhạc sỹ Nguyễn Văn Chung khẳng định.

Nhiều nhạc sỹ, nghệ sỹ và nhà quản lý cũng nhấn mạnh, bảo vệ sở hữu trí tuệ trong âm nhạc không chỉ là quyền lợi của nghệ sỹ, còn là trách nhiệm của toàn xã hội. Một nền âm nhạc bền vững không thể phát triển nếu quyền tác giả bị xâm phạm. Bởi khi các giá trị sáng tạo được bảo vệ, nghệ sỹ mới có thể tập trung phát triển những tác phẩm chất lượng, khán giả mới có thêm cơ hội tiếp cận với những sản phẩm nghệ thuật đa dạng và chuyên nghiệp hơn. Việc tôn trọng giá trị sáng tạo không chỉ là một nguyên tắc đạo đức, mà còn là động lực để Việt Nam phát triển nền công nghiệp văn hóa mạnh mẽ, vươn tầm quốc tế.

Theo Tiến sỹ Bùi Hoài Sơn, Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội, đối với nhiều quốc gia trên thế giới, công nghiệp bản quyền được xem là hạt nhân của công nghiệp văn hóa. Ở Việt Nam, trong những năm vừa qua, chúng ta đã làm rất tốt việc thực thi bản quyền trong lĩnh vực âm nhạc, trong đó có vai trò hết sức quan trọng của Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam. Bởi khi quyền lợi của tác giả được đảm bảo, các tác giả có niềm tin với Trung tâm, có niềm tin với hoạt động sáng tác của mình. Và điều này đã truyền cảm hứng cho toàn xã hội để chúng ta có một nền âm nhạc Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, hướng ra thế giới chuyên nghiệp hơn. Từ đó, không chỉ lĩnh vực âm nhạc được hưởng lợi mà các lĩnh vực khác cũng được truyền cảm hứng…

Có thể thấy, trong kỷ nguyên số và sự lan tỏa của công nghệ AI, âm nhạc cần được bảo vệ bằng công cụ pháp lý hiệu quả để đảm bảo giá trị gốc của sáng tạo không bị mai một. Hệ thống sở hữu trí tuệ chính là cây cầu kết nối người sáng tạo – người sử dụng – nhà đầu tư, góp phần hình thành một hệ sinh thái âm nhạc công bằng, phát triển và bền vững.