Góc nhìn 365: Văn Miếu mùa thi

Một cảnh tượng quen thuộc trong tuần qua: Giữa cái nắng oi ả mùa Hè, dòng người vẫn xếp hàng dài trước cổng Văn Miếu – Quốc Tử Giám, lưng khoác ba lô, tay cầm túi sách vở, đậu đỏ, bánh đậu xanh… và đủ thứ lỉnh kỉnh. Phần lớn trong số đó là những gương mặt trẻ, với ánh mắt lấp lánh hào hứng xen lẫn lo âu.

Nói “quen thuộc”, bởi suốt nhiều năm, trước mỗi mùa thi vào lớp 10 hay thi tốt nghiệp trung học phổ thông, chúng ta vẫn chứng kiến những cuộc “hành hương” hiện đại ấy. Ở đó, sĩ tử nườm nượp tìm tới và biến Văn Miếu thành nơi tín ngưỡng, văn hóa truyền thống và áp lực thi cử giao thoa trong cùng một thời điểm.

Từ nhiều thế kỷ qua, trong văn hóa Việt Nam, Văn Miếu vẫn mặc định được coi là nơi tôn vinh những bậc hiền tài, lưu danh những người học giỏi, đỗ đạt, và trở thành biểu tượng của tinh thần hiếu học. Việc tới đây dâng hương, thăm bia đá, mong được các bậc tiền nhân phù hộ để đỗ đạt đã dần in sâu vào tâm thức cộng đồng.

Và cũng theo thời gian, cùng với sự vận động của xã hội, cách sĩ tử tìm đến Văn Miếu để gửi gắm hy vọng và niềm tin đã dần thay đổi theo hướng tích cực. Chẳng hạn, thay vì chen nhau xoa đầu rùa đá trong khu bia Tiến sĩ để cầu may (đến mức ban quản lý phải căng dây để bảo vệ hiện vật), nhiều sĩ tử bây giờ chỉ thắp hương trước ban thờ “Vạn thế sư biểu” Chu Văn An, viết sớ, xin chữ thư pháp như “Đỗ đạt”, “Tài”, “Đăng khoa”.

Thậm chí, có những em cẩn thận mang theo bút, sách, máy tính và cả bộ đề thi tới thắp hương rồi cầm về học tiếp như thể chính nghi thức ấy đã ban thêm sức mạnh tinh thần cho mình.

Trong một chừng mực, dưới mắt của chúng ta, đó vẫn là những hình ảnh đáng yêu của tuổi học trò. Chúng gợi nhớ về nét văn hóa tôn sư trọng đạo, về tinh thần cầu học vốn ăn sâu trong truyền thống. Ở đó, hành động thắp nén hương trước ban thờ Chu Văn An không chỉ đơn thuần là để cầu may, mà còn mang ý nghĩa tri ân, tự nhắc nhở về ý chí học hành. Văn Miếu trong mắt sĩ tử cũng trở thành nơi đối thoại với chính mình, nơi các em tự hứa sẽ thi tốt.

Tuy nhiên, chính nét đáng yêu ấy cũng cần được người lớn và xã hội định hướng, uốn nắn khéo léo. Bởi lẽ, nếu niềm tin bị đẩy đến mức cực đoan, nếu sĩ tử quá đặt nặng tâm trí vào việc viết sớ, dâng hương mà tin rằng điểm số sẽ tự nhiên đến tay, ranh giới giữa một liệu pháp tâm lý và nghi thức cầu may mù quáng dễ trở nên mong manh.

Hãy nhìn một cách thông cảm, rằng cầu may ở Văn Miếu phần nào giúp sĩ tử trấn an tâm lý trong bối cảnh áp lực thi cử ngày càng nặng nề. Giữa áp lực ấy, một nén hương, một tờ sớ, một chữ thư pháp có thể là liều thuốc tinh thần, giúp các em bớt lo âu, tăng sự tự tin. Nhưng mọi thứ chỉ nên dừng lại ở đó – như một nghi thức tiếp thêm ý chí – chứ không thể thay thế cho quá trình tự học, tự rèn luyện của mỗi người.

Văn Miếu cần được nhìn nhận như một điểm tựa tinh thần, một không gian văn hóa nuôi dưỡng ý chí vươn lên, chứ không phải nơi xin xỏ điểm số hay vận may. Ở đó, tượng Chu Văn An không chỉ để khấn cầu mà còn là lời nhắc về sự nghiêm cẩn trong học hành và liêm chính trong thi cử. Những tấm bia Tiến sĩ không chỉ để ngắm nghía mà còn để soi mình: để được khắc tên, trước hết phải có thực học, thực tài.

Nét đẹp cầu may ở Văn Miếu sẽ chỉ thật sự có ý nghĩa khi nó kết hợp nhuần nhuyễn giữa niềm tin và ý chí, giữa truyền thống và tinh thần tự lực. Khi đó, Văn Miếu sẽ không còn là nơi “cầu may” mà là nơi hun đúc khát vọng học tập, giúp sĩ tử vững vàng bước vào những kỳ thi liên quan tới cuộc đời mình.