Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn 2025: “Về quê”, tập sách nhỏ chứa “kho báu” đồng dao

Trong hơn 700 ca khúc để lại dấu ấn sâu đậm trong đời sống âm nhạc Việt Nam, nhạc sĩ Phạm Tuyên dành riêng hơn 200 bài viết cho thiếu nhi. Những ca khúc như Chiếc đèn ông sao, Cánh én tuổi thơ, Tiến lên đoàn viên… đã trở thành một phần ký ức không thể thiếu của bao thế hệ. Thế nhưng, ít ai biết rằng ông còn có một “kho báu” đặc biệt: 41 bài đồng dao cổ được ông phổ nhạc, ẩn chứa vẻ đẹp hồn hậu và gần gũi của cảnh sắc thiên nhiên, con người, văn hóa dân gian Việt Nam.

Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn lần 6 – 2025

 Lần đầu tiên, sau bao năm nằm im trong cuốn sổ nhạc, “kho báu” ấy đã được giới thiệu qua dự án sách Khúc đồng dao của bé mà chính con gái ông – nhà báo Phạm Hồng Tuyến – là người kể chuyện! Tập sách đầu tiên của dự án này mang tên Về quê đã lọt vào Top 10 chung khảo Giải thưởng Dế Mèn 2025.

Vẻ đẹp lấp lánh của văn hóa dân gian qua những bài ca

Nhiều năm trước, nhạc sĩ Phạm Tuyên cùng vợ – PGS-TS Nguyễn Ánh Tuyết, chuyên gia tâm lý giáo dục trẻ em – đã sưu tầm và phổ nhạc các bài đồng dao cổ.

Trong cuốn hồi ký Chúng tôi đã sống như thế của PGS-TS Nguyễn Ánh Tuyết, có viết: “Trong việc sáng tác bài hát cho trẻ nhỏ, nhạc sĩ Phạm Tuyên đặc biệt quan tâm đến âm điệu dân ca. Chính những làn điệu ấy góp phần hun đúc nên ở các em nhỏ tâm hồn Việt Nam. Anh cho rằng đồng dao là một kho tàng văn hóa dân gian phong phú, đã phản ánh nhiều mặt hoạt động trong đời sống của trẻ em nước ta từ xa xưa, mà cho tới ngày nay vẫn mang đầy đủ ý nghĩa giáo dục sâu sắc và đậm đà bản sắc dân tộc. Do vậy, những năm gần đây, anh đã dành khá nhiều thời gian để phổ nhạc những khúc đồng dao cổ. Có thể nói, anh đã đưa hơi thở của thời đại mới vào những khúc đồng dao cổ, làm cho tươi tắn thêm một truyền thống ca hát xưa, làm cho nó phù hợp với cuộc sống mới của trẻ em ngày hôm nay”.

Bằng tình yêu dành cho văn hóa Việt Nam, nhạc sĩ Phạm Tuyên đã phổ nhạc cho 41 khúc đồng dao cổ. Thế nhưng, phần nhiều trong số đó vẫn nằm im trong cuốn sổ nhạc của ông. Nhiều năm sau đó, từ tình yêu với âm nhạc thiếu nhi của cha và vốn kiến thức sâu rộng về tâm lý trẻ thơ của mẹ, nhà báo Phạm Hồng Tuyến đã xây dựng Khúc đồng dao của bé – bộ sách gồm 5 tập, trong đó Về quê là tập đầu tiên để giới thiệu “kho báu” của cha mình.

Trong số 41 bài đồng dao được công bố chỉ có 5 bài: Rềnh rềnh ràng ràng, Bà còng đi chợ, Gánh gánh gồng gồng, Bầu và Bí, Con chim chích chòe đã từng có bản thu. 36 bài còn lại – trong đó có nhiều khúc đồng dao quen thuộc như Mau mau tỉnh dậy, Thương con ba ba, Cái cò đi đón cơn mưa, Cái bống… – lần đầu tiên được thu âm.

Khi những câu đồng dao được hát lên:

“Tiếng con chim ri

Gọi dì, gọi cậu

Tiếng con sáo sậu

Gọi cậu, gọi cô

Tiếng con cồ cồ

Gọi cô, gọi chú

Tiếng con tu hú

Gọi chú, gọi dì

Mau mau tỉnh dậy

Mà đi ra đồng”

Cả một thế giới sinh động những loài động vật gắn liền với đồng quê ùa về. Cũng có những bài đồng dao như Chi chi chành chành, tưởng như chỉ là tiếng hát đùa chơi của trẻ nhỏ, nhưng ẩn sâu bên trong là thế giới đầy hình ảnh, nhịp điệu và tinh thần nhân văn.

Thế giới tuổi thơ, thế giới của những miền quê với những nét văn hóa dân gian độc đáo hiện lên đầy sinh động.

Còn gì thú vị hơn khi vừa được khám phá thế giới xung quanh qua những giai điệu, qua trò chơi như thế?

Mở ra một thế giới tuổi thơ đầy trải nghiệm…

Không dừng lại ở việc “giới thiệu bài hát”, Khúc đồng dao của bé chọn hình thức sách đa phương tiện, kết hợp giữa kể chuyện, âm nhạc, minh họa và mã QR để nghe nhạc, nghe kể chuyện – tạo thành trải nghiệm liên hoàn cho trẻ nhỏ.

Tập đầu tiên – Về quê – là hành trình khám phá làng quê qua nhân vật bé Na. Cô bé thành thị về quê nội, làm quen với thiên nhiên, những người bạn mới và lắng nghe tiếng đồng dao trong tiếng gió, lời ru, tiếng nhạc… Mỗi câu chuyện là một nhịp cầu đưa trẻ đến với những bài hát như Mau mau tỉnh dậy, Thương con ba ba, Rềnh rềnh ràng ràng, Cái cò đi đón cơn mưa, Bà còng đi chợ, Cái bống, Gánh gánh gồng gồng, Bầu và bí.

Hình trong tập sách “Về quê”

Những mã QR được gài khéo léo trong từng trang sách giúp trẻ tự tìm tòi và tương tác. Không ít phụ huynh và giáo viên đã chia sẻ rằng, khi đọc cùng con, họ cảm thấy Về quê không chỉ khơi gợi tình yêu quê hương trong trẻ nhỏ, mà còn đưa người lớn trở về với những miền ký ức trong veo của tuổi thơ – nơi từng câu đồng dao, lời ru là tiếng hát nuôi lớn tâm hồn.

Nhà báo Phạm Hồng Tuyến cho biết, nhân vật bé Na trong Về quê có phảng phất hình bóng chính chị thời thơ ấu – một cô bé Hà Nội lần đầu về quê, cũng tò mò, cũng đắm chìm trong thế giới cây trái và những bài thơ như Vườn em của Trần Đăng Khoa.

Cũng chính từ trải nghiệm đó, chị mong muốn Khúc đồng dao của bé không chỉ là bộ sách cho trẻ con, mà còn là cầu nối giữa các thế hệ. Để mỗi cha mẹ, thầy cô có thể cùng con trẻ đọc sách, nghe nhạc, nhắc lại những câu hát xưa như một cách gìn giữ ký ức văn hóa.

Mỗi tập sách trong bộ Khúc đồng dao của bé là một nỗ lực thầm lặng và kiên trì để giữ gìn hồn Việt Nam qua những nét vẽ minh họa tươi sáng, những câu chuyện giản dị và những bài hát ngọt ngào. Mỗi bài hát đồng dao không chỉ là phần nhạc, là câu chuyện, mà còn là trò chơi, qua đó giúp bài hát trở nên sống động. Trong các tập tiếp theo, tác giả tiết lộ sẽ bổ sung thêm những nhân vật bé trai để bộ sách đa dạng và gần gũi hơn với mọi em nhỏ.

Có thể thấy, dự án không chỉ dừng lại ở việc làm sách, mà là một hành trình dài hơi để mỗi bài đồng dao được sống dậy giữa đời thường – trong lớp học, ở sân chơi, trong lòng mỗi em nhỏ.

Khi gấp lại tập sách Về quê, điều đọng lại không chỉ là một câu chuyện về bé Na hay những bản nhạc dân gian thân thuộc. Đó là cảm xúc ấm áp của sự trở về – trở về với bản sắc, với ký ức, và với những giá trị tưởng chừng nhỏ bé nhưng có thể nuôi dưỡng tâm hồn cả đời người.

Và trên hành trình ấy, những khúc đồng dao – từ một “kho báu” xưa cũ – lại tiếp tục vang lên, tươi mới và đầy sức sống trong trái tim trẻ thơ hôm nay.