Trong thời đại công nghệ bùng nổ, len lỏi vào mọi ngóc ngách của đời sống xã hội, thói quen đọc sách của trẻ em cũng dần thay đổi. Điều đáng chú ý là sau một thời gian trầm lắng, dòng sách lịch sử văn hóa đã có sự trở lại đầy ấn tượng. Không chỉ thu hút các em nhỏ, những cuốn sách này còn được nhiều bậc phụ huynh lựa chọn để “đọc cùng” con em mình.

Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn lần 6 – 2025

Phụ huynh không còn chọn sách “qua loa”

Dạo qua một vòng quanh kệ sách của những nhà xuất bản uy tín như: Kim Đồng, Thái Hà, Nhã Nam, Nhà xuất bản Giáo dục, Nhà xuất bản Văn học… dễ dàng nhận thấy sách thiếu nhi chiếm một vị trí trang trọng, không chỉ phong phú về hình thức thể hiện, còn đa dạng về nội dung. Từ những tác phẩm văn học kinh điển dành cho thiếu nhi, đến sách lịch sử, truyện tranh nước ngoài, khoa học kỹ thuật, giáo dục kỹ năng sống… tất cả đều được đầu tư ngày càng bài bản, chuyên nghiệp. Một phụ huynh chia sẻ, trước khi quyết định mua sách cho con, chị thường dành thời gian tìm hiểu trên các trang mạng xã hội. Chị đọc kỹ các bài đánh giá để nắm bắt nội dung cũng như giá trị cuốn sách mang lại. Chỉ sau khi đã có lựa chọn tương đối rõ ràng, chị mới đưa ra quyết định. Với chị, việc chọn sách cho con không chỉ là mua một sản phẩm hàng hóa mà là lựa chọn một người bạn đồng hành.

Theo bà Nguyễn Thị Chiều Xuân, Giám đốc công ty phát hành sách Lionbooks, so với vài năm trước, các bậc cha mẹ hiện nay có xu hướng lựa chọn sách kỹ càng hơn. Họ không còn mua sách theo cảm tính hay vì giá rẻ, mà chú trọng đến cả chất lượng nội dung lẫn hình thức. “Phụ huynh ngày nay không còn dễ dãi với sách mỏng, giấy xấu, sai chính tả hay trình bày sơ sài như trước. Họ chú trọng đến sách có giá trị giáo dục, hình thức đẹp, trình bày chỉn chu, văn phong chuẩn mực và quan trọng nhất là phải mang lại trải nghiệm thực sự cho con mình” – bà Chiều Xuân khẳng định.

Sự cạnh tranh ngày càng lớn trong ngành xuất bản cũng khiến các nhà làm sách nỗ lực hơn trong việc đổi mới và nâng cao chất lượng, nhằm chinh phục độc giả nhỏ tuổi. Những sản phẩm sáng tạo, có giá trị thực sự sẽ được thị trường đón nhận.

Khi được hỏi về xu hướng thay đổi trong hình thức thể hiện sách thiếu nhi, bà Nguyễn Thị Chiều Xuân cho biết, sách ngày nay không chỉ để đọc, còn mang đến những trải nghiệm sinh động, góp phần đánh thức các giác quan của trẻ. Những dòng sách tương tác như sách âm thanh, sách nước, sách tô màu, sách pop-up đã mang đến làn gió mới cho thị trường. Trẻ em, nhất là lứa tuổi nhi đồng, đặc biệt yêu thích dòng sách này. Tuy nhiên, giá thành của những dòng sách tương tác vẫn còn khá cao vì sản xuất ở Việt Nam chưa thật sự tối ưu. Thêm nữa, trải nghiệm độc đáo không thể thay thế nội dung hay. Một cuốn sách tốt là sự kết hợp giữa chất lượng nội dung, hình thức đẹp và giá trị sử dụng bền vững.

Dòng sách lịch sử, văn hóa đang hồi sinh

Một điểm đáng chú ý mà nhiều công ty phát hành nhận thấy trong thời gian gần đây, đó là sự trở lại của dòng sách lịch sử, văn hóa Việt Nam. Theo đại diện của Lionbooks, phụ huynh trẻ ngày càng quan tâm đến việc tìm hiểu lịch sử, phong tục tập quán, bản sắc văn hóa, góp phần vun đắp tình yêu quê hương đất nước, lòng tự hào dân tộc cho những thế hệ măng non. Sách về truyền thống, danh nhân, địa danh, ngày lễ Tết… được lựa chọn nhiều hơn. Đây là một tín hiệu đáng mừng. Doanh số của dòng sách này cũng tăng trưởng hai con số đều đặn qua từng năm.

Còn theo chia sẻ từ chị Ngô Hương Thảo – chủ tiệm sách Những vì sao – ngoài dòng sách lịch sử, văn hóa đang lên ngôi, phụ huynh hiện nay có xu hướng tìm đến sách có tính ứng dụng và hiệu quả thực tế cho sự phát triển của con trẻ. Trong đó, nổi bật là sách dạy kỹ năng sống, sách viết về các doanh nhân thành đạt. Đây là tín hiệu tích cực, song cũng đặt ra thách thức không nhỏ trong việc duy trì văn hóa đọc đúng nghĩa – nơi sách không chỉ là công cụ, còn là người bạn tinh thần, là không gian để trẻ em lớn lên với sự hiểu biết toàn diện hơn về thế giới và chính mình.

Nhiều phụ huynh lo lắng làm sao để trẻ thích sách giữa một thế giới ngập tràn màn hình? Theo chị Ngô Hương Thảo, có hai yêu tố khiến trẻ đam mê sách. Thứ nhất là môi trường. Nếu trẻ lớn lên trong gia đình có văn hóa đọc, bố mẹ thường xuyên kể chuyện, đọc cùng con, tự nhiên trẻ sẽ yêu thích sách. Chính bố mẹ là người truyền cảm hứng đọc sách mạnh mẽ nhất, không phải bằng lời nói mà bằng hành động cụ thể. Thứ hai là vai trò của người làm sách. Sách cần được đổi mới liên tục. Nội dung gần gũi nhưng phải sáng tạo, hình thức đẹp mắt và khơi gợi sự tò mò của trẻ. Nếu sách có thể mang lại trải nghiệm thú vị không kém những thiết bị công nghệ, trẻ em chắc chắn sẽ không thờ ơ với sách.

Trẻ em bị hấp dẫn bởi sự trong trẻo và khám phá

Nhà văn, nhà thơ Hồ Huy Sơn – một cây bút viết nhiều truyện, thơ dành cho thiếu nhi khẳng định, sự trong trẻo, độc đáo và khả năng gợi mở trí tưởng tượng là những yếu tố quyết định thành công của một tác phẩm văn học viết cho thiếu nhi. “Những bài thơ tôi viết gần đây luôn cố gắng mang lại sự hồn nhiên, tươi mới. Tôi muốn các em nhỏ cảm thấy như đang được phiêu lưu trong thế giới của riêng mình”, tác giả Hồ Huy Sơn bày tỏ. Chính nhờ tâm thế ấy, tác phẩm anh viết đã được phụ huynh nhiệt thành đón nhận như một món quà đẹp đẽ trong hành trình tuổi thơ của con cái họ.

Thừa nhận văn học thiếu nhi đang phải cạnh tranh mạnh mẽ với nhiều hình thức giải trí khác, song nhà văn Hồ Huy Sơn vẫn giữ niềm tin son sắt rằng, nếu được viết bằng tình yêu thật sự, bằng sự am hiểu tâm lý trẻ thơ, bằng văn phong hấp dẫn, hiện đại, văn học vẫn chạm đến trái tim các em và có một vị trí riêng trong thế giới sách đa dạng hiện nay. “Không phải đến bây giờ người ta mới nói về vai trò của văn học trong việc hình thành nhân cách trẻ em. Từ xưa, những câu chuyện văn học đã góp phần gieo những hạt mầm nhân ái vào tâm hồn các em. Trẻ em vẫn cần những câu chuyện tử tế, vẫn cần những thế giới kỳ ảo nhưng gần gũi, và nhất là cần những nhân vật có thể soi chiếu chính bản thân mình trong đó”, nhà văn khẳng định.

Theo nhà văn Hồ Huy Sơn, qua quan sát, những em nhỏ được tiếp xúc với tác phẩm văn học từ sớm thường có khả năng ngôn ngữ tốt hơn, cách nói chuyện rõ ràng với vốn từ phong phú. Nhưng quan trọng hơn, các em còn hình thành được cảm xúc, sự thấu hiểu, lòng nhân ái, bao dung thông qua các nhân vật, câu chuyện đã đồng hành cùng mình từ thuở nhỏ. Văn học không chỉ dạy các em biết cách diễn đạt, còn dạy các em biết lắng nghe, chia sẻ, biết cảm nhận vẻ đẹp cuộc sống xung quanh mình. Những cảm xúc ấy sẽ lớn lên theo năm tháng, trở thành một phần trong nhân cách của các em sau này.

Không có công thức chung nào để chinh phục độc giả nhỏ tuổi. Nhưng chắc chắn, sự cẩn trọng, thấu hiểu và trách nhiệm trong từng con chữ là điều không thể thiếu đối với bất kỳ ai muốn đồng hành cùng các em bằng trang sách.