5 luật quan trọng thúc đẩy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và năng lượng hạt nhân

Phát biểu tại buổi họp báo, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Lê Xuân Định cho biết, nhằm hiện thực hóa các mục tiêu của Đảng tại Nghị quyết Đại hội XIII, đưa Việt Nam trở thành một quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045, chỉ trong thời gian rất ngắn, Bộ Chính trị đã ban hành hàng loạt các Nghị quyết về phát triển kinh tế – xã hội của Đất nước, trong đó xác định rõ: Khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là những yếu tố then chốt, động lực chính cho sự phát triển bền vững của một quốc gia.

Khoa học và công nghệ được coi là nền tảng, đổi mới sáng tạo là động lực và chuyển đổi số là đột phá, tất cả cùng nhau tạo nên sức mạnh tổng hợp để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng cao năng lực cạnh tranh, và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Để Nghị quyết nhanh chóng đi vào cuộc sống, Quốc hội, Chính phủ đã ban hành các chương trình hành động cụ thể, tập trung vào nhiều lĩnh vực, bao gồm chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo, và nâng cao năng lực khoa học công nghệ.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Lê Xuân Định phát biểu tại Hội nghị.

Thực hiện chỉ đạo của Đảng, sự phân công của Chính phủ, chỉ sau 4 tháng kể từ khi Bộ Khoa học và Công nghệ và Bộ Thông tin và Truyền thông được hợp nhất, Bộ Khoa học và Công nghệ đã hoàn thành việc trình Quốc hội thông qua 5 đạo luật có tính nền tảng, tạo dựng hành lang pháp lý quan trọng để dẫn dắt sự phát triển của khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong giai đoạn mới của đất nước, bao gồm: Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo; Luật Công nghiệp Công nghệ số; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Năng lượng nguyên tử.

Mặc dù đều được khởi thảo cách đây từ 1 đến 2 năm, nhưng nội dung của các Luật này đã được xây dựng lại gần như toàn diện, với tinh thần tiếp thu sâu sắc các chủ trương, tư tưởng lớn của Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị ban hành ngày 22/12/2024.

Dưới sự chỉ đạo quyết liệt và trực tiếp của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng, việc chỉnh sửa, bổ sung các đạo luật không chỉ nhằm cập nhật thực tiễn, mà còn thể hiện một cách rõ nét quyết tâm tháo gỡ các điểm nghẽn thể chế lâu nay vẫn được xem là rào cản lớn trong phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số”, Thứ trưởng Lê Xuân Định cho hay.

Cũng theo Thứ trưởng, việc Quốc hội thông qua 5 đạo luật lần này là bước cụ thể hóa mạnh mẽ các định hướng lớn của Nghị quyết 57-NQ/TW và các Nghị quyết của Bộ Chính trị, đặc biệt trong việc hoàn thiện thể chế, tháo gỡ điểm nghẽn, thúc đẩy các động lực phát triển mới là khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Các đạo luật không chỉ tạo nền tảng pháp lý để triển khai hiệu quả các chính sách, chiến lược quốc gia về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong quản lý nhà nước, đặc biệt khi hệ thống chính quyền hai cấp đang bước vào giai đoạn vận hành thực tế.

“Bộ Khoa học và Công nghệ kỳ vọng rằng, với sự vào cuộc của toàn bộ hệ thống chính trị, sự đồng hành của cộng đồng doanh nghiệp, các nhà khoa học và sự vào cuộc tích cực của các cơ quan báo chí trong việc lan tỏa mạnh mẽ những nội dung cốt lõi của 5 đạo luật sẽ là đóng góp thiết thực, đưa chính sách pháp luật vào cuộc sống, góp phần tạo sự chuyển biến thực chất, xây dựng một nền khoa học công nghệ tiên tiến, đổi mới sáng tạo toàn diện và chuyển đổi số hiệu quả”, Thứ trưởng Lê Xuân Định nhấn mạnh.

Những thay đổi mang tính căn cơ trong các đạo luật được kỳ vọng sẽ tháo gỡ điểm nghẽn thể chế của ngành khi các đạo luật này chính thức có hiệu lực.

Trong đó, Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (có hiệu lực từ 1/10/2025) thể hiện bước chuyển quan trọng trong tư duy phát triển khi lần đầu tiên đặt đổi mới sáng tạo ngang hàng với khoa học và công nghệ. Đổi mới sáng tạo được xác định là động lực then chốt cho tăng trưởng, với kỳ vọng đóng góp tới 3% GDP, vượt xa mức 1% từ khoa học công nghệ. Luật chuyển trọng tâm từ quản lý đầu vào sang đánh giá hiệu quả đầu ra, cho phép tổ chức, cá nhân sở hữu và thương mại hóa kết quả nghiên cứu, hưởng tối thiểu 30% thu nhập, từ đó tạo động lực đổi mới và gắn kết chặt chẽ giữa nghiên cứu với phát triển kinh tế – xã hội.

Toàn cảnh hội nghị.

Cùng với đó, Luật sửa đổi, bổ sung Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa (hiệu lực từ 1/1/2026) thể hiện tư duy quản lý mới, thay đổi từ hành chính sang quản lý theo rủi ro, từ tiền kiểm sang hậu kiểm dựa trên dữ liệu số. Luật lần đầu tiên yêu cầu xây dựng hệ thống giám sát chất lượng sản phẩm quốc gia, quản lý rõ ràng hàng hóa kinh doanh trên nền tảng số, tăng cường trách nhiệm của người bán và nền tảng trung gian trong bảo vệ người tiêu dùng.

Luật sửa đổi Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật (hiệu lực từ 1/1/2026) đánh dấu sự đổi mới toàn diện, với điểm nhấn là luật hóa Chiến lược tiêu chuẩn quốc gia, thiết lập cơ sở dữ liệu quốc gia và áp dụng nguyên tắc “một sản phẩm – một quy chuẩn” để chấm dứt tình trạng chồng chéo. Đặc biệt, việc thừa nhận đơn phương kết quả đánh giá quốc tế sẽ tạo thuận lợi cho doanh nghiệp công nghệ cao tiếp cận thị trường toàn cầu.

Luật Công nghiệp công nghệ số (hiệu lực từ 1/1/2026) lần đầu thiết lập khung pháp lý cho các lĩnh vực mới như công nghiệp bán dẫn, AI, tài sản số. Luật nhấn mạnh phát triển chip chuyên dụng, bảo đảm quyền sở hữu và giao dịch tài sản số, ưu tiên hạ tầng số thiết yếu như trung tâm dữ liệu, phòng thí nghiệm AI. AI được phát triển theo nguyên tắc “lấy con người làm trung tâm”.

Cuối cùng, Luật sửa đổi Luật Năng lượng nguyên tử (hiệu lực từ 1/1/2026) xác định điện hạt nhân là chiến lược quốc gia, giao cơ quan thống nhất quản lý an toàn, bảo đảm theo tiêu chuẩn quốc tế. Luật có riêng một chương về an toàn cơ sở hạt nhân, mở rộng ứng dụng năng lượng nguyên tử trong nhiều lĩnh vực, hướng tới làm chủ công nghệ và chuyển đổi số.