Thế tiến thoái lưỡng nan của Elon Musk: Mọi sai lầm tại Mỹ, Trung Quốc đều phải trả giá đắt, liệu có nên chuyển tập trung hoàn toàn sang quốc gia châu Á?

Elon Musk – người đứng đầu Tesla, SpaceX, xAI, và X – đang đối mặt với cơn bão chính trị và công nghệ. Gần đây, Tổng thống Donald Trump từng cảnh báo sẽ “trục xuất” Musk, đồng thời cắt toàn bộ khoản trợ cấp, khiến người đàn ông này có thể “phải ngậm ngùi quay về Nam Phi”. Câu hỏi được đặt ra: Liệu Musk có nên – hoặc thậm chí đủ khả năng – chuyển hướng tập trung sang Trung Quốc?

Theo SCMP, câu trả lời là rất khó thực hiện 100%. Musk, dù đã tận dụng tối đa các ưu đãi ở Mỹ – bao gồm hơn 38 tỷ USD từ hợp đồng chính phủ, hỗ trợ, tín dụng và giảm thuế, song lại đang bị chỉ trích là quá phụ thuộc. Ông Trump lập luận rằng “nếu không có trợ cấp thì Tesla sẽ đóng cửa”.

Tuy nhiên, điểm mấu chốt nằm ở những rào cản chiến lược: xuất khẩu công nghệ, kiểm soát an ninh quốc gia và quy định khắt khe về hàng hóa nhạy cảm. SpaceX không thể đơn giản mang các tên lửa, vệ tinh hay công nghệ Starlink sang Trung Quốc và tương tự, Tesla cũng sẽ gặp khó khăn trong việc vận chuyển phần mềm tự lái FSD và dữ liệu đào tạo trí tuệ nhân tạo qua quốc gia tỷ dân. Những giới hạn này khiến giấc mơ “tái định cư” của ông trở nên bất khả thi toàn diện.

Nhìn qua phần thực tế, Musk đã từng có những chuyến đi đầy biểu tượng đến Trung Quốc – đặc biệt là khi Tesla phát triển siêu nhà máy Gigafactory ở Thượng Hải. Tuy nhiên, việc mở rộng hoạt động chỉ dừng lại ở sản xuất ô tô điện, không đi sâu vào các lĩnh vực như AI, vũ trụ hay hạ tầng mạng phức tạp.

Bên cạnh đó, chính quyền Trung Quốc vẫn giữ khoảng cách chiến lược: họ luôn đề cao chủ quyền dữ liệu và an ninh của quốc gia. Muốn hoạt động sâu hơn, các công ty như SpaceX hay xAI phải có nền tảng văn phòng vững chắc, chịu kiểm soát và chia sẻ dữ liệu. Theo SCMP, Trung Quốc chỉ cho phép “chuyển giao có chọn lọc thông tin” chứ không để công nghệ này nằm ngoài tầm kiểm soát.

Mặt khác, dù chịu sức ép từ Mỹ, Musk vẫn được hưởng lợi từ chính sách ưu đãi Trung Quốc trong lĩnh vực sản xuất EV. Gigafactory Thượng Hải nhận được khoản vay rẻ, ưu đãi thuế thấp (15% thay vì 25%) và nguồn đầu ra xuất khẩu chủ lực. Tuy nhiên, chiến lược ấy không thể nhân rộng trên toàn bộ các lĩnh vực quan trọng khác.

Rủi ro chính trị đang làm kế hoạch chuyển giao nản lòng. Đối với Bắc Kinh, bất kỳ động thái mở rộng vào lĩnh vực nhạy cảm đều đòi hỏi sự kiểm soát nghiêm ngặt về nội dung và quyền lực – điều mà Musk khó chấp nhận.

Đặc biệt, xung đột giữa ông Trump và Musk đã làm rõ sự phức tạp trong chiến lược: Musk cần Mỹ để tiếp tục các hợp đồng tên lửa SpaceX, phóng Starlink, bán năng lượng mặt trời, song ông cũng cần Trung Quốc để vận hành dây chuyền sản xuất cho Tesla và có thể mở rộng sang EV giá rẻ, linh kiện pin.

Thực chất, mục tiêu của Musk hiện có thể chỉ là đa dạng hóa các mặt trận, chứ không phải chuyển toàn bộ. Ông có thể nhờ cậy Trung Quốc khi cần sản xuất, cấp phép, thủ tục thuế nhanh, đồng thời, tiếp tục khai thác ưu đãi tại Mỹ – từ vệ tinh đến tự lái. Mục tiêu là tối ưu hoá từng mảng, chứ không phải “rời bỏ Mỹ”.

Đáng chú ý, mục tiêu dài hạn của Musk vẫn là trở thành công dân toàn cầu – với trung tâm ở Mỹ nhưng “cánh tay” trải dài khắp thế giới. Việc chuyển toàn bộ đế chế sang Trung Quốc là bất khả thi và nếu Mỹ thực sự cắt hỗ trợ, Tesla có thể thua thiệt nhưng vị trí cốt lõi vẫn nằm ở Mỹ.

Việc Elon Musk coi trọng Trung Quốc không có gì khó hiểu. Đây là thị trường lớn nhất của Tesla bên ngoài Mỹ.

Trung Quốc chiếm đến 50% doanh số và 20% công suất của Tesla năm 2023. Nhà máy của hãng này tại Thượng Hải là một trong những nhà máy có sản lượng chủ chốt của hãng trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Ngoài ra, trên thực tế, giới nhà giàu Trung Quốc cũng đã bắt đầu tài trợ cho các dự án tư nhân của Musk kể từ cuối thập niên 2010, đặc biệt là khi nhà sáng lập Tesla bắt đầu xây dựng một nhà máy sản xuất xe điện tại Thượng Hải vào năm 2019 để tận dụng chuỗi cung ứng hiệu quả và chi phí thấp ở đây. Dù chưa thống kê được chính xác số tiền các nhà đầu tư Trung Quốc đổ vào các dự án của Elon Musk nhưng ba công ty quản lý tài sản do Bắc Kinh hậu thuẫn đã nói với tờ Financial Times rằng trong 2 năm qua, họ đã bán cho các nhà đầu tư tại nền kinh tế Châu Á này hơn 30 triệu USD cổ phiếu SpaceX, xAI và Neuralink.

“Tôi tin tưởng Elon Musk hơn hầu hết các doanh nhân khởi nghiệp Trung Quốc, những người đang phải vật lộn để đối phó với nền kinh tế hiện nay”, một nhà đầu tư đã mua cổ phiếu SpaceX cho biết.

Trong khi đó thị trường xe điện Mỹ đã giảm tốc nhanh chóng. Báo cáo của UBS cho thấy doanh số xe điện tại Mỹ tăng trưởng 60% năm 2022 và đã giảm xuống còn 47% năm 2023. Tỷ lệ này được cho là chỉ còn 11% năm 2024.

Theo: SCMP, Financial Times