30 năm Việt Nam gia nhập ASEAN: Những đóng góp nổi bật cho sự thịnh vượng

Việc Việt Nam gia nhập ASEAN năm 1995 không chỉ mở ra quá trình hội nhập khu vực và quốc tế của Việt Nam, mà còn kết thúc hàng thập niên chia rẽ ở Đông Nam Á, khởi đầu một kỷ nguyên mới của ASEAN – một cộng đồng 10 quốc gia đoàn kết trong đa dạng. Kể từ đó, Việt Nam luôn thể hiện vai trò thành viên tích cực, chủ động và có trách nhiệm, không ngừng đóng góp cho việc hiện thực hóa sứ mệnh lịch sử và lan tỏa những câu chuyện thành công của ASEAN.

Lễ thượng cờ ASEAN nhân dịp kỷ niệm 57 năm Ngày thành lập ASEAN và 29 năm Việt Nam tham gia ASEAN.

Ngay từ những năm đầu tham gia, Việt Nam đã cho thấy tinh thần đoàn kết và sự tin cậy trong ASEAN. Vượt qua khác biệt về thể chế chính trị, chênh lệch phát triển kinh tế và rào cản ngôn ngữ, Việt Nam nỗ lực học hỏi, thích nghi các chuẩn mực chung của Hiệp hội. Khi cuộc khủng hoảng tài chính châu Á 1997 – 1998 xảy ra, đây được coi như “phép thử” đầu tiên và Việt Nam đã chứng tỏ mình là một thành viên đáng tin cậy, chung tay cùng các nước vượt qua thách thức. Đặc biệt, với vai trò “cầu nối” tích cực, Việt Nam góp phần quan trọng thúc đẩy kết nạp Lào và Myanmar năm 1997, cũng như Campuchia năm 1999, qua đó hiện thực hóa “giấc mơ ASEAN-10” – tức một ASEAN gồm đầy đủ 10 quốc gia Đông Nam Á đoàn kết, thống nhất.

Nhờ nỗ lực tích cực của Việt Nam, ý tưởng ASEAN-10 đã hoàn tất, các nước trong khu vực gác lại khác biệt để chung tay hợp tác và mở rộng quan hệ với bên ngoài, đưa ASEAN trở thành một hạt nhân của các tiến trình đối thoại và hợp tác khu vực. Quyết định chiến lược mời Việt Nam tham gia ASEAN và việc Việt Nam chủ động gia nhập tổ chức này đã khép lại thời kỳ đối đầu, chuyển Đông Nam Á sang trang sử mới của gắn kết và hợp tác trong “mái nhà chung” ASEAN.

Trong quá trình đồng hành cùng ASEAN, Việt Nam luôn hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ luân phiên và không ngừng khẳng định vai trò đầu tàu. Chỉ ba năm sau khi gia nhập, Việt Nam đã đảm nhận thành công vị trí chủ nhà Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 6 (tháng 12/1998 tại Hà Nội). Tại hội nghị này, giữa bối cảnh khu vực vừa trải qua khủng hoảng kinh tế, ASEAN đã thông qua Chương trình Hành động Hà Nội – kế hoạch hành động đầu tiên nhằm triển khai Tầm nhìn ASEAN 2020, giúp định hướng và duy trì đà hợp tác khu vực cuối thế kỷ 20.

Bước sang những năm 2000, Việt Nam tiếp tục phát huy vai trò tích cực. Trên cương vị Chủ tịch Ủy ban Thường trực ASEAN khóa 34 (7/2000 – 7/2001), Việt Nam đã khởi xướng Sáng kiến Liên kết ASEAN (IAI) và thúc đẩy Tuyên bố Hà Nội về Thu hẹp khoảng cách phát triển – đặt nền móng cho các chương trình hợp tác hỗ trợ những nước thành viên mới kém phát triển hơn trong ASEAN. Những nỗ lực này cho thấy đóng góp nổi bật của Việt Nam trong lĩnh vực hợp tác phát triển, giúp thu hẹp khoảng cách và tăng cường gắn kết nội khối.

Đặc biệt, năm 2010 đánh dấu bước chuyển mình mạnh mẽ khi Việt Nam đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN trong cả năm – lần đầu tiên kể từ khi Hiến chương ASEAN có hiệu lực. Với chủ đề “Hướng tới Cộng đồng ASEAN: Từ Tầm nhìn đến Hành động”, Việt Nam đã cùng các nước thành viên biến mục tiêu xây dựng Cộng đồng ASEAN thành hành động cụ thể. Trong năm này, Việt Nam đề xuất và thúc đẩy thành công việc thành lập Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN Mở rộng (ADMM+), tạo diễn đàn hợp tác quốc phòng-an ninh hiệu quả giữa ASEAN với các đối tác lớn.

Đến nay, ADMM+ được đánh giá là một trong những cơ chế hợp tác an ninh thành công bậc nhất, góp phần đối thoại, xây dựng lòng tin trong cấu trúc an ninh khu vực. Cũng tại nhiệm kỳ Chủ tịch 2010, Việt Nam và ASEAN đã quyết định mở rộng thành phần tham gia Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS) – tiền đề để các cường quốc như Hoa Kỳ, Nga chính thức tham gia EAS từ năm 2011. Những sáng kiến mang tính chiến lược này thể hiện tầm nhìn xa của Việt Nam, củng cố vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực đang định hình.

Trên mặt trận kinh tế, Việt Nam đã vươn lên trở thành một trong những nền kinh tế năng động nhất ASEAN, đóng góp tích cực vào liên kết kinh tế khu vực. Tốc độ tăng trưởng kinh tế của Việt Nam thuộc nhóm cao nhất, đưa Việt Nam trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng khu vực và động lực tăng trưởng của Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC). Kim ngạch thương mại hai chiều giữa Việt Nam và ASEAN đã tăng gần 25 lần – từ 3,26 tỷ USD năm 1995 lên tới 83,6 tỷ USD năm 2024, đưa ASEAN hiện trở thành đối tác thương mại lớn thứ 4 về xuất khẩu và thứ 3 về nhập khẩu của Việt Nam.

Nhờ tích cực tham gia các khuôn khổ hợp tác kinh tế như Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN (AFTA) và những hiệp định ASEAN+ (FTA với các đối tác), Việt Nam cùng ASEAN đã mở rộng không gian thị trường và thu hút đầu tư, tạo cơ hội cho tăng trưởng xuất khẩu. Đặc biệt, việc ASEAN khởi xướng và ký kết Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) với sự tham gia tích cực của Việt Nam đã mở ra thị trường có tổng GDP 26 nghìn tỷ USD (chiếm 30% GDP toàn cầu) và gần một phần ba dân số thế giới, đem lại lợi ích to lớn cho các quốc gia thành viên, trong đó có Việt Nam.

Những con số và thành tựu này khẳng định đóng góp nổi bật của Việt Nam trong lĩnh vực kinh tế, vừa thúc đẩy sự thịnh vượng chung của ASEAN, vừa đem lại lợi ích thiết thực cho người dân Việt Nam. Nhờ ASEAN, người dân Việt Nam được hưởng lợi từ nhiều chương trình hợp tác khu vực trong các lĩnh vực như phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia, hợp tác biển, phát triển bền vững, bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu, giảm nhẹ thiên tai, giáo dục, lao động, khởi nghiệp, y tế, chuyển đổi số, nông nghiệp thông minh… Những hợp tác đa dạng này đã đóng góp vào phát triển bền vững và bao trùm, nâng cao chất lượng sống của người dân.

Song song với phát triển kinh tế, Việt Nam cũng tích cực đóng góp vào việc giữ vững hòa bình, ổn định khu vực – nền tảng thành công của ASEAN. Trong vấn đề trọng yếu như Biển Đông, Việt Nam luôn kiên định lập trường giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, tôn trọng luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước LHQ về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982. Việt Nam là một trong những thành viên tích cực, có trách nhiệm nhất trong việc thúc đẩy thực thi đầy đủ, hiệu quả Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và kiên trì cùng các nước đàm phán xây dựng Bộ Quy tắc Ứng xử ở Biển Đông (COC) thực chất, hiệu lực. Những nỗ lực trên tinh thần xây dựng và thượng tôn pháp luật của Việt Nam đã góp phần quan trọng giữ vững hòa bình, ổn định, bảo đảm an ninh, an toàn hàng hải và hàng không ở vùng biển chiến lược này. Bên cạnh đó, Việt Nam còn chủ động đề xuất nhiều sáng kiến đối phó với các thách thức an ninh phi truyền thống.

Đặc biệt, trong vai trò Chủ tịch ASEAN 2020 – giữa lúc đại dịch COVID-19 bùng phát, Việt Nam đã thể hiện vai trò lãnh đạo xuất sắc với chủ đề “Gắn kết và Chủ động thích ứng”. Chuỗi sáng kiến “Made by Vietnam” trong năm 2020, như Quỹ ASEAN ứng phó COVID-19, Kho dự phòng vật tư y tế khẩn cấp ASEAN, Khung phục hồi tổng thể ASEAN cùng kế hoạch triển khai và Trung tâm ASEAN ứng phó các tình huống y tế khẩn cấp và dịch bệnh mới nổi (AC-PHEED), đã nhanh chóng được thông qua.

Có thể nói, hành trình 30 năm qua chứng kiến vai trò của Việt Nam chuyển mình “từ theo kịp đến tiến cùng” ASEAN. Từ một quốc gia bước ra khỏi khó khăn thời kỳ đổi mới, Việt Nam đã vươn lên thành một trong những thành viên năng động và có ảnh hưởng nhất của ASEAN.

Bộ Ngoại giao tổ chức Tiệc chiêu đãi kỷ niệm 30 năm Việt Nam trở thành thành viên ASEAN và 58 năm thành lập ASEAN.

Mối quan hệ giữa Việt Nam và ASEAN giờ đây mang tính tương hỗ, cộng sinh: ASEAN mang lại cho Việt Nam môi trường hòa bình, ổn định và không gian phát triển rộng lớn, trong khi những đóng góp chủ động, trách nhiệm của Việt Nam lại gia tăng sức mạnh đoàn kết và nâng cao vị thế của ASEAN trên trường quốc tế. Không chỉ hoàn thành tốt các trọng trách nội khối, Việt Nam còn tích cực đảm nhiệm vai trò “cầu nối” giữa ASEAN với các đối tác bên ngoài. Việt Nam đã nhiều lần được tin tưởng giao nhiệm vụ điều phối viên quan hệ giữa ASEAN với các cường quốc (như Trung Quốc, EU, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc…), qua đó góp phần mở rộng quan hệ đối ngoại của ASEAN và giữ vững cân bằng chiến lược trong khu vực.

Chặng đường ba thập niên đồng hành cùng ASEAN đã khẳng định tầm nhìn đúng đắn và quyết tâm bền bỉ của Việt Nam trong sự nghiệp hội nhập. Những thành tựu và đóng góp nổi bật của Việt Nam không chỉ làm giàu thêm thành công chung của ASEAN, mà còn giúp Việt Nam trở thành một trụ cột vững chắc của khối. Việt Nam khẳng định niềm tin mạnh mẽ vào tinh thần đoàn kết, hợp tác và giá trị chiến lược của ASEAN, đồng thời cam kết sẽ tiếp tục là thành viên chủ động, tích cực và trách nhiệm trong xây dựng Cộng đồng ASEAN đoàn kết, bao trùm, tự cường.

Với nền tảng vững chắc đã tạo dựng và quyết tâm hướng tới Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045, Việt Nam hứa hẹn sẽ còn đóng góp nhiều hơn nữa cho một ASEAN ngày càng phát triển năng động, bền vững và thịnh vượng, vì lợi ích của mọi người dân trong khu vực.