Vừa chốt xóa sổ 300 con đập, 8 ngày sau tuyên bố xây đập thủy điện 167 tỷ USD lớn nhất thế giới, Trung Quốc có tham vọng và công nghệ thế nào?

Vào 11/7, Trung Quốc tuyên bố đã tháo dỡ 300 con đập và ngừng hoạt động hơn 90% các trạm thủy điện nhỏ dọc sông Xích Thủy, còn được gọi là sông Đỏ – một nhánh chính ở thượng nguồn sông Dương Tử. Động thái này được xem là một trong những nỗ lực quy mô lớn do nhà nước dẫn dắt nhằm khôi phục đa dạng sinh học dưới nước ở con sông dài nhất châu Á, theo South China Morning Post.

Tính đến cuối năm 2024, 300 trong số 357 con đập đã bị dỡ bỏ và 342 trong số 373 trạm thủy điện nhỏ đã bị ngừng hoạt động, theo Tân Hoa xã. Việc tháo dỡ này đã khôi phục dòng chảy tự nhiên, kết nối lại các môi trường sống bị chia cắt và mở lại những tuyến di cư quan trọng cho quá trình sinh sản của cá.

Sau đó, vào 19/7, Thủ tướng Trung Quốc đã tuyên bố khởi công xây dựng công trình đập thủy điện lớn nhất thế giới trên sông Nhã Lỗ Tạng Bố chảy qua cao nguyên Tây Tạng. Dự án sẽ bao gồm 5 nhà máy thủy điện bậc thang, với tổng vốn đầu tư ước tính khoảng 1,2 nghìn tỷ NDT (khoảng 167,8 tỷ USD), sản xuất khoảng 300 triệu MWh điện mỗi năm. Khi hoàn thành, đập thủy điện này sẽ vượt qua đập Tam Hiệp trên sông Dương Tử có công suất lắp đặt lớn nhất thế giới hiện nay.

Theo The Guardian, Trung Quốc là nước phát thải carbon lớn nhất thế giới, đang mở rộng mạnh mẽ năng lượng tái tạo nhằm đạt các tham vọng cắt giảm khí thải và ổn định nguồn cung điện. Nước này sở hữu hàng chục nghìn dự án thủy điện, nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác. Siêu đập trên sông Nhã Lỗ Tạng Bố sẽ khai thác sức mạnh từ đoạn sông rơi 2 km trong khoảng 50 km, uốn quanh một khúc cong hình chữ U trong hẻm núi.

Thực tế, tham vọng phát triển thủy điện trên sông Nhã Lỗ Tạng Bố đã được ấp ủ từ lâu. Từ những năm 1990, các cuộc khảo sát đã được tiến hành để nghiên cứu tiềm năng thủy điện của các con sông lớn ở Tây Tạng, với trọng tâm là sông Nhã Lỗ Tạng Bố. Từ đầu những năm 2000, các tập đoàn phát điện nhà nước hàng đầu của Trung Quốc bắt đầu mở rộng sự hiện diện tại Tây Tạng. Trong nhiều năm, một số đập nhỏ đã được xây dựng trên nhiều con sông, chủ yếu để đáp ứng nhu cầu điện năng tại chỗ.

Hiện nay, Trung Quốc đang chuẩn bị bước vào giai đoạn phát triển công nghiệp công nghệ cao mới, rất khát năng lượng. Với các biện pháp hấp thụ công suất dư thừa như bán điện thừa với giá ưu đãi, cán cân cung – cầu đang dần chuyển sang thiếu hụt. Những diễn biến này khởi động làn sóng mở rộng phát điện mới.

Do đó, thủy điện được xem không chỉ là nguồn năng lượng tái tạo thiết yếu cho mục tiêu giảm carbon, mà còn là trụ cột nền tảng để hỗ trợ hòa lưới các nguồn năng lượng xanh khác như điện mặt trời và điện gió. Do đặc tính gián đoạn và biến động, năng lượng mặt trời và gió không thể duy trì sự ổn định lưới điện quy mô lớn nếu thiếu nguồn thủy điện. Trong bối cảnh này, tiềm năng thủy điện khổng lồ của Tây Tạng ngày càng được xem là nguồn lực không thể bỏ qua.

Đáng chú ý, Trung Quốc là quốc gia sở hữu nhiều công nghệ xây dựng đập thủy điện hiện đại nhất thế giới. Trung Quốc đang áp dụng nhiều công nghệ kỹ thuật số hiện đại trong việc xây dựng các đập thủy điện để tối ưu hóa quá trình thiết kế, xây dựng và vận hành.

Theo World Architecture, công nghệ mô phỏng và mô hình hóa 3D (BIM – Building Information Modeling) trong xây dựng đập thủy điện của Trung Quốc rất được chú ý. Trung Quốc sử dụng công nghệ BIM để mô phỏng toàn bộ quá trình xây dựng đập, từ thiết kế đến vận hành. Mô hình 3D giúp dự đoán, phân tích và tối ưu hóa các yếu tố như độ bền của vật liệu, tính toán kết cấu đập và môi trường xung quanh, giảm thiểu sai sót trong thiết kế và xây dựng.

Cùng với đó, công nghệ cảm biến và IoT (Internet of Things) được lắp đặt trên đập và trong lòng đất để theo dõi các yếu tố như độ rung, độ co ngót, áp suất, nhiệt độ và các điều kiện môi trường khác. Các hệ thống này liên tục thu thập dữ liệu và truyền về trung tâm điều khiển để giám sát tình trạng của đập, phát hiện và cảnh báo sự cố trước khi chúng trở thành vấn đề nghiêm trọng.

Hay hệ thống giám sát và điều khiển từ xa giám sát đập thông qua mạng dữ liệu không dây. Các chuyên gia có thể kiểm tra các thông số và điều khiển các yếu tố của đập, như mức nước, thiết bị thủy điện và các hệ thống an toàn mà không cần đến trực tiếp hiện trường.

Đặc biệt, các hệ thống phân tích dữ liệu lớn được sử dụng để dự báo các vấn đề tiềm ẩn và tối ưu hóa hoạt động của đập thủy điện. Thông qua việc thu thập và phân tích dữ liệu từ các cảm biến và thiết bị trên đập, Trung Quốc có thể dự đoán các sự kiện như lũ lụt, sạt lở hoặc các thay đổi trong địa chất, từ đó đưa ra các biện pháp phòng ngừa hiệu quả.