‘Ai dùng thì phải trả’: Dân thường Mỹ giận dữ khi giá điện tăng 30% và có thể tăng thêm 25% nữa vì ChatGPT

Chưa bao giờ “cơn khát” điện của nước Mỹ lại tăng nhanh như hiện nay, và nguyên nhân không chỉ đến từ mùa hè oi ả hay dân số đông hơn. Đằng sau những thuật toán trí tuệ nhân tạo (AI) đang thay đổi thế giới là hàng chục nghìn trung tâm dữ liệu (data center) hoạt động suốt ngày đêm, tiêu thụ điện năng ở mức kỷ lục.

Và hệ quả đang dần hiện ra trên hóa đơn tiền điện của hàng triệu hộ gia đình.

Cỗ máy tiêu thụ điện khổng lồ

Chỉ riêng năm 2023, các trung tâm dữ liệu đã tiêu thụ hơn 4% lượng điện toàn quốc, và theo ước tính của các cơ quan liên bang Mỹ, con số này có thể lên tới 12% vào năm 2026.

Sự bùng nổ AI – vốn đòi hỏi sức mạnh tính toán gấp nhiều lần so với các dịch vụ internet thông thường – đang biến những khu nhà chữ nhật khổng lồ, chứa đầy máy chủ, thành “nhà máy điện ngầm” tiêu thụ khối lượng năng lượng khổng lồ.

Các tập đoàn công nghệ như Amazon, Microsoft, Google không chỉ là khách hàng lớn của ngành điện mà còn lập hẳn công ty con để sản xuất và bán điện. Nhưng dù họ tuyên bố sẵn sàng “trả phần mình”, thực tế tài chính lại phức tạp hơn rất nhiều.

Số liệu của Cơ quan thông tin năng lượng Mỹ (EIA) cho thấy từ 2020 đến nay, giá điện trung bình của Mỹ đã tăng 27%, trong khi tờ New York Times (NYT) ghi nhận con số 30%.

Một phần nguyên nhân đến từ việc nâng cấp lưới điện cho bão lũ và khí hậu khắc nghiệt, nhưng yếu tố mới nổi – và ngày càng rõ rệt – chính là chi phí để phục vụ data center.

Một phân tích hồi tháng 6 của Đại học Carnegie Mellon và Đại học Bang North Carolina cho thấy hóa đơn tiền điện đang trên đà tăng trung bình 8% trên toàn quốc vào năm 2030 và có thể lên tới 25% ở những nơi như Virginia do các trung tâm dữ liệu.

Tại Ohio, từ tháng 6 năm nay, mỗi hộ gia đình phải trả thêm ít nhất 15 USD/tháng chỉ vì chi phí nâng cấp hệ thống điện đáp ứng nhu cầu của các trung tâm dữ liệu.

“Việc cân nhắc áp đặt thêm phí cho người dân Ohio là một trò hề”, Benjamin Yoder, sống tại Blacklick, phía đông Columbus cho hay.

Ở Texas, tăng nhu cầu điện từ data centers có thể vượt năng lực hiện tại tới 27–40 gigawatt mỗi năm vào năm 2035. Các biện pháp như “cắt điện khẩn cấp” vào thời điểm cao điểm đã được cân nhắc nhằm ổn định hệ thống.

Theo Tom’s Hardware, từ tháng 5/2024 đến 5/2025, giá điện bình quân tại Mỹ đã tăng 6.5%, riêng tại Connecticut và Maine tăng lần lượt là 18.4% và 36.3% với nguyên nhân có liên quan đến sự bùng nổ trung tâm dữ liệu AI.

Thậm chí khu vực Virginia còn dự báo hóa đơn điện của hộ dân có thể tăng thêm 276 USD/năm vào năm 2030.

Ở Mid-Atlantic, 70% chi phí tăng thêm 9,3 tỷ USD của hệ thống điện được cho là bắt nguồn từ nhu cầu của data center.

Điểm đáng lo ngại là nếu chi phí này tiếp tục được phân bổ đều cho mọi người, những hộ gia đình và doanh nghiệp nhỏ – vốn tiêu thụ điện ít hơn nhiều – sẽ phải “trả tiền hộ” cho các Big Tech công nghệ phát triển data center.

Trong năm năm qua, doanh số bán điện từ cho các công ty công nghệ đạt tổng cộng 2,2 tỷ USD, phần lớn được tạo ra kể từ năm 2022.

“Người nộp thuế sẽ phải chịu thiệt hại về việc này”, Mark Cooper, nhà phân tích kinh tế tại Viện Năng lượng và Môi trường thuộc Trường Luật Vermont, cảnh báo.

Trả hộ

“Ai dùng thì đi mà trả tiền điện”, tờ New York Times (NYT) dẫn lời một người dùng xin được giấu tên từ Upper Sandusky.

Hiện nay, cuộc đối đầu giữa Big Tech và các công ty điện lực đang nóng lên tại các bang. Ở Ohio, cơ quan điều tiết đã ra phán quyết yêu cầu các trung tâm dữ liệu phải trả ít nhất 85% lượng điện họ cam kết mua trong 12 năm, bất kể dùng bao nhiêu.

Các công ty công nghệ phản đối, cho rằng như vậy là “quá cứng nhắc” và có thể dẫn tới trả phí cho năng lượng chưa dùng đến.

Thế nhưng điều trớ trêu là các công ty công nghệ đã có kế hoạch xây dựng hàng chục trung tâm dữ liệu mới, nhiều đến mức công ty điện lực địa phương, American Electric Power, dự kiến sẽ cần gấp sáu lần lượng điện mà miền trung Ohio sản xuất.

Nhiều bang khác như Oregon, New Jersey, Pennsylvania đang xem xét tạo nhóm khách hàng riêng (rate class) cho data center, giúp tách bạch chi phí giữa người tiêu dùng bình thường và “đại gia” tiêu thụ điện.

Ngược lại, Big Tech cho rằng cách này mang tính phân biệt đối xử và đi ngược nguyên tắc “mở” của hệ thống điện.

Theo NYT, vấn đề ở đây không chỉ là giá điện tăng, mà còn là đầu tư thừa công suất. Có không ít trường hợp data center bị trì hoãn hoặc hủy bỏ, khiến chi phí nâng cấp hạ tầng đã bỏ ra trở thành gánh nặng cho dân.

Tại Virginia, một dự án chậm 4 năm đã buộc người dân phải trả hàng triệu USD cho lưới điện “nằm không” trong thời gian dài, khiến dân thường ngày càng bức xúc.

Thế rồi nhiều hợp đồng giữa tech big tech và công ty điện có điều khoản không tiết lộ, dẫn đến nghi ngờ rằng chi phí nâng cấp hạ tầng đang được gánh lên vai dân thường.

Trong khi AI tiếp tục bùng nổ, bài toán công bằng trong phân bổ chi phí điện năng vẫn chưa có lời giải thỏa đáng. Liệu cơ quan quản lý có đủ mạnh tay buộc Big Tech “tự trả hóa đơn” cho cơn khát điện của mình? Hay người dân sẽ tiếp tục thấy hóa đơn điện tăng đều, bất kể họ có dùng ChatGPT hay không?

Một điều chắc chắn rằng cuộc chiến giành “ai trả tiền cho AI” mới chỉ bắt đầu. Nếu không có sự minh bạch cùng cơ chế phân bổ chi phí hợp lý, “cơn sốt” AI sẽ tiếp tục được nuôi bằng ví tiền của chính những người dân thường.

*Nguồn: NYT, Fortune, BI