Ai là người nói ‘làm dân một nước độc lập còn hơn làm vua một nước nô lệ’?

Trong bối cảnh phong trào cách mạng dâng cao ở Huế và tối hậu thư của Việt Minh ngày 23/8/1945, vua Bảo Đại rơi vào tình thế do dự giữa việc giữ ngai vàng hay giao quyền. Chính Đổng lý Ngự tiền văn phòng Phạm Khắc Hòe là người thường xuyên báo tin về thắng lợi của Việt Minh ở nhiều nơi, trấn an tinh thần và khuyên vua nên nhường quyền cho lực lượng cách mạng.

Ông Hòe còn soạn thảo Dụ số 105 và Chiếu thoái vị, đồng thời trực tiếp thuyết phục vua Bảo Đại bằng lập luận chính trị, thậm chí kể cả câu sấm Nghệ Tĩnh, một truyền miệng gắn với niềm tin dân gian về vận mệnh đất nước, để củng cố niềm tin.

Nhờ sự vận động kiên quyết và thuyết phục của ông Hòe, cuối cùng Vua Bảo Đại chấp nhận thoái vị, trao ấn kiếm cho Chính phủ lâm thời ngày 30/8/1945, chấm dứt vĩnh viễn chế độ quân chủ nhà Nguyễn.