Trung Quốc ‘phá sản’ giấc mơ pin mặt trời: Hàng loạt ‘lão làng’ báo lỗ, phải cắt giảm 80.000 nhân sự, giá rẻ mạt đến mức không thể chịu đựng

Các nhà sản xuất tấm pin mặt trời lớn của Trung Quốc vừa công bố khoản lỗ khổng lồ trong nửa đầu năm do sản lượng dư thừa, trong khi các công ty trong ngành phải đối mặt với áp lực ngày càng tăng trong việc cắt giảm sản lượng. Xu hướng này tiếp diễn từ năm ngoái, khi bảy nhà sản xuất hàng đầu lần đầu tiên ghi nhận mức lỗ ròng do nguồn cung vượt xa nhu cầu.

Tongwei, công ty niêm yết trên sàn chứng khoán Thượng Hải, hôm thứ Sáu cho biết khoản lỗ ròng trong nửa đầu năm của công ty đã tăng lên 4,96 tỷ nhân dân tệ (693 triệu đô la) từ mức 3,13 tỷ nhân dân tệ cùng kỳ năm ngoái. Công ty cùng ngành, Trina Solar, lỗ ròng 2,92 tỷ nhân dân tệ dù trước đó lãi 526 triệu nhân dân tệ.

Theo Cục Quản lý Năng lượng Quốc gia, Trung Quốc đã lắp đặt 212,2 gigawatt công suất quang điện trong nửa đầu năm, tăng hơn gấp đôi so với cùng kỳ năm ngoái, trước khi cơ chế giá mới được triển khai. Điều này đã nâng tổng công suất lắp đặt điện mặt trời của cả nước lên 1,1 terawatt vào cuối tháng 6, tăng gấp bốn lần so với cuối năm 2020.

Bất chấp sự mở rộng nhanh chóng của các dự án năng lượng mặt trời, nhiều năm đầu tư mạnh tay đã gây ra công suất dư thừa, đẩy giá xuống trên toàn bộ chuỗi cung ứng – từ polysilicon và wafer đến cell pin và mô-đun. Ngoài việc doanh thu giảm, các công ty cũng buộc phải giảm giá trị hàng tồn kho và các tài sản khác.

“Dưới áp lực nặng nề của sự mất cân bằng cung-cầu, giá cả trên toàn ngành tiếp tục giảm mạnh, khiến toàn bộ ngành quang điện (PV) vẫn chìm trong thua lỗ”, Longi Green Energy Technology cho biết trong báo cáo tài chính.

Được biết, Longi Green Energy – tập đoàn từng được coi là niềm tự hào của Trung Quốc khi vươn lên trở thành nhà sản xuất pin mặt trời lớn nhất thế giới – trong năm 2024 báo lỗ ròng tới 8,6 tỷ nhân dân tệ, trong khi doanh thu giảm hơn ⅓. Những cái tên từng là “cánh chim đầu đàn” giờ đây phải co cụm, đóng bớt dây chuyền sản xuất và cắt giảm nhân sự để cầm cự qua giai đoạn khó khăn.

Các công ty Trung Quốc bị ảnh hưởng bởi lệnh cấm vận của Mỹ. Công ty con của TCL Zhonghuan Renewable Energy tại Singapore, Maxeon Solar Technologies, cho biết họ đã bị cấm xuất khẩu sang Mỹ kể từ tháng 7 năm 2024, khi hàng xe tải chở mô-đun từ nhà máy ở Mexico bị giữ lại tại biên giới. Lượng hàng xuất khẩu của Maxeon đã giảm 85% trong nửa đầu năm nay so với cùng kỳ năm trước.

Một số nhà sản xuất Trung Quốc đang rút lui khỏi Mỹ sau thay đổi chính sách vào tháng trước, chấm dứt các khoản tín dụng thuế khuyến khích sản xuất công nghệ năng lượng sạch trong nước.

Ngoài việc tăng thuế đối với hầu hết hàng hóa Trung Quốc lên 30% trong năm nay, chính quyền Mỹ đã công bố mức thuế lên tới 3.400% đối với việc nhập khẩu pin mặt trời từ bốn quốc gia Đông Nam Á – Campuchia, Malaysia, Thái Lan và Việt Nam –  nơi các nhà sản xuất Trung Quốc đã thành lập các cơ sở sản xuất lớn để lách các rào cản thương mại trước đó.

Đối mặt với năm thứ hai liên tiếp thua lỗ đáng kể, các công ty năng lượng mặt trời đang chịu áp lực ngày càng tăng từ Bắc Kinh nhằm chấm dứt cuộc chiến giá cả. Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin đã tổ chức một hội nghị chuyên đề vào tuần trước với sự tham gia của các công ty hàng đầu trong ngành, kêu gọi họ đóng cửa các nhà máy lạc hậu. Hiệp hội Công nghiệp Quang điện Trung Quốc cũng tái khẳng định trong một bài đăng trên mạng xã hội rằng việc giải quyết cạnh tranh “kiểu tiến hóa” – một thuật ngữ ở Trung Quốc dùng để chỉ sự cạnh tranh khốc liệt gây tổn hại cho toàn bộ ngành – là quan trọng cơ bản.

Trong những nỗ lực trước đây nhằm giảm tình trạng dư thừa công suất trong các lĩnh vực như thép và xi măng, chính phủ đã áp đặt giới hạn sản lượng hoặc thắt chặt việc cấp phép. Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng việc cải tổ ngành năng lượng mặt trời sẽ khó khăn hơn vì các công ty lớn nhất trong ngành là doanh nghiệp tư nhân.

Cosimo Ries, nhà phân tích tại công ty tư vấn Trivium, cho biết bước đầu tiên sẽ là hạn chế các khoản trợ cấp và đầu tư hào phóng của chính quyền địa phương nhằm hỗ trợ các công ty nhỏ đang gặp khó khăn.

Câu chuyện của Das Solar minh họa rõ nét những rủi ro. Nhà sản xuất tấm pin năng lượng mặt trời này, có trụ sở tại Quzhou, tỉnh Giang Tô, miền đông Trung Quốc, đã buộc phải hủy bỏ kế hoạch chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) vào năm ngoái sau khi lợi nhuận sụt giảm. Vào tháng 4, một công ty đầu tư nhà nước địa phương đã vào cuộc và nắm quyền kiểm soát doanh nghiệp, một dấu hiệu cho thấy sự hỗ trợ của chính phủ thường giúp các công ty yếu hơn tồn tại bất chấp áp lực thị trường.

“Gần đây có nhiều đợt sa thải và di dời thiết bị, nên hoạt động diễn ra chậm chạp”, một công nhân đang trong quá trình xây dựng cho biết.

Tuy nhiên, việc cắt giảm hỗ trợ của chính quyền địa phương vẫn chưa đủ để thực sự giải quyết vấn đề. Một ý tưởng đang được lan truyền trong ngành polysilicon thượng nguồn là thành lập một quỹ do nhà nước hậu thuẫn để mua lại hàng tồn kho và năng lực sản xuất dư thừa như những gì Bắc Kinh đã làm trước đây để ổn định các ngành gặp khó khăn. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ ai sẽ đóng góp bao nhiêu.

“Cuối cùng, thật khó để tìm ra một giải pháp nào đó phù hợp với tất cả mọi người và đảm bảo một mức độ công bằng nhất định”, Cosimo Ries, nhà phân tích tại công ty tư vấn Trivium, nói.

Thực tế, ngành pin mặt trời Trung Quốc đang vận hành với công suất gấp đôi nhu cầu toàn cầu. Trong cơn sốt đầu tư từ 2020 đến 2023, các địa phương thi nhau rót vốn xây nhà máy mới, từ polysilicon đến tế bào năng lượng và module. Khi các dây chuyền cùng lúc đi vào hoạt động, thị trường ngập tràn nguồn cung. Giá bán rơi tự do, có thời điểm thấp hơn cả chi phí sản xuất, đẩy toàn bộ chuỗi giá trị từ trên xuống dưới vào vòng xoáy lỗ. Hệ quả là chỉ riêng năm ngoái, hơn 40 doanh nghiệp phá sản hoặc buộc phải sáp nhập. Năm công ty hàng đầu đã phải cắt giảm hơn 80.000 lao động, tương đương gần 30% nhân sự toàn ngành.

Điều trớ trêu là tình trạng dư thừa diễn ra ngay khi thế giới đang kêu gọi tăng tốc chuyển đổi năng lượng xanh. Trung Quốc nắm trong tay năng lực sản xuất khổng lồ, nhưng thay vì là lợi thế, nó lại trở thành gánh nặng.

Bộ Công nghiệp Trung Quốc đã nhiều lần triệu tập các công ty lớn, bàn về kế hoạch giải cứu bằng cách lập quỹ hàng chục tỷ nhân dân tệ để mua lại và đóng cửa bớt nhà máy. Các hiệp hội ngành nghề kêu gọi chấm dứt “cuộc chiến giá rẻ” vô nghĩa, bởi nếu cứ tiếp tục bán phá giá, không ai có thể sống sót.

Tuy nhiên, trong bóng tối của những khoản thua lỗ, vẫn le lói cơ hội. Nếu Trung Quốc có thể tái cấu trúc ngành pin, duy trì những dây chuyền công nghệ cao, đồng thời điều tiết sản lượng để phù hợp với nhu cầu thực tế, khối công suất khổng lồ này có thể biến thành sức mạnh. Thế giới vẫn cần nhiều hơn những tấm pin mặt trời để đạt mục tiêu tăng năng lượng tái tạo vào năm 2030. Vấn đề là Trung Quốc có dám chuyển mình từ “sản xuất bằng mọi giá” sang “sản xuất hiệu quả” hay không.

Theo: Nikkei Asia