Dịch tả bùng phát tại nhiều quốc gia, Việt Nam siết chặt giám sát

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), từ đầu năm 2025 đến ngày 29/8/2025 đã có hơn 409.000 trường hợp mắc bệnh tả và gần 4.800 ca tử vong tại 31 quốc gia. Mặc dù số ca mắc giảm 20% so với cùng kỳ năm trước, số ca tử vong lại tăng tới 46%. WHO đánh giá tình hình dịch bệnh toàn cầu đang rất phức tạp với nguy cơ lây lan cao giữa các quốc gia.
Tả là bệnh truyền nhiễm cấp tính, biểu hiện chủ yếu bằng tiêu chảy, mất nước và rối loạn điện giải. Bệnh có khả năng gây dịch lớn với tỷ lệ tử vong cao nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Tác nhân gây bệnh là vi khuẩn Vibrio cholerae, nhóm huyết thanh O1 và O139. Ở Việt Nam chủ yếu ghi nhận hai týp huyết thanh là Inaba và Ogawa.

Bệnh lây truyền theo đường tiêu hóa, chủ yếu qua ăn uống. Vi khuẩn có thể tồn tại trong nước lợ, bám vào các loài thủy sinh như tôm, cua, sò, ốc, hến. Khoảng 75% người nhiễm không có biểu hiện triệu chứng nhưng vẫn đào thải vi khuẩn ra môi trường trong vòng 7 đến 14 ngày. Trong số người có triệu chứng, 80% ở thể nhẹ và vừa, còn 20% mất nước nặng, dễ dẫn đến biến chứng nguy hiểm.

Năm 2025, khu vực Đông Địa Trung Hải ghi nhận số ca mắc cao nhất với hơn 230.000 ca, tiếp theo là châu Phi với gần 173.000 ca, khu vực Đông Nam Á có gần 3.000 ca và châu Mỹ hơn 2.400 ca. Số ca tử vong tập trung chủ yếu tại châu Phi với hơn 3.700 ca, tiếp đến là khu vực Đông Địa Trung Hải với 943 ca. Dịch tả đang tái bùng phát tại nhiều quốc gia từng nhiều năm không ghi nhận ca bệnh như Chad hay Cộng hòa Congo.

Tại Việt Nam, 12 năm qua chưa ghi nhận ca bệnh tả nào. Tuy vậy, nguy cơ dịch xâm nhập vẫn hiện hữu do giao lưu thương mại và du lịch quốc tế ngày càng rộng mở. Trước tình hình đó, Bộ Y tế đã chủ động phối hợp chặt chẽ với WHO để cập nhật thông tin, đánh giá nguy cơ và triển khai các hoạt động giám sát, sẵn sàng ứng phó khi có tình huống bất thường.

Giám sát chặt chẽ dịch bệnh

Trong thời gian tới, Cục Phòng bệnh cùng các đơn vị trực thuộc Bộ Y tế tiếp tục giám sát chặt chẽ diễn biến dịch bệnh, phối hợp chuyên gia quốc tế và trong nước đánh giá nguy cơ lây lan vào Việt Nam, đồng thời chỉ đạo tăng cường kiểm tra tại cửa khẩu và các khu vực có nguy cơ cao. Các cơ sở khám chữa bệnh được yêu cầu tuân thủ nghiêm hướng dẫn chẩn đoán, điều trị bệnh tả theo quy định của Bộ Y tế, đảm bảo thu dung, điều trị kịp thời khi phát hiện ca bệnh. Công tác truyền thông cũng sẽ được đẩy mạnh nhằm giúp người dân nhận biết triệu chứng, đường lây truyền và biện pháp phòng chống.

Bộ Y tế khuyến cáo người dân chủ động phòng bệnh bằng cách giữ gìn vệ sinh cá nhân, rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, ăn chín uống sôi, sử dụng nguồn nước sạch và bảo vệ môi trường sống. Người trở về từ vùng dịch cần theo dõi sức khỏe trong vòng 5 ngày, nếu có biểu hiện nôn, tiêu chảy nhiều dẫn đến mất nước phải đến ngay cơ sở y tế để được tư vấn và điều trị, tuyệt đối không tự ý chữa trị tại nhà. Người đi công tác, du lịch ở các quốc gia đang có dịch cũng cần đặc biệt chú ý các biện pháp phòng ngừa và thông báo cho cơ quan y tế khi xuất hiện triệu chứng bất thường.

Bộ Y tế nhấn mạnh việc phòng ngừa, giám sát và phát hiện sớm ca bệnh là yếu tố then chốt để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, ngăn chặn nguy cơ bệnh tả xâm nhập và lây lan trong nước.

Bệnh tả lây qua đường nào?

Bệnh tả chủ yếu lây truyền qua thực phẩm hoặc nguồn nước bị nhiễm khuẩn. Ở các nước phát triển, hải sản thường là nguyên nhân chính, trong khi tại các quốc gia đang phát triển, nguồn nước ô nhiễm là con đường lây truyền chủ yếu.

Khi con người ăn phải thức ăn chứa vi khuẩn, phần lớn vi khuẩn sẽ bị tiêu diệt trong môi trường axit của dạ dày. Tuy nhiên, một số vẫn có thể sống sót, vượt qua dạ dày và đến ruột non. Tại đây, chúng xuyên qua lớp nhầy của ruột để bám vào thành ruột, rồi sản xuất độc tố gây tiêu chảy dữ dội. Hậu quả là người bệnh thải ra môi trường một lượng lớn vi khuẩn, làm ô nhiễm nguồn nước và tiếp tục lan truyền sang những người khác nếu không có biện pháp vệ sinh thích hợp.

Những dấu hiệu và triệu chứng cảnh báo bệnh tả

Không phải ai tiếp xúc với vi khuẩn tả (Vibrio cholerae) cũng phát bệnh. Phần lớn người nhiễm không có triệu chứng nhưng vẫn đào thải vi khuẩn qua phân trong vòng 7 đến 14 ngày, từ đó làm ô nhiễm nguồn nước và lây lan cho người khác.

Ở nhiều trường hợp, bệnh tả chỉ gây tiêu chảy nhẹ hoặc trung bình, khó phân biệt với các loại tiêu chảy thông thường. Tuy nhiên, có những người phát triển triệu chứng nghiêm trọng trong vòng vài giờ đến 5 ngày sau khi nhiễm vi khuẩn. Khoảng 1 trong 20 người nhiễm bệnh bị tiêu chảy dữ dội kèm nôn ói, có thể nhanh chóng dẫn đến mất nước nguy hiểm.

Tiêu chảy do bệnh tả thường khởi phát đột ngột, lượng dịch mất có thể lên tới một lít mỗi giờ. Đặc điểm điển hình là phân loãng, trắng đục như nước vo gạo. Nôn ói thường xảy ra ngay ở giai đoạn đầu và có thể kéo dài nhiều giờ.

Mất nước là biến chứng phổ biến, có thể diễn tiến chỉ sau vài giờ kể từ khi xuất hiện triệu chứng. Người bệnh có biểu hiện mệt mỏi, mắt trũng sâu, khô miệng, khát dữ dội, da khô và co rút, tiểu ít hoặc vô niệu, huyết áp tụt và nhịp tim bất thường. Khi cơ thể mất hơn 10% trọng lượng do mất nước, tình trạng đã ở mức nghiêm trọng.

Mất nước đồng thời kéo theo rối loạn điện giải, gây ra nhiều hệ lụy nguy hiểm. Người bệnh có thể bị chuột rút dữ dội do thiếu natri, kali và clorua. Một biến chứng nặng là sốc giảm thể tích, xảy ra khi máu giảm đột ngột khiến huyết áp tụt và thiếu oxy nuôi cơ thể. Nếu không được cấp cứu, sốc có thể gây tử vong chỉ trong vài phút.

Ngoài sốc và mất nước, bệnh tả còn dẫn đến nhiều biến chứng khác. Hạ đường huyết là tình trạng dễ gặp ở trẻ em khi không thể ăn uống, có thể gây co giật, hôn mê và thậm chí tử vong. Mất kali nhiều gây rối loạn hoạt động tim và thần kinh. Suy thận cũng có thể xuất hiện khi thận mất khả năng lọc máu, khiến chất độc và dịch thừa tích tụ, đe dọa tính mạng, thường đi kèm với sốc nặng.

Các chuyên gia cảnh báo, nếu không được điều trị kịp thời, bệnh tả có thể gây tử vong nhanh chóng chỉ sau vài giờ do mất nước và sốc nặng.

Cách phòng ngừa bệnh tả

Để phòng bệnh tả, người dân cần duy trì thói quen vệ sinh và ăn uống an toàn. Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng và nước sạch, nhất là sau khi đi vệ sinh và trước khi chế biến thức ăn. Trong trường hợp không có xà phòng, có thể sử dụng dung dịch rửa tay chứa cồn.

Người dân nên uống nước đã đun sôi hoặc được khử trùng, ăn thực phẩm nấu chín, dùng khi còn nóng, tránh các món hải sản sống, đặc biệt là sushi. Rau củ, trái cây nên được gọt vỏ trước khi ăn, chẳng hạn như chuối, cam, nho. Cần cảnh giác với thực phẩm từ sữa, đặc biệt là các sản phẩm chưa tiệt trùng như sữa tươi hoặc kem.

Vắc xin phòng bệnh tả hiện nay được sử dụng qua đường uống, an toàn và hiệu quả. WHO khuyến nghị tiêm chủng cho các nhóm nguy cơ cao, bao gồm trẻ em, người nhiễm HIV và cộng đồng tại những khu vực bệnh tả vẫn còn lưu hành.