Nổi mề đay sau sinh xử lý làm sao an toàn cho mẹ và bé?

Nổi mề đay sau sinh là phản ứng dị ứng da thường gặp do thay đổi nội tiết, miễn dịch suy giảm hoặc tiếp xúc dị nguyên sau sinh. Dù phần lớn là lành tính, triệu chứng kéo dài có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ, tâm lý và việc cho con bú. Việc lựa chọn phương pháp điều trị cần đảm bảo vừa kiểm soát hiệu quả triệu chứng, vừa an toàn cho mẹ và bé. Dưới đây là hướng dẫn nhận biết và xử lý tình trạng nổi mề đay (mày đay) sau sinh dựa trên khuyến cáo của Bộ Y tế.

Nổi mề đay sau sinh là gì?

Nổi mề đay sau sinh là tình trạng phát ban dạng sần phù, gây sưng ngứa trên da do cơ thể phản ứng quá mức với việc giải phóng histamin. Đây là phản ứng quá mẫn của hệ miễn dịch, xuất hiện sau khi cơ thể người mẹ trải qua thay đổi nội tiết, tâm lý và miễn dịch hậu sản. Biểu hiện điển hình là các mảng sẩn đỏ, phù nề, ngứa, thường khu trú ở bụng, đùi, mông và lan rộng toàn thân nếu không xử trí đúng cách.

Tình trạng này có thể liên quan đến hiện tượng viêm da dị ứng, phản ứng thuốc, thực phẩm hoặc yếu tố môi trường sau sinh (côn trùng đốt, lông thú cưng, thực vật phấn hóa…), trong khi cơ thể mẹ đang ở trạng thái hồi phục, hệ miễn dịch suy yếu tạm thời, stress. Nếu không được điều trị phù hợp, mề đay sau sinh có thể kéo dài, gây rối loạn giấc ngủ, ảnh hưởng quá trình cho con bú và chất lượng sống của mẹ. Prolactin là một hormon tuyến yên giúp cơ thể người mẹ kích thích sản xuất sữa. Một số báo cáo cho thấy nhóm mày đay mạn tính có nồng độ prolactin có cao hơn nhóm chứng, tuy nhiên chưa có mối liên hệ rõ ràng.

Do đó, phụ nữ sau sinh nổi mề đay cần nhận biết sớm và áp dụng hướng điều trị an toàn, ưu tiên kiểm soát triệu chứng bằng biện pháp không dùng thuốc khi có thể, dưới chỉ định từ bác sĩ chuyên khoa.

Tại sao phụ nữ sau sinh nổi đay?

Sự khởi phát nổi mề đay sau sinh có thể liên quan đến nhiều cơ chế khác nhau như sau: (1)

• Thay đổi nội tiết tố hậu sản: Sau sinh, nồng độ estrogen và progesterone giảm đột ngột, thúc đẩy phản ứng miễn dịch quá mức và giảm ngưỡng kích thích da từ đó dễ phát sinh sẩn phù ngứa do giải phóng histamine và các chất trung gian viêm.
• Căng thẳng, thiếu ngủ kéo dài: Mệt mỏi và stress sau sinh làm gia tăng cortisol nội sinh, suy giảm miễn dịch và kích hoạt phóng thích histamine đặc biệt trong mạn tính hoặc khi mề đay đã tồn tại từ trước.
• Dị ứng thuốc hoặc thức ăn sử dụng sau sinh: Một số loại thuốc hậu sản (như kháng sinh, NSAID) hoặc thực phẩm mới lạ có thể khởi phát phản ứng dị ứng cấp tính, xuất hiện dưới dạng mẩn ngứa lan tỏa.
• Cơ địa dị ứng sẵn có: Phụ nữ có tiền sử viêm da dị ứng, mề đay hoặc eczema trước đó dễ tái phát khi gặp yếu tố kích thích (nội tiết, stress, dị nguyên), đặc biệt trong thời kỳ miễn dịch hậu sản chưa ổn định.

Biểu hiện mày đay sau sinh thường gặp

Nổi mề đay sau sinh là phản ứng viêm da mạn tính có thể xuất hiện bất kỳ thời điểm nào trong vài tuần đầu hậu sản. Bệnh lý này thường biểu hiện rõ ràng qua ba đặc điểm lâm sàng điển hình dưới đây:

• Da nổi mẩn đỏ, ngứa từng vùng hoặc lan toàn thân: Vùng da bị tổn thương xuất hiện các mảng sẩn phù, đỏ ranh giới rõ, ngứa dữ dội, chủ yếu tập trung ở tay, chân, bụng hoặc mặt.
• Tình trạng kéo dài từ vài ngày đến vài tuần: Mề đay sau sinh có thể diễn tiến cấp hoặc bán cấp, tự thoái lui hoặc kéo dài tùy cơ địa, mức độ nhạy cảm và yếu tố duy trì như căng thẳng, tiếp xúc dị nguyên. Nếu kéo dài trên 6 tuần được phân loại là mày đay mạn tính sau sinh. (2)

Mẹ sau sinh bị nổi mày đay có ảnh hưởng đến mẹ bé không?

Hiện tượng này phổ biến ở nhiều sản phụ, đặc biệt trong 6 tuần đầu hậu sản do rối loạn miễn dịch, nội tiết tố và căng thẳng tâm lý sau sinh. Tình trạng này không chỉ gây khó chịu cho người mẹ mà còn có thể ảnh hưởng gián tiếp đến trẻ sơ sinh, đặc biệt trong giai đoạn nuôi con bằng sữa mẹ. Cụ thể:

1. Ảnh hưởng đến mẹ

Nổi mề đay sau sinh gây ngứa ngáy dữ dội, mất ngủ, rối loạn giấc ngủ và ảnh hưởng đến tâm lý, đặc biệt ở mẹ sau sinh vốn đã mệt mỏi sau thai kỳ. Ngứa kéo dài làm tăng nguy cơ trầm cảm sau sinh, giảm khả năng chăm sóc con. Ngoài ra, việc lạm dụng thuốc kháng histamin không theo chỉ định có thể gây mệt mỏi, ảnh hưởng đến chất lượng sữa và sức khỏe lâu dài của mẹ sau khi sinh.

2. Ảnh hưởng đến bé

Dù nổi mày đay sau sinh không truyền nhiễm và không ảnh hưởng trực tiếp đến trẻ sơ sinh, nhưng các loại thuốc mẹ sử dụng để kiểm soát triệu chứng có thể bài tiết qua sữa mẹ, đặc biệt là nhóm histamin thế hệ 1 (gây buồn ngủ, khô miệng). Việc này có thể khiến trẻ bú mẹ bị buồn ngủ, bú kém. Tác dụng kích thích thần kinh trung ương nghịch thường cũng có thể gặp. Bên cạnh đó, việc mẹ bị suy giảm thể chất, tinh thần do ngứa ngáy kéo dài sẽ ảnh hưởng đến khả năng cho con bú và chăm sóc trẻ.

>>> Tìm hiểu thêm: Mề đay sắc tố là gì? Dấu hiệu nhận biết và cách phân biệt

Hướng dẫn chăm sóc khi bị nổi mề đay sau sinh

Việc chăm sóc đúng cách không chỉ giúp cải thiện triệu chứng mà còn ngăn ngừa tái phát và bảo vệ sức khỏe của mẹ trong giai đoạn phục hồi sau sinh vốn nhạy cảm. Dưới đây là những khuyến nghị chuyên môn:

• Giữ vệ sinh da sạch sẽ, khô ráo: Nên tắm bằng nước ấm, tránh chà xát mạnh và sử dụng sữa tắm dịu nhẹ, không chứa hương liệu. Vệ sinh da đúng cách giúp hạn chế nguy cơ bội nhiễm do gãi ngứa.
• Mặc quần áo thoáng mát, chất liệu mềm: Ưu tiên vải cotton, tránh mặc đồ bó sát gây ma sát lên vùng da tổn thương. Điều này giúp giảm cảm giác ngứa và hạn chế kích ứng thêm.
• Tránh các yếu tố kích thích: Bao gồm thực phẩm dễ gây dị ứng (hải sản, trứng, sữa), căng thẳng tâm lý và tiếp xúc với hóa chất tẩy rửa. Đây là những yếu tố có thể làm trầm trọng thêm triệu chứng.
• Sử dụng thuốc theo chỉ định bác sĩ: Với các trường hợp kéo dài, bác sĩ có thể kê thuốc kháng histamin thế hệ mới (loratadin, cetirizin) an toàn cho phụ nữ cho con bú do tỉ lệ bài tiết ra sữa mẹ là tối thiểu. Trong một số trường hợp khó trị, liều cao hơn kháng histamin thế hệ mới cơ thể sử dụng với liều cao hơn dưới sự chỉ định của bác sĩ. Tuyệt đối không tự ý dùng thuốc bôi chứa corticoid mạnh. Theo hiệp hội hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ (The American Academy of Pediatrics) khuyến cáo sử dụng corticoid toàn thân liều tối thiểu trong thời gian ngắn nhất như Prednisone hay prednisolone. Cần có hướng dẫn thời gian hoãn bú trong 4h để hạn chế việc xuất hiện của corticoid trong sữa. Một số thuốc khác có thể cân nhắc điều trị tùy thuộc vào tình trạng mỗi bệnh nhân.
• Duy trì chế độ dinh dưỡng cân bằng: Mẹ sau sinh bị nổi mề đay cần tăng cường rau xanh, trái cây giàu vitamin C và nước giúp tăng cường hàng rào miễn dịch da. Đồng thời tránh các món ăn cay nóng, nhiều dầu mỡ.
• Theo nghiên cứu PREG-CU cho thấy mày đay mạn tính một nửa sẽ được cải thiện trong thai kỳ, trong khi đó 1/3 sẽ có tình trạng tồi tệ hơn. Hai trong số năm bệnh nhân có mày đay mạn tính từ trước sẽ có bùng phát trong thai kỳ. Chính vì vậy điều trị mày đay mạn vẫn còn những thách thức và diễn biến khác nhau của ở mỗi người.
• Theo dõi sát triệu chứng: Nếu bệnh mề đay sau sinh tái phát nhiều lần, kèm theo khó thở, sưng mặt, nên đến cơ sở y tế chuyên khoa da liễu – miễn dịch để được chẩn đoán và điều trị đúng nguyên nhân.

Câu hỏi thường gặp

1. Có nên xông hơi khi bị mề đay sau sinh?

Không nên xông hơi khi đang nổi mề đay sau sinh, vì nhiệt độ cao và hơi nước có thể làm giãn mạch, tăng lưu lượng máu tại chỗ, từ đó khiến tổn thương da lan rộng hơn và cảm giác ngứa rát trở nên dữ dội hơn. Ngoài ra, xông hơi còn làm mất nước qua da, gây khô da, đây là yếu tố góp phần kích hoạt phản ứng viêm và kéo dài triệu chứng. Theo các chuyên gia y tế, da đang trong giai đoạn phản ứng dị ứng cần được làm dịu và giữ ẩm thay vì tiếp xúc với nhiệt nóng, đặc biệt ở người sau sinh có nền miễn dịch chưa ổn định.

2. Mề đay sau sinh có tái phát không?

Có thể tái phát nhiều lần, đặc biệt nếu nguyên nhân nền chưa được kiểm soát hiệu quả, như rối loạn nội tiết, stress, hoặc cơ địa dị ứng. Tình trạng này thường thuộc nhóm mề đay mãn tính, diễn tiến từng đợt, có thể kéo dài từ vài tuần đến nhiều tháng nếu không điều trị đúng cách. Theo các chuyên gia y khoa, tái phát thường liên quan đến phản ứng miễn dịch bất thường và cần được đánh giá chuyên khoa để xác định nguyên nhân, từ đó xây dựng phác đồ dự phòng phù hợp.

Nổi mề đay sau sinh là phản ứng da thường gặp nhưng không nên xem nhẹ, đặc biệt khi liên quan đến sức khỏe mẹ và trẻ sơ sinh. Việc xử lý cần thận trọng, ưu tiên các biện pháp an toàn, tránh lạm dụng thuốc nếu chưa có chỉ định y khoa. Khi triệu chứng kéo dài hoặc lan rộng, nên đến cơ sở có chuyên khoa Da liễu uy tín như BVĐK Tâm Anh để được tư vấn và điều trị đúng cách. Mẹ có thể áp dụng các biện pháp hỗ trợ tại nhà như giữ da mát, tránh thực phẩm dễ gây dị ứng, đồng thời theo dõi sát biểu hiện toàn thân để kịp thời xử lý biến chứng nếu có.