Đặc sản ‘vàng đen, ốc leo núi’ trong mâm cỗ ở ngôi làng đặc biệt tại Thái Nguyên

200 người sinh hoạt như một gia đình

Khu bảo tồn làng nhà sàn dân tộc sinh thái Thái Hải là điểm đến nổi tiếng tại Thái Nguyên, nằm trong trục tham quan khu du lịch Hồ Núi Cốc, không gian văn hóa chè Tân Cương… Làng từng được Tổ chức Du lịch Liên hợp quốc vinh danh là “Làng du lịch tốt nhất thế giới năm 2022”. 

Ngôi làng có nhiều điều đặc biệt, khiến du khách tò mò tìm tới khám phá.

Hơn 200 người dân nơi đây cùng sinh hoạt như một gia đình lớn: ăn cơm chung, dùng chung đồ đạc, thu nhập của mỗi nhà đều được góp vào quỹ chung của làng. Không có sự so bì, phân biệt giàu nghèo, thay vào đó là tinh thần gắn kết, yêu thương và sẵn sàng giúp đỡ nhau mỗi ngày.

Bà con trong làng gìn giữ được hơn 100 món ăn truyền thống hấp dẫn như khâu nhục, thịt trâu nướng, cá chép om bỗng rượu, xôi trám, ốc núi hấp gừng sả, nộm rau dớn, rau bò khai xào, xôi ngũ sắc…

Ngoài ra, họ cũng sáng tạo nhiều món ăn kết hợp với cây chè Thái Nguyên như: gà đồi nướng trà xanh, đậu phụ bọc trà xanh để phục vụ du khách. Làng Thái Hải từng nhiều lần được vinh danh là điểm đến có ẩm thực hấp dẫn hàng đầu Việt Nam.

Du khách tới làng có thể vào tận căn bếp truyền thống, xem bà con người Tày trực tiếp chế biến mâm cỗ với nhiều đặc sản kỳ công. “Khoảng tháng 8 tới tháng 10, mâm cỗ thường không thể thiếu đặc sản ốc núi, xôi trám, cá chép om bỗng rượu”, bà Lê Thị Nga – Phó bản Làng văn hoá du lịch cộng đồng Thái Hải – chia sẻ.

Ẩm thực níu chân du khách

Ốc núi thường xuất hiện sau mưa, bám quanh bờ đá, hốc cây, miệng hang, chứ không sống dưới bùn nên nhiều thực khách còn gọi là “ốc leo núi”.

Theo kinh nghiệm dân bản, ốc ở những nơi thoáng sạch, nhiều cây thuốc sẽ dày ruột, thịt thơm do ăn rong rêu, rễ cây và thảo dược. Khi bắt về, bà con ngâm với nước cùng ớt hoặc lá chanh để nhả nhớt, sau đó rửa sạch nhiều lần rồi mới chế biến.

Món ngon và dễ làm nhất là ốc núi luộc, chấm cùng nước mắm gừng, tỏi, ớt hoặc muối tiêu chanh. Ốc luộc cùng lượng nước vừa đủ, thêm sả, lá chanh để dậy mùi thơm. Bát ốc bưng ra mâm cỗ mời khách còn nóng bốc khói.

Trong mâm cỗ làng Thái Hải, xôi là món không thể thiếu. Từ tháng 7 đến 9 âm lịch, thay vì xôi ngũ sắc hay xôi nếp cẩm, bà con thường đãi khách xôi trám.

Trám đen – loại cây quen thuộc ở miền núi phía Bắc, đặc biệt ở Thái Nguyên – có 2 giống: trám tẻ thịt chắc, giòn; và trám nếp bùi ngọt, mềm, thích hợp để nấu xôi, om thịt hay kho cá. 

Loại quả này được ví như “vàng đen” vì giá cao, có thể tới vài trăm nghìn đồng/kg. Việc thu hoạch cũng vất vả bởi cây cao hàng chục mét, tán rộng, người hái phải khỏe, dẻo dai và khéo để không làm dập quả.

Trám tươi sau khi hái được rửa sạch rồi đem ‘ỏm’ – luộc trong nước nóng khoảng 70–80°C – để quả mềm, giảm vị chát và dễ bóc vỏ. Nếu nước sôi quá, trám sẽ bị cứng.

Khi trám đã mềm, bà con tách hạt, lấy phần cùi nghiền nhuyễn rồi xào với mỡ gà và gia vị cho đậm đà.

Người Tày ở Thái Hải chọn gạo nếp vải ATK Định Hóa để nấu xôi nên rất dẻo và thơm. Xôi chín trộn đều với cùi trám bùi béo, tạo nên món xôi dẻo thơm, màu tím đẹp mắt. Khi thưởng thức, thực khách cảm nhận rõ vị bùi ngậy của trám hòa quyện trong từng hạt nếp quánh dẻo, đậm hương núi rừng.

Trong mâm cỗ của bà con Thái Hải còn có cá chép om bỗng rượu rất đặc trưng. Cá chép được nuôi trong ao làng. Khi kết hợp cùng bỗng rượu cá không còn vị tanh nhưng lại giữ được vị béo, ngọt tự nhiên. 

Theo bà Nga, bà con Thái Hải nấu rượu men lá thủ công truyền thống, mất 13-14 ngày mới có bỗng. Phần bỗng được nấu cùng mẻ, nghệ, mắc khén, muối và thảo dược, rồi phủ mỡ lợn để bảo quản, nay có thể cấp đông giữ được 3 tháng. Khi om cá, bỗng rượu tạo vị chua thanh, hòa quyện cùng cà chua, tiêu, ớt, thì là và hành lá, mang đến hương vị đặc trưng khó quên.

Món đậu chiên trà xanh là sáng tạo độc đáo trong mâm cỗ ở Thái Hải, vừa giới thiệu đặc sản lá trà xanh Thái Nguyên, vừa mang hương vị lạ miệng với lớp vỏ giòn rụm, bên trong mềm, béo ngậy và thơm nức.

Tham gia chương trình khảo sát giới thiệu “Tour du lịch ẩm thực Thái Nguyên 2025” do Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch Thái Nguyên tổ chức, nhiều doanh nghiệp lữ hành đánh giá làng Thái Hải là điểm đến ấn tượng. Ẩm thực nơi đây không chỉ ngon mà còn được “thổi hồn” bằng những câu chuyện văn hoá đặc sắc, mang đến cho du khách trải nghiệm trọn vẹn.

Sau khi sáp nhập địa giới hành chính giữa tỉnh Thái Nguyên và Bắc Kạn, tỉnh Thái Nguyên mới đang có kỳ vọng đưa ẩm thực thành điểm nhấn để hút khách du lịch. 

Vợ chồng biến đảo hoang ở Thái Nguyên thành khu vườn chữa lành thu hút du khách10 năm trước, khi mua hòn đảo nhỏ giữa lòng hồ Núi Cốc, đôi vợ chồng trẻ quê Thanh Hóa không thể ngờ rằng quyết định ấy lại mở ra hành trình đặc biệt.