Ngủ li bì suốt ngày là dấu hiệu của bệnh gì? Có đáng lo không?

Ngủ li bì thường khiến cơ thể rơi vào cảm giác mệt mỏi, uể oải, thiếu tập trung sau khi thức dậy. Vậy, đây là bệnh gì? Buồn ngủ li bì thì có bị sao không?

Ngủ li bì là gì?

Ngủ li bì là tình trạng một người ngủ nhiều bất thường (trên 10-11 giờ mỗi ngày). Có thể là vấn đề thường gặp khi cơ thể phải hoạt động quá sức vào ngày hôm trước. Song, nếu tình trạng này lặp lại nhiều lần mà không có bất kỳ hoạt động gắng sức nào diễn ra trước đó, hoặc kèm theo tình trạng khó duy trì sự tỉnh táo vào ban ngày, đây có thể là dấu hiệu của bệnh lý cần được thăm khám.

Nguyên nhân gây ra bệnh ngủ li bì

Nguyên nhân gây ra có thể đến từ nhiều tác nhân, yếu tố nguy cơ khác nhau, trải dài từ khía cạnh tâm thần, bệnh lý cho đến thói quen sinh hoạt cũng như lịch trình dùng thuốc. Cụ thể như sau:⁽¹⁾

1. Rối loạn giấc ngủ

Người mắc các chứng rối loạn giấc ngủ mạn tính thường dễ ngủ li bì do cơ thể không đạt được giấc ngủ chất lượng vào ban đêm, dẫn tới thiếu tỉnh táo vào ban ngày. Một số rối loạn giấc ngủ thường gặp có thể bao gồm:

• Chứng ngủ rũ (narcolepsy): Là bệnh lý thần kinh ít gặp, đặc trưng bởi các cơn buồn ngủ kịch phát không cưỡng lại được. Ở người mắc chứng ngủ rũ, sự suy giảm chức năng orexin (thiếu hụt peptide thần kinh điều chỉnh sự tỉnh thức) trong não khiến cơ thể đột ngột rơi vào giấc ngủ ngay cả khi đang hoạt động, không kiểm soát được.
• Hội chứng ngưng thở khi ngủ: Là bệnh lý gây rối loạn hô hấp khi ngủ, trong đó đường thở bị tắc nghẽn nhiều lần vào ban đêm. Các đợt ngưng thở lặp đi lặp lại làm giấc ngủ bị phân mảnh, oxy máu giảm, não bộ không được nghỉ ngơi trọn vẹn nên ban ngày dễ rơi vào trạng thái ngủ li bì.
• Mất ngủ mạn tính: Là tình trạng khó ngủ hoặc ngủ không sâu kéo dài trên 3 tháng. Giấc ngủ ngắn và chập chờn liên tục khiến cơ thể thiếu tái tạo năng lượng, từ đó dẫn đến cơn buồn ngủ li bì vào ban ngày.

2. Tác nhân bệnh lý

Nhiều bệnh lý có thể làm rối loạn trạng thái tỉnh thức của não bộ, từ đó khiến cơ thể ngủ li bì. Những yếu tố thường gặp có thể kể đến như:

• Tổn thương não: Các chấn thương hoặc bệnh lý như u não, viêm màng não… có thể ảnh hưởng đến vùng dưới đồi và hệ lưới hoạt hóa (RAS – Reticular Activating System), là những trung tâm kiểm soát chu kỳ ngủ – thức của cơ thể.
• Nhiễm trùng nặng: Cytokine gây viêm được giải phóng trong quá trình nhiễm khuẩn gây ức chế thần kinh trung ương, tạo cảm giác mệt mỏi và buồn ngủ liên tục.
• Rối loạn chuyển hóa: Các bệnh lý như đái tháo đường, suy giáp hay bệnh gan – thận mạn tính đều làm giảm cung cấp năng lượng cho tế bào, khiến cơ thể dễ ngủ li bì để tiết kiệm năng lượng.

3. Sức khỏe tâm thần

Những rối loạn cảm xúc kéo dài thường khiến cơ thể tiêu hao nhiều năng lượng thần kinh, dẫn đến sự mệt mỏi và tăng nhu cầu ngủ. Các tình trạng phổ biến có thể gây ngủ li bì gồm:

• Rối loạn lo âu:

• • Là tình trạng đặc trưng bởi cảm giác lo lắng, căng thẳng, sợ hãi quá mức dù không có mối đe dọa rõ ràng. Người bệnh thường trong trạng thái cảnh giác, khó thư giãn.
  • Căng thẳng liên tục kích hoạt hệ trục HPA (hạ đồi – tuyến yên – tuyến thượng thận), gây rối loạn điều tiết cortisol và melatonin, từ đó làm nhịp sinh học đảo lộn, khiến người bệnh dễ buồn ngủ ban ngày.

• Trầm cảm:

• • Gắn liền với cảm xúc chủ đạo là buồn bã, mất hứng thú, trống rỗng. Người bệnh trầm cảm thường xuyên cảm thấy tuyệt vọng, mất động lực, không còn niềm vui trong các hoạt động thường ngày.
  • Trầm cảm làm suy giảm serotonin, dopamine, noradrenaline – các chất dẫn truyền thần kinh điều hòa tâm trạng, khiến khả năng điều hòa tỉnh thức suy yếu, dẫn đến ngủ nhiều bất thường, khó duy trì sự tỉnh táo.

• Stress tâm lý kéo dài: Các cú sốc lớn như đổ vỡ hôn nhân, khó khăn tài chính hay thất bại trong sự nghiệp, thi cử… có thể làm não bộ rơi vào trạng thái quá tải, thúc đẩy xu hướng trầm cảm và ngủ li bì như một cơ chế tự phòng vệ.

4. Thuốc

Việc sử dụng một số loại thuốc trong thời gian dài có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương, làm giảm sự tỉnh táo và gây ngủ li bì ngoài ý muốn. Một số nhóm thuốc góp phần bao gồm:

• Thuốc an thần và chống lo âu: Làm tăng hoạt tính GABA – chất dẫn truyền thần kinh có vai trò tạo cảm giác thư giãn. Khi GABA hoạt động mạnh, não bộ dễ rơi vào trạng thái buồn ngủ vào ban ngày.
• Thuốc chống trầm cảm thế hệ cũ: Một số loại có tác dụng kháng cholinergic – nhóm những chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến acetylcholine (ACh). Kháng cholinergic có thể ức chế hệ thần kinh, gây mệt mỏi, giảm tỉnh táo.
• Thuốc kháng histamin thế hệ cũ: Dùng để chống dị ứng nhưng đồng thời chặn luôn histamin – chất trung gian thần kinh giúp duy trì trạng thái tỉnh thức, khiến người dùng dễ cảm thấy buồn ngủ.
• Thuốc giảm đau opioid: Kích thích opioid – thụ thể tiếp nhận tín hiệu giảm đau và tạo cảm giác khoái cảm. Sự kích thích này đem lại cảm giác an thần, thư thái, làm người bệnh dễ ngủ li bì.

5. Lối sống

Ngoài bệnh lý và thuốc, các thói quen hằng ngày cũng có thể làm tăng nguy cơ. Những yếu tố này thường diễn ra âm thầm nhưng tác động kéo dài, gây mất cân bằng đồng hồ sinh học, chẳng hạn như:

• Thiếu ngủ kinh niên: Thức khuya, ngủ không đủ 7–8 giờ mỗi ngày có thể khiến cơ thể tích tụ nhu cầu ngủ sâu, dẫn đến buồn ngủ cả ngày.
• Lạm dụng rượu và chất kích thích: Ban đầu có thể gây hưng phấn nhưng về sau phá vỡ nhịp sinh học, làm giấc ngủ không sâu và tăng tình trạng ngủ li bì vào ban ngày.
• Chế độ ăn thiếu khoa học: Ăn quá nhiều tinh bột nhanh hoặc chất béo bão hòa có thể gây dao động đường huyết, tạo cảm giác uể oải, dễ rơi vào cơn buồn ngủ.
• Lối sống ít vận động: Thiếu hoạt động thể chất làm giảm trao đổi chất và tuần hoàn máu, khiến cơ thể trì trệ, dễ mệt mỏi và ngủ nhiều.

Biểu hiện của bệnh ngủ li bì

Biểu hiện đặc trưng của tình trạng này là người bệnh ngủ kéo dài trên 10-11 giờ mỗi ngày, ngủ sâu, khó thức dậy. Đi kèm có thể bao gồm một số dấu hiệu khác như:

• Dễ rơi vào giấc ngủ cả ban ngày lẫn ban đêm.
• Giảm khả năng tập trung.
• Phản xạ chậm, thậm chí rối loạn ý thức trong một số trường hợp ít gặp.

Ngủ li bì có bị sao không?

Ngủ li bì gây khó chịu trong sinh hoạt, tiềm ẩn nhiều biến chứng ảnh hưởng đến sức khỏe lâu dài, trong đó có thể bao gồm:

• Biểu hiện bệnh lý tiềm ẩn: Có thể là dấu hiệu cảnh báo một số nhóm bệnh lý như rối loạn giấc ngủ, bệnh thần kinh hoặc rối loạn chuyển hóa cần được chẩn đoán.
• Tăng nguy cơ tai nạn: Buồn ngủ ban ngày làm phản xạ chậm, dễ gây tai nạn giao thông hoặc tai nạn lao động.
• Ảnh hưởng sức khỏe tâm thần: Nếu kéo dài có thể làm nặng thêm tình trạng lo âu, trầm cảm hoặc các rối loạn cảm xúc khác.
• Giảm hiệu suất học tập và làm việc: Thiếu tỉnh táo khiến khả năng tập trung, ghi nhớ và xử lý thông tin suy giảm rõ rệt.
• Suy giảm chất lượng cuộc sống: Có thể khiến người bệnh dễ rơi vào trạng thái uể oải, từ đó giảm sự linh hoạt trong giao tiếp và tương tác xã hội khi tỉnh giấc.

Cách chẩn đoán bệnh mệt mỏi ngủ li bì

Để chẩn đoán chính xác tình trạng ngủ li bì, bác sĩ thường kết hợp thăm khám lâm sàng, khai thác tiền sử và chỉ định thực hiện các xét nghiệm hỗ trợ. Một số phương pháp chẩn đoán có thể được ứng dụng gồm:⁽²⁾

• Khai thác triệu chứng và tiền sử bệnh: Bác sĩ hỏi chi tiết về thời gian ngủ, mức độ buồn ngủ ban ngày, các bệnh lý đang mắc và thuốc đang dùng.
• Thăm khám thể chất và thần kinh: Đánh giá phản xạ, nhận thức, khả năng tập trung để loại trừ tổn thương não hoặc bệnh thần kinh.
• Đo đa ký giấc ngủ (Polysomnography): Gắn các cảm biến theo dõi sóng não, nhịp tim, nhịp thở và vận động cơ để phân tích chất lượng giấc ngủ.
• Test duy trì tỉnh thức (MSLT): Kiểm tra khả năng chống lại cơn buồn ngủ trong môi trường yên tĩnh, hỗ trợ chẩn đoán chứng ngủ rũ hoặc ngưng thở khi ngủ.
• Ghi chép nhật ký giấc ngủ và thang đo buồn ngủ Epworth: Ghi chép giờ ngủ – thức trong nhiều ngày, kết hợp bảng câu hỏi chuẩn hóa để định lượng mức độ buồn ngủ.
• Xét nghiệm máu và chẩn đoán hình ảnh: Giúp phát hiện hoặc loại trừ các nguyên nhân như rối loạn chuyển hóa, bệnh tim/tuyến giáp/gan/thận/miễn dịch, bệnh thiếu máu hoặc tổn thương cấu trúc não.

Điều trị hiện tượng ngủ li bì như thế nào?

Ngủ li bì không phải lúc nào cũng do cùng một nguyên nhân gây ra, việc điều trị cần dựa trên chẩn đoán chính xác và hướng xử trí toàn diện. Các biện pháp thường được áp dụng có thể bao gồm:⁽³⁾

• Điều trị bệnh lý nền: Giúp kiểm soát các rối loạn như suy giáp, đái tháo đường, chứng ngưng thở khi ngủ hoặc bệnh thần kinh… có thể giúp giảm buồn ngủ ban ngày.
• Thuốc: Một số trường hợp có thể được chỉ định dùng thuốc kích thích thần kinh trung ương (modafinil, methylphenidate…) hoặc thuốc điều hòa giấc ngủ theo phác đồ của bác sĩ.
• Tâm lý trị liệu: Với trường hợp rối loạn lo âu, trầm cảm gây ngủ li bì, trị liệu tâm lý theo liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) có thể giúp cải thiện giấc ngủ và trạng thái tinh thần.
• Điều chỉnh lối sống: Thiết lập giờ ngủ cố định để ổn định nhịp sinh học, ngủ đủ 7–8 tiếng/ngày, tăng vận động thể chất và hạn chế dùng rượu bia, chất kích thích.
• Theo dõi lâu dài: Người bệnh cần tái khám định kỳ, ghi nhật ký giấc ngủ và tuân thủ hướng dẫn để đảm bảo hiệu quả điều trị bền vững.

Khoa Thần kinh, Trung tâm Khoa học Thần kinh, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh thăm khám, chẩn đoán, điều trị hiệu quả các chứng rối loạn giấc ngủ cho nhiều người bệnh. Khoa quy tụ đội ngũ bác sĩ, chuyên gia về giấc ngủ dày dạn kinh nghiệm, được trang bị nhiều máy móc tân tiến, hỗ trợ tối ưu cho quá trình khám chữa bệnh, như: máy đo đa ký giấc ngủ, kích thích từ trường xuyên sọ, đo điện não; hệ thống MRI 1,5 – 3 tesla; hệ thống CT 768 lát cắt, CT 1975 lát cắt, CT hơn 100.000 lát cắt… Quy trình khám chữa bệnh chuyên nghiệp, áp dụng đầy đủ các chính sách bảo hiểm.

Cách phòng chống bệnh ngủ li bì

Ngủ li bì có thể được hạn chế nếu người bệnh chủ động duy trì thói quen sống khoa học và bảo vệ sức khỏe tinh thần. Một số biện pháp hữu ích gồm:

• Khám sức khỏe định kỳ: Nhằm phát hiện sớm và điều trị kịp thời các bệnh lý tiềm ẩn như rối loạn giấc ngủ, rối loạn tâm lý, rối loạn chuyển hóa.
• Ngủ đúng giờ, đủ giấc: Duy trì 7–8 tiếng ngủ sâu ban đêm giúp não bộ phục hồi, giảm nguy cơ buồn ngủ quá mức vào ban ngày.
• Giữ tinh thần ổn định: Giảm căng thẳng bằng cách thiền, tập yoga, áp dụng các kỹ thuật hít thở sâu, làm việc vừa sức, tham gia các hoạt động giải trí, du lịch hoặc trò chuyện với người thân… có thể hỗ trợ cải thiện tình trạng ngủ li bì do các vấn đề tâm lý tiêu cực.
• Vận động thể chất đều đặn: Tập luyện tối thiểu 30 phút/ngày cải thiện tuần hoàn máu và tăng sự tỉnh táo.
• Chế độ ăn cân bằng: Hạn chế rượu bia, cà phê, thức ăn nhanh; ưu tiên bổ sung nguồn carbohydrate hấp thu chậm (rau lá xanh, củ quả, ngũ cốc nguyên hạt…) để ổn định năng lượng, hạn chế việc đường huyết tăng/giảm nhanh gây buồn ngủ.

Tóm lại, ngủ li bì là tình trạng không nên xem nhẹ bởi đây có thể là dấu hiệu của nhiều bệnh lý cần được điều trị kịp thời. Hiểu rõ tình trạng này là như thế nào, tác hại ra sao giúp mỗi người điều chỉnh thói quen sinh hoạt khoa học. Nếu thường xuyên rơi vào trạng thái buồn ngủ bất thường dù đã ngủ đủ giấc, hãy chủ động thăm khám với bác sĩ để được tư vấn hướng xử trí phù hợp.