Ở Sơn La, mắc chai là loài cây mọc tự nhiên, phân bổ tập trung ở khu vực 2 huyện Yên Châu và Mường La, hiếm thấy tại các vùng, miền khác. Quả của cây này ăn được, hình dạng và mùi vị khá giống muỗm (còn gọi là xoài hôi), quéo, xoài.

Từ tháng 5 đến tháng 7 hằng năm là thời điểm quả mắc chai vào mùa. Khi ấy, bà con vào rừng “canh” quả rụng để mang về ăn hoặc đem bán.
Mắc chai được xem là thứ quả đặc sản riêng có ở Sơn La. Khi chín, vỏ quả chuyển từ màu xanh sang vàng. Ảnh: Ngoan Hiền, Kiêm Vì

Chị Hoàng Hương – tiểu thương ở thị trấn Bắc Yên (Sơn La) cho biết, cây mắc chai có thân cao tới chục mét, thẳng đứng nên rất khó thu hái.

Điều thú vị là chỉ cần 1 làn gió thổi qua, quả mắc chai tự rụng, rơi “lộp bộp”. Người dân chờ lúc đó đi nhặt, gom mang về.

“Cây mắc chai cao, to nhưng quả lại nhỏ như quả trứng. Loại quả này có hạt cũng to, chiếm 2/3 kích cỡ.

Thông thường, bà con vào rừng nhặt mắc chai lúc sáng sớm. Song, cũng có người căng bạt dưới gốc cây, ngủ lại qua đêm. Họ tranh thủ nhặt quả lúc còn tươi, đem về bán mới có giá, kiếm thêm thu nhập”, chị Hương nói.
Quả mắc chai thu hoạch tự nhiên nên lành và sạch, người lớn hay trẻ nhỏ đều có thể thưởng thức. Ảnh: Hương Hoàng

Ở Sơn La, quả mắc chai được bán với giá 30.000-50.000 đồng/kg, tùy nơi, tùy thời điểm. Mỗi ngày đi nhặt quả, người dân cũng có thể thu được từ vài cân đến vài chục cân.

Nữ tiểu thương cho hay, ở trong rừng, nền đất mềm mịn, lại được phủ cỏ và lá khô nên quả mắc chai khi rơi xuống ít bị dập, vỡ, vẫn đảm bảo hình thức và chất lượng thơm ngon.

Khi ăn, người ta chỉ cần rửa sạch quả mắc chai, sau đó nắn xung quanh, bóp nhẹ cho quả thật mềm rồi cắn một lỗ nhỏ vừa đủ để mút lấy phần thịt vàng óng, sóng sánh bên trong.

“Quả mắc chai khi chín có màu ngả vàng giống hệt xoài, ruột mềm, đặc sánh, dậy mùi thơm và vị chua ngọt đặc trưng”, chị Hương chia sẻ thêm.

quả mắc chai quỳnh chi.jpg
Quả mắc chai nhỏ mà hạt lại to nên ăn phải đúng cách mới ngon. Ảnh: Quỳnh Chi

Ngoài ăn ngay như các loại quả chín cây khác, quả mắc chai còn được người dân Sơn La sáng tạo thành món bánh tráng thơm ngon.

Để làm món bánh này, người ta rửa sạch quả mắc chai chín rồi đem luộc, loại bỏ phần vỏ và hạt, giữ lại phần thịt có màu vàng sánh quyện bên trong.

Cách làm bánh tráng từ quả mắc chai. Nguồn: @mongtramtue

Phần thịt quả sẽ được đun liu riu trên bếp, khuấy đều tay để tránh làm món ăn bị khê, khét cho đến khi tạo thành thứ bột đặc sệt thì đổ ra khuôn hoặc lá chuối.

Bột phải được tráng nhẹ, dàn mỏng đều rồi đem phơi 1-2 nắng cho săn lại giống bánh tráng (bánh đa).

Loại bánh này chỉ phơi đến độ dai dai chứ không giòn. Khi ăn, bà con sẽ hấp bánh trên nồi cơm hoặc bọc lá chuối để nướng trên bếp lửa. Thấy bánh mềm dẻo là có thể lấy ra, xé từng miếng nhỏ rồi ăn, nhai kỹ.

Bánh tráng làm từ quả mắc chai có vị ngọt dịu tự nhiên, thoang thoảng mùi thơm và ngả màu nâu trông khá hấp dẫn. Đây được xem như món ăn nhẹ, thức quà quê dân dã của người địa phương.

Quả lạ ‘trời ban’ ở Cao Bằng, vò nhẹ là có món ngon mát lạnh ngày hèĐến mùa, người dân ở Trùng Khánh (Cao Bằng) lại vào rừng thu hoạch loại quả đặc sản này về bán hoặc đem làm món thạch thanh mát, ăn giải nhiệt ngày hè.