Tầng Ozone đang hồi phục có thể khiến hiện tượng nóng lên toàn cầu tăng thêm 40% /
Khám phá phương pháp mới chống tiểu đường: Dùng ‘bẫy vi khuẩn’ để hạ đường huyết và bảo vệ gan
Hợp tác nghiên cứu giữa một nhà khảo cổ học chuyên tìm hiểu mối quan hệ giữa con người và môi trường cùng hai nhà địa vật lý chuyên nghiên cứu hoạt động Mặt Trời với từ trường Trái Đất đã đem đến những kết quả bất ngờ. Ban đầu, nhóm tự hỏi liệu dự án kết nối thời tiết vũ trụ với hành vi con người có khả thi không. Nhưng sau hai năm, họ khẳng định những thành quả – từ cá nhân, chuyên môn đến khoa học – hoàn toàn xứng đáng.
Công trình này, được công bố trên tạp chí Science Advances, bắt đầu từ một câu hỏi lớn: Điều gì đã xảy ra với sự sống khi lá chắn từ trường Trái Đất gần như sụp đổ cách đây 41.000 năm?
Những vị thần sáng trên bầu trời châu Âu có thể vừa ngoạn mục, vừa đáng sợ hoặc cả hai đối với con người thời cổ đại. Nguồn: The Conversation
Sự kiện Laschamps: Khi Trái Đất mất lá chắn
Hiện tượng này được gọi là Sự kiện Laschamps. Đây là một gián đoạn địa từ dữ dội nhưng ngắn ngủi, phát hiện lần đầu qua trầm tích núi lửa ở Pháp. Gần cuối kỷ Pleistocene, các cực từ không đảo chiều hoàn toàn như thường xảy ra sau vài trăm nghìn năm, mà thay vào đó dịch chuyển hỗn loạn qua hàng nghìn kilomet. Cường độ từ trường giảm xuống dưới 10% so với hiện tại.
Trong điều kiện bình thường, từ trường Trái Đất hoạt động như một thanh nam châm khổng lồ. Nhưng khi sự kiện Laschamps xảy ra, từ trường vỡ thành nhiều cực yếu, rải rác khắp địa cầu. Lá chắn từ quyển vốn ngăn cản gió Mặt Trời và tia cực tím đã suy yếu nghiêm trọng.
Hệ quả là cực quang xuất hiện ngay cả ở gần xích đạo, còn Trái Đất phải hứng mức bức xạ mặt trời cao hơn nhiều so với hiện nay. Bầu trời khi ấy vừa rực rỡ vừa đầy hiểm nguy. Các nhà khoa học nhận định dân cư thời đó chắc chắn chịu tác động nặng nề.
Đất son tự nhiên có thể hoạt động như một loại kem chống nắng bảo vệ nếu thoa lên da. Nguồn: Museo Egizio di Torino
Con người cổ đại ứng phó thế nào?
Khảo cổ học cho thấy người thời kỳ này đã có phản ứng rõ rệt. Cực quang có thể khiến họ kinh ngạc, lo sợ hoặc tạo ra các nghi thức nghi lễ. Nhưng nguy hiểm thực sự lại đến từ bức xạ cực tím, gây cháy nắng, hỏng thị lực, dị tật bẩm sinh và nhiều vấn đề sức khỏe khác.
Để thích nghi, con người trú ẩn trong hang động, mặc thêm quần áo, thậm chí dùng đất son bôi lên da như một dạng “kem chống nắng”. Bằng chứng khảo cổ tại châu Âu cho thấy những hành vi này gia tăng đáng kể trong giai đoạn chịu ảnh hưởng Laschamps.
Khi đó, cả người Neanderthal lẫn Homo sapiens cùng tồn tại ở châu Âu. Phạm vi phân bố chỉ chồng lấn một phần và họ có cách ứng phó khác nhau: một số nhóm dựa nhiều vào nơi trú ẩn, số khác lại phát triển công cụ và văn hóa vật chất để bảo vệ.
Các nhà nghiên cứu nhấn mạnh: không thể quy toàn bộ sự thay đổi này cho thời tiết vũ trụ, và sự kiện Laschamps cũng không phải nguyên nhân duy nhất dẫn tới sự tuyệt chủng của người Neanderthal. Nó chỉ là một trong nhiều yếu tố vô hình nhưng có sức nặng, góp phần định hình sự thích nghi và sáng tạo của loài người.
Hình ảnh minh họa nghệ thuật về việc cực quang có thể xuất hiện ở vĩ độ thấp hơn trong chuyến thám hiểm Laschamps. Nguồn: Maximilian Schanner (Trung tâm Khoa học Địa chất Helmholtz GFZ, Potsdam, Đức)
Bài học từ sự hợp tác liên ngành
Việc kết hợp khảo cổ học với địa vật lý ban đầu khó khăn nhưng đã mở ra góc nhìn mới. Khảo cổ học vốn quen giải mã những dấu vết vô hình của khí hậu, còn địa vật lý thường tập trung vào dữ liệu và mô hình hóa. Khi hai lĩnh vực kết hợp, câu chuyện về ảnh hưởng của không gian đến cuộc sống con người trở nên rõ ràng hơn.
Các nhà khoa học khẳng định sự kiện Laschamps không phải trường hợp hiếm hoi. Từ trường Trái Đất từng nhiều lần gián đoạn và chắc chắn sẽ lặp lại trong tương lai. Việc hiểu cách tổ tiên chúng ta ứng phó với bầu trời đầy bức xạ 41.000 năm trước có thể giúp nhân loại hiện đại chuẩn bị cho những kịch bản tương tự.
Nghiên cứu này cũng chứng minh giá trị của việc vượt qua ranh giới chuyên môn. Dù không gian bao la, nó vẫn gắn kết con người với Trái Đất. Và đôi khi, sự kết nối ấy bắt đầu từ những điều giản dị như màu đất son, một tấm áo khoác hay lớp “kem chống nắng” của thời tiền sử.
Từ trường lang thang có thể đã gây ra những ảnh hưởng đáng chú ý đối với con người. Nguồn: Maximilian Schanner (Trung tâm Khoa học Địa chất Helmholtz của GFZ, Potsdam, Đức)