AI – Con dao hai lưỡi

Trong kỷ nguyên số hóa, trí tuệ nhân tạo (AI) đang làm thay đổi sâu rộng ngành báo chí, từ sản xuất, tổng hợp đến phân phối nội dung. Hiện nay, AI không chỉ hỗ trợ đội ngũ phóng viên (PV), biên tập viên (BTV), kỹ thuật viên (KTV)… mà còn định hình lại cách độc giả tiếp cận và tương tác với thông tin.

Thay đổi cách tiếp cận

Trước đây, nghề báo gắn liền với hình ảnh PV cầm sổ ghi chép, ghi âm các cuộc phỏng vấn rồi mất hàng giờ để biên tập, tra cứu và hoàn thiện nội dung. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của AI đã làm thay đổi toàn diện quy trình này. Các công cụ như ChatGPT, Gemini, Claude hay Copilot đang hỗ trợ nhà báo trong việc gợi ý đề tài, tạo bản nháp sơ bộ, chỉnh sửa ngôn ngữ và phân tích dữ liệu lớn một cách nhanh chóng và hiệu quả.

Tại Việt Nam, Báo Người Lao Động là một trong những đơn vị tiên phong trong đẩy mạnh đổi mới, ứng dụng công nghệ trong quy trình làm báo. Ngay trong năm 2024 – thời điểm AI bắt đầu bùng nổ trên toàn cầu, Báo đã cho ra mắt chuyên mục AI365 cùng MC ảo, cho thấy rõ định hướng công nghệ và tầm nhìn chuyển đổi số mạnh mẽ.

Không dừng lại ở việc ứng dụng công nghệ, trong hai năm liên tiếp 2024-2025, Báo còn tổ chức hàng loạt khóa đào tạo nội bộ và hội thảo chuyên đề về AI trong lĩnh vực báo chí cho đội ngũ PV, BTV, KTV… Những chương trình này không chỉ giúp nâng cao chất lượng chuyên môn, mà còn góp phần lan tỏa tinh thần đổi mới, ứng dụng AI sâu rộng trong môi trường báo chí hiện đại.

Một trong những điểm nổi bật của các chương trình đào tạo tại Báo Người Lao Động là tính kỷ luật và khả năng ứng dụng thực tiễn cao. Phát biểu tại khóa đào tạo AI do Báo Người Lao Động tổ chức hồi tháng 4-2025, nhà báo Lê Cao Cường, Phó Tổng Biên tập Báo Người Lao Động, cho biết: “Sau khóa đào tạo nâng cao, mỗi PV, BTV… phải sử dụng thành thạo, thường xuyên ít nhất từ 2 đến 3 công cụ AI chuyên biệt – tùy theo tính chất công việc của từng người; quá trình ứng dụng AI vào công việc hằng ngày sẽ được xem là một tiêu chí quan trọng trong đánh giá năng lực cá nhân”.

Hiện nay, Báo Người Lao Động đã ứng dụng đa dạng công cụ AI trong quy trình làm báo, từ biên tập, tóm tắt văn bản, chuẩn hóa nội dung SEO đến sản xuất video tin tức bằng giọng đọc ảo và trình dựng tự động. AI cũng được sử dụng để phân tích dữ liệu, nhận diện xu hướng và dự đoán hành vi độc giả. Ngoài ra, các bản tin podcast đã tích hợp AI trong phần đọc và xử lý âm thanh. Đáng chú ý, một số bài viết đã có sự tham gia của AI, cho thấy cam kết đổi mới và thích ứng công nghệ của tòa soạn trong kỷ nguyên số.

Trên quốc tế, nhiều tòa soạn lớn cũng đã nhanh chóng tích hợp AI vào quy trình vận hành. Đơn cử, tờ The Washington Post đã sử dụng hệ thống Heliograf để tạo ra các bản tin ngắn, chính xác trong thời gian thực. Reuters phát triển công cụ Lynx Insight nhằm phân tích dữ liệu và gợi ý ý tưởng bài viết, giúp phóng viên tiết kiệm thời gian trong quá trình nghiên cứu…

Chị Phạm Quỳnh Anh (ngụ TP HCM), một bạn đọc trẻ, cho rằng việc các tòa soạn mạnh dạn ứng dụng công nghệ AI đã góp phần mang đến diện mạo mới cho báo chí hiện đại. “Tôi thấy các tòa soạn, trong đó có Báo Người Lao Động, sử dụng MC ảo dẫn bản tin một cách chuyên nghiệp, hình ảnh minh họa bằng AI ngày càng sinh động, cùng với đồ họa, biểu đồ trực quan, hiện đại giúp thông tin trở nên dễ hiểu và hấp dẫn hơn. Những đổi mới này đáp ứng rõ nhu cầu tiếp cận thông tin nhanh, đa định dạng của người đọc” – chị nói.

Dù AI hiện nay có thể tổng hợp và cung cấp thông tin nhanh chóng nhưng chị Quỳnh Anh vẫn lựa chọn đọc báo chí chính thống như một kênh thông tin ưu tiên. Theo chị, giá trị cốt lõi và khác biệt của báo chí nằm ở sự kiểm chứng kỹ lưỡng, năng lực phân tích và trách nhiệm xã hội – những yếu tố chỉ có thể được bảo đảm bởi đội ngũ nhà báo chuyên nghiệp.

Xu thế tất yếu

Những ví dụ kể trên cho thấy AI ngày nay không chỉ đóng vai trò là công cụ kỹ thuật, mà đã trở thành một xu thế tất yếu trong chiến lược phát triển nội dung và tổ chức vận hành của các tòa soạn hiện đại.

Theo TS Lương Đông Sơn, giảng viên Viện Báo chí – Truyền thông (Học viện Báo chí và Tuyên truyền), cần phải thẳng thắn nhìn nhận AI đang đặt ngành báo chí trước một cuộc định hình lại mang tính bước ngoặt. Tác động này mang tính hai mặt, vừa là cơ hội vừa là thách thức to lớn.

Về phương diện tích cực, AI là một trợ thủ đắc lực nếu chúng ta biết cách làm chủ nó. AI có khả năng giải phóng nhà báo khỏi những phần việc cơ học, tốn nhiều thời gian như: gỡ băng, tổng hợp thông tin thô… để họ có thể tập trung vào phần tinh túy nhất của nghề: tư duy phản biện, điều tra chuyên sâu và kiến tạo những câu chuyện có giá trị nhân văn.

Đặc biệt, với năng lực phân tích dữ liệu lớn, AI mở ra kỷ nguyên của “báo chí dữ liệu”, giúp báo chí khai phá những câu chuyện vĩ mô ẩn sau các con số mà sức người khó có thể làm được. Tuy nhiên, thách thức cũng vô cùng hiện hữu. AI có thể bị lạm dụng để sản xuất tin giả với cấp độ tinh vi, đe dọa trực tiếp đến sự trong sạch của không gian thông tin. Ở góc độ nội tại, sự phụ thuộc quá mức vào AI có thể dẫn đến nguy cơ “mòn bút”, làm xói mòn khả năng tư duy độc lập và bản sắc sáng tạo của người làm báo.

“Vì vậy, mấu chốt nằm ở chỗ AI phải luôn là công cụ, còn trí tuệ, bản lĩnh và đạo đức của người làm báo phải là người làm chủ. Chúng ta phải tận dụng sức mạnh của nó để nâng cao chất lượng báo chí, chứ không phải để nó thay thế hay làm suy yếu đi những giá trị cốt lõi của nghề” – ông Sơn nói.

Cùng với đó, ông Lê Hồng Đức, nhà sáng lập Công ty TNHH OneAds Digital, cho hay AI đang trao quyền mạnh mẽ cho ngành báo chí thông qua các “tác nhân báo chí” (AI agents for Journalism). Các công cụ như OpenAI Deep Research hay các hệ thống tương tự của Google có thể tự động hóa quy trình thu thập dữ liệu, viết bản thảo đầu tiên, kiểm tra thông tin, từ đó giúp nhà báo tập trung nhiều hơn vào các nội dung điều tra chuyên sâu và phân tích bối cảnh.

“AI đang giúp các tòa soạn nhỏ hoặc tòa soạn thiếu nguồn lực có khả năng tiếp cận những phương pháp làm việc tiên tiến mà trước đây gần như không thể thực hiện: nghiên cứu sâu, giám sát liên tục, phân tích dữ liệu phức tạp và sản xuất các sản phẩm báo chí kỹ thuật số chất lượng cao. Nếu được ứng dụng một cách khéo léo và hiểu biết, AI có thể nâng cao đáng kể chất lượng báo chí” – ông Đức nhận định.

Theo các chuyên gia, sự phát triển mạnh mẽ của AI đặt ra yêu cầu cấp thiết với người làm báo: phải không ngừng nâng cao kỹ năng công nghệ và nghiệp vụ, để kiểm soát, chọn lọc thông tin giữa “rừng” dữ liệu do AI tạo ra. Quan trọng hơn, người làm báo cần giữ vững trách nhiệm nghề nghiệp, cung cấp thông tin đến bạn đọc một cách nhanh – hay – chính xác – trách nhiệm – nhân văn. Đây cũng là tiêu chí mà Báo Người Lao Động kiên trì theo đuổi suốt nhiều năm qua.