Bốn mũi giáp công lấp đầy lỗ hổng nhân lực chiến lược ngành bán dẫn

Đổi mới tư duy chính sách nâng tầm ngành công nghiệp bán dẫn

Cần bắt đầu từ đổi mới tư duy chính sách nâng tầm ngành công nghiệp bán dẫn, xác lập vị thế chiến lược của ngành này không chỉ như một lĩnh vực công nghệ cao, mà là một ngành công nghiệp công nghệ chiến lược, có tính chất sống còn đối với năng lực cạnh tranh và vị thế quốc gia trong Kỷ nguyên số. 

Giống như Hàn Quốc xem chip là ‘gạo công nghệ’, biểu tượng cho sự sống còn và phát triển quốc gia, từ đó có các chính sách đầu tư dài hạn, sâu rộng và có tầm nhìn vượt qua các chu kỳ kinh tế thông thường.  

Hơn nữa, cần hiểu rất rõ rằng bán dẫn không chỉ là công nghệ, đó là cuộc chơi của những bộ óc chiến lược ở cả tầm quốc gia, ngành và doanh nghiệp, đòi hỏi những bộ óc chiến lược không chỉ am hiểu sâu sắc kỹ thuật bán dẫn mà còn quản trị, chính sách, với tầm nhìn chiến lược, đủ khả năng định hướng dài hạn, kết nối nguồn lực và dẫn dắt ngành vượt qua bối cảnh cạnh tranh khốc liệt, vươn tầm thế giới. 

Bài học kinh nghiệm từ Đài Loan (Trung Quốc) và Hàn Quốc cho thấy yếu tố quyết định sự thành công của họ không chỉ nằm ở đội ngũ kỹ sư giỏi hay hạ tầng hiện đại, đó chỉ là điều kiện cần, mà nằm ở chiến lược phát triển quốc gia được hoạch định bài bản, nhất quán và có tầm nhìn dài hạn. Những chiến lược này được thiết kế và triển khai bởi các bộ óc chiến lược, những người am hiểu sâu sắc cả về kỹ thuật bán dẫn, chuỗi giá trị toàn cầu, lẫn bối cảnh địa chính trị và kinh tế quốc tế.  

Rõ ràng là TSMC khó có thể vươn lên trở thành ‘gã khổng lồ’ toàn cầu nếu thiếu đi tầm nhìn chiến lược từ những năm 1980 của lãnh đạo Đài Loan (Trung Quốc), đầu tư mạnh vào R&D tập trung cao độ cho bán dẫn, hỗ trợ chuyển giao công nghệ bán dẫn và kiến tạo một hệ sinh thái bán dẫn nội địa có chiều sâu. 

Cùng với đó là vai trò không thể thay thế của nhà sáng lập, CEO Morris Chang, một nhà lãnh đạo chiến lược có tầm nhìn toàn cầu, tư duy quản trị sắc bén và mạng lưới quan hệ quốc tế sâu rộng. Dưới sự dẫn dắt của Morris Chang, TSMC đã phát triển từ một startup non trẻ thành tập đoàn sản xuất chip hàng đầu thế giới, đạt doanh thu hơn 45 tỷ USD vào năm 2020 – minh chứng cho sức mạnh của chiến lược quốc gia kết hợp với lãnh đạo có tầm vóc.     

Ba lỗ hổng nhân lực chiến lược ngành bán dẫn Việt Nam

Thiết kế và thực hiện chương trình lãnh đạo chiến lược ngành bán dẫn 

Thiết kế và thực hiện chương trình lãnh đạo chiến lược ngành bán dẫn nhằm phát triển đội ngũ lãnh đạo, quản trị chiến lược ở cả cấp độ quốc gia, ngành và doanh nghiệp để dẫn dắt ngành công nghiệp bán dẫn Việt Nam bứt phá, vươn tầm thế giới trong Kỷ nguyên số. Chương trình thiết kế theo hướng liên ngành, tích hợp kiến thức về kỹ thuật bán dẫn, quản trị chiến lược, chính sách công gắn với yêu cầu thực tiễn của đất nước, ngành và doanh nghiệp, cũng như tầm nhìn toàn cầu,…

Chương trình kéo dài từ 6 đến 12 tháng, tập trung vào các chủ đề cốt lõi như: chiến lược công nghệ bán dẫn, địa chính trị chuỗi cung ứng bán dẫn, quản lý sở hữu trí tuệ, và quản trị hoạt động R&D,… Mục tiêu là trang bị cho người học không chỉ kiến thức chuyên sâu mà còn cả tư duy chiến lược và khả năng phân tích đa chiều trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu.

Bên cạnh nội dung học thuật, chương trình sẽ bao gồm thời gian thực tập tại các doanh nghiệp trong lĩnh vực bán dẫn nhằm giúp người học tiếp cận thực tiễn vận hành, hiểu sâu về chuỗi giá trị, mô hình kinh doanh, cũng như các thách thức chiến lược của ngành. Việc ‘học đi đôi với trải nghiệm’ này sẽ tạo điều kiện để chuyển hóa kiến thức thành năng lực lãnh đạo thực tiễn, sẵn sàng đảm nhận vai trò dẫn dắt tạo nguồn cán bộ quy hoạch cho các tổ chức nhà nước, ngành bán dẫn và doanh nghiệp,…

Thúc đẩy đào tạo liên ngành kỹ thuật – quản trị – chính sách

Thiết lập một số trung tâm đào tạo liên ngành về công nghiệp bán dẫn tại các trường đại học trọng điểm, liên kết, hợp lực Nhà nước, nhà trường và doanh nghiệp cùng xây dựng các chương trình đào tạo tích hợp kỹ thuật, quản trị và chính sách gắn với thực tiễn của ngành để đào tạo, bồi dưỡng các bộ óc chiến lược ở cả tầm quốc gia, ngành và doanh nghiệp,… 

Kỹ sư bán dẫn Trung Quốc trở về nước sau 7 năm làm việc tại Apple để cống hiến

Chẳng hạn như Đại học Quốc gia Hà Nội với các Trường Đại học Kinh tế, Trường Đại học Công nghệ, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Trường Đại học Việt đóng vai trò là các chủ thể then chốt, phối hợp với các doanh nghiệp như Viettel, FPT Semiconductor, Samsung, Hana Micron,… xây dựng chương trình tích hợp giữa kỹ thuật – quản trị – chính sách, đào tạo, bồi dưỡng các bộ óc chiến lược phù hợp với yêu cầu thực tiễn của ngành, doanh nghiệp bán dẫn…

Cùng với đó, tuyển chọn, cử sinh viên xuất sắc đi học tại các quốc gia, vùng có nền công nghiệp bán dẫn phát triển như Đài Loan (Trung Quốc), Hàn Quốc, Mỹ, Nhật Bản nơi không chỉ có các trường đại học về bán dẫn hàng đầu mà còn là trụ sở của các tập đoàn bán dẫn hàng đầu thế giới như TSMC, Samsung, Intel… để người học không chỉ tiếp cận kỹ thuật bán dẫn tiên tiến mà còn học hỏi trực tiếp mô hình quản lý và vận hành chuỗi sản xuất thực tế của họ.

Thu hút, kết nối trí tuệ quản trị bán dẫn toàn cầu  

Cần chủ động thu hút và tuyển dụng các bộ óc chiến lược trong lĩnh vực bán dẫn từ khắp nơi trên thế giới, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển và dẫn dắt ngành bán dẫn vươn tầm quốc tế. Việc gắn kết tri thức toàn cầu vào hệ thống điều hành nội địa không chỉ rút ngắn khoảng cách công nghệ, mà còn giúp hình thành một lớp nhân sự trung gian – những người vừa hiểu thị trường quốc tế, vừa gắn bó với thực tiễn Việt Nam – đóng vai trò cầu nối then chốt trong quá trình hội nhập chuỗi giá trị toàn cầu của ngành bán dẫn. 

Do hoàn cảnh lịch sử, Việt Nam có nguồn chuyên gia kiều bào – những người đã tích lũy kinh nghiệm tại các trung tâm công nghệ lớn như Mỹ, Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc), đặc biệt trong lĩnh vực bán dẫn và quản trị công nghệ cao. Cần có cơ chế trao quyền thực chất, tạo môi trường làm việc thuận lợi, không gian rộng mở để đội ngũ này tham gia trực tiếp vào hoạch định chính sách, thiết kế các dự án chiến lược, và dẫn dắt các trung tâm nghiên cứu – đổi mới trong nước.

Đây là bước đi then chốt nhằm hình thành đội ngũ nhà lãnh đạo, quản trị chiến lược có tư duy toàn cầu, hiểu sâu về kỹ thuật bán dẫn, am tường quản trị, chính sách,  đủ năng lực dẫn dắt ngành bán dẫn Việt Nam bứt phá, vươn tầm thế giới.

Kết luận

Cạnh tranh địa chính trị và chuyển dịch chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu đang mở ra cơ hội lịch sử cho Việt Nam định vị vai trò, vị thế trong chuỗi giá trị bán dẫn toàn cầu. Với tham vọng lớn, Việt Nam đã có những bước đi cụ thể với điểm nhấn là xây dựng đội ngũ nhân lực kỹ sư, kỹ thuật viên. 

Đó là bước đi đúng hướng, cần thiết song chưa đủ do thiếu vắng các bộ óc chiến lược ở cả tầm quốc gia, ngành và doanh nghiệp, lực lượng lãnh đạo, quản trị chiến lược liên ngành có khả năng hoạch định chính sách ở tầm vĩ mô, thiết kế chiến lược ngành và dẫn dắt doanh nghiệp nội địa tiến sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu. Đã đến lúc Việt Nam cần có sự quan tâm đúng mức, đầu tư thỏa đáng cho việc đào tạo, bồi dưỡng các bộ óc chiến lược ở cả tầm quốc gia, ngành và doanh nghiệp để đưa ngành bán dẫn Việt Nam bứt phá, vươn tầm thế giới.     

Tiến sĩ Phạm Mạnh Hùng, Tiến sĩ Lê Trung Hiếu (Trường Đại học Kinh tế, ĐHQGHN)

Giấc mơ ngành công nghiệp bán dẫn vẫn đau đáu với doanh nghiệp ViệtViệt Nam đã bắt tay vào lĩnh vực sản xuất bán dẫn khá sớm, những giấc mơ nay chưa thành hiện thực và đây là nỗi niềm đau đáu của nhiều doanh nghiệp công nghệ.