Chàng thợ máy không bằng đại học ‘tuyên chiến’ với cả ngành vũ trụ Nhật Bản: Nhắm giành chiến thắng lớn tại châu Á, đến Elon Musk cũng kiêng dè

Bữa tiệc tối gần đây tại Đại sứ quán New Zealand ở Tokyo đã thu hút đông đảo các quan chức trong ngành vũ trụ. Họ tới để trò chuyện với một trong những vị khách đặc biệt: Peter Beck – kỹ sư tên lửa tự học người New Zealand kiêm founder công ty dịch vụ phóng Rocket Lab.

Nhiều nhà khai thác vệ tinh tại Nhật Bản đã phụ thuộc vào dịch vụ phóng của Rocket Lab. Được thành lập tại New Zealand vào năm 2006, công ty này chế tạo và phóng một tên lửa đẩy nhỏ cao 18 mét mang tên Electron với tải trọng lên tới 300 kg. Electron sau đó trở thành tên lửa đẩy được sử dụng nhiều thứ hai sau Falcon 9 của SpaceX, với 56 lần phóng lên quỹ đạo kể từ khi ra mắt vào năm 2017.

Với địa điểm phóng chính là New Zealand, Rocket Lab đã đưa quốc gia này trở thành thị trường phóng tàu vũ trụ năng động thứ tư sau Mỹ, Trung Quốc và Nga vào năm ngoái. Nhật Bản đứng thứ năm.

Beck bày tỏ lòng biết ơn tới khách hàng Nhật Bản tại buổi tiệc, nói rằng: “Nếu bạn xem xét tất cả các vụ phóng dự kiến và các vụ phóng mà chúng tôi đã thực hiện cho Nhật Bản, con số này chiếm gần ⅓ toàn bộ danh mục Electron”.

Rocket Lab đã chiếm được thị phần đáng kể trên thị trường triển khai vệ tinh đơn lẻ quy mô nhỏ tại Nhật Bản. Trả lời phỏng vấn với Nikkei Asia, Beck cho biết nhu cầu phóng tên lửa của Nhật Bản là tấm gương cho các quốc gia khác trong khu vực.

“Trên toàn khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, ngày càng có nhiều nhận thức rằng không gian vũ trụ rất quan trọng, cả về an ninh lẫn cơ hội cho nền kinh tế”, ông Beck nói. “Chúng tôi kỳ vọng các quốc gia châu Á khác sẽ noi gương Nhật Bản”.

Beck thường được so sánh với nhà sáng lập SpaceX Elon Musk. Cả hai đều là nhà khoa học tên lửa tự học, doanh nhân thành đạt và tỷ phú. Thành công và sự thống trị ngày càng tăng của họ trong lĩnh vực phóng tên lửa đã khơi dậy sự tự vấn về điểm khác biệt giữa hai người đàn ông và những gì Nhật Bản có thể học hỏi.

“Giống như Elon Musk, Peter Beck có năng khiếu nắm bắt thị trường”, Atsushi Murakami, chủ tịch công ty tư vấn kinh doanh Satellite Business Network, nhận định. “Ngược lại, ngành công nghiệp vũ trụ Nhật Bản vẫn tập trung vào thị trường nội địa. Họ không thể đột nhiên hướng ngoại ngay cả khi muốn, trừ khi họ học hỏi từ những công ty như Toyota”.

Nhật Bản cũng có những quân cờ cạnh tranh riêng, bao gồm Space One trực thuộc Canon Electronics, Interstellar Technologies được Toyota hậu thuẫn và gần đây nhất là một đơn vị nghiên cứu của Honda Motor. Interstellar đã thực hiện thành công ba lần phóng cận quỹ đạo từ năm 2019 đến năm 2021 và đang hợp tác với Toyota và các hãng khác để phát triển một tên lửa đẩy quỹ đạo, hướng đến sản xuất hàng loạt. Tên lửa đẩy quỹ đạo Kairos cao 18 mét của Space One cũng đã lên được vũ trụ.

Mitsubishi Heavy Industries (MHI), công ty thành công nhất của Nhật Bản trong lĩnh vực này, đã đưa tên lửa đẩy hạng nặng giá rẻ H3 vào hoạt động vào năm 2024, nhưng vẫn đang hướng tới mục tiêu ngang bằng với Falcon 9 về mặt chi phí phóng. MHI cho biết họ nhận thức được sự cạnh tranh ngày càng gay gắt trên thị trường phóng tên lửa và đang theo đuổi một loạt các năng lực mới để giảm chi phí và tăng tần suất phóng.

Tuy nhiên, Rocket Lab đã phản ứng nhanh hơn với các cơ hội kinh doanh.

Ngoài việc chế tạo tên lửa nhỏ, công ty hiện sản xuất và bán vệ tinh cùng các linh kiện, đồng thời tham gia vào các sứ mệnh liên hành tinh giá rẻ, bao gồm một sứ mệnh lên Sao Hỏa và một sứ mệnh lên Sao Kim. Công ty đã thực hiện thành công hai vụ phóng liên tiếp trong vòng 48 giờ, đồng thời thu hồi và tái sử dụng động cơ tên lửa sau khi bay.

Rocket Lab hiện đang phát triển tên lửa Neutron cao 43 mét, có khả năng mang tải trọng lên tới 13.000 kg. Dự kiến, tên lửa này sẽ thực hiện chuyến bay đầu tiên trong năm nay. Các vụ mua lại đang được công ty tích cực thực hiện.

Rocket Lab được niêm yết trên sàn Nasdaq thông qua việc sáp nhập với một công ty mua lại có mục đích đặc biệt (SPAC) vào năm 2021. Giá cổ phiếu của công ty vẫn dao động trong biên độ hẹp cho đến đầu năm 2024, nhưng sau đó tăng vọt gấp 10 lần kể từ đó, nhờ sự tập trung ngày càng tăng của các nhà đầu tư vào cổ phiếu liên quan đến quốc phòng.

Rocket Lab đã chuyển hướng sang lĩnh vực quốc phòng trong năm qua, công bố việc mua lại Geost, một nhà sản xuất cảm biến trên mặt đất và trên không gian để theo dõi tên lửa và giám sát không gian vào tháng 5 năm 2025. Công ty cũng đã giành được hợp đồng vào tháng 1 năm 2024 để xây dựng một mạng lưới vệ tinh truyền dữ liệu cho Cơ quan Phát triển Không gian Mỹ.

Phóng tên lửa nhỏ không phải là một việc dễ dàng. Mỗi lần phóng Electron chỉ mang lại doanh thu 7,8 triệu đô la vào năm 2024, so với chi phí cho mỗi lần phóng là 5,7 triệu đô la. Công ty mới chỉ đạt được mức lợi nhuận này vào năm ngoái, sau khi đã thua lỗ triền miên.

Theo nhà sáng lập Beck, việc mở rộng cơ sở người dùng rất quan trọng.

“Bạn cần kích thích tăng trưởng khách hàng. Nếu dịch vụ quá đắt đỏ đến mức chỉ một số ít khách hàng có thể sử dụng thì sẽ không tốt cho kinh doanh”, ông nói.

Lợi thế về chi phí một phần đạt được nhờ quy mô. Quyết định của Beck khi chuyển Rocket Lab thành công ty Mỹ vào năm 2013 đã giúp công ty này tiếp cận thị trường Mỹ, bao gồm cả các hợp đồng quốc phòng.

Không giống như New Zealand, Nhật Bản có thị trường phóng vệ tinh riêng khá lớn, hay như Beck đã nói, “Nhật Bản khác biệt. Thị trường lớn, nền kinh tế lớn”. Tuy nhiên, xét đến tốc độ tăng trưởng nhanh hơn nhiều của ngành công nghiệp này tại Mỹ và Trung Quốc, các công ty phóng vệ tinh Nhật Bản phải đối mặt với lựa chọn: tiếp tục tập trung vào thị trường nội địa và hoàn thành các hợp đồng với chính phủ, hay hướng ra thị trường quốc tế và cố gắng cạnh tranh.

Đối với Beck, không có lựa chọn nào như vậy. Rocket Lab buộc phải mở rộng ra thị trường nước ngoài để có được vị thế như ngày hôm nay.

“Thực tế là New Zealand là một quốc gia rất nhỏ. Nếu bạn muốn thành công trên toàn cầu, bạn phải rời đi”, ông nói trong cuộc phỏng vấn tại Đại sứ quán New Zealand ở Tokyo. “Nếu không, bạn có thể là công ty lớn nhất ở New Zealand nhưng vẫn chỉ là một công ty nhỏ bé trên thế giới”.

Peter Beck lớn lên ở Invercargill. Mẹ anh là Ann, giáo viên còn cha là Russell, nhà điêu khắc quá cố với 2 thập kỷ làm giám đốc một bảo tàng.  Năm 16 tuổi, Beck nhận bằng tốt nghiệp trung học, sau đó quyết định theo nghề cơ khí vì chưa bao giờ cảm thấy đại học phù hợp với mình.

Năm 1995, nhà sản xuất thiết bị Fisher & Paykel có trụ sở tại New Zealand, mời Beck học việc tại Dunedin. Anh chàng này khi đó lao vào tìm tòi, học hỏi dưới sự hướng dẫn của một cặp thợ máy lành nghề trong chưa đầy 3 năm, để rồi xuất sắc được bổ nhiệm vào bộ phận thiết kế.

Fisher & Paykel, chuyên máy rửa bát và máy giặt cao cấp, khi đó đang phải vật lộn với vấn đề xử lý chất tẩy rửa. Fisher & Paykel muốn trở nên tốt hơn nên yêu cầu Beck và một kỹ sư kinh nghiệm dặn dày tạo bản thiết kế mới. Beck sau đó nghĩ ra một hệ thống vòi phun hữu hiệu, giúp Fisher & Paykel giải quyết bài toán chất tẩy rửa.

Beck dành phần lớn thời gian rảnh rỗi chế tạo và cải tiến ô tô, thêm bộ tăng áp hay bất cứ thứ gì khác để chúng chạy nhanh hơn và trông bắt mắt. Sau một thời gian làm nghề, ông nhận ra một trong những yếu tố hạn chế chính là động cơ đốt trong. “Đó là khi tôi bắt đầu chế tạo động cơ phản lực và chuyển sang mảng tên lửa”, Beck nói.

Và thế là anh thợ máy bắt đầu chế tạo tên lửa đầu tiên. Nikhil Raghu, kỹ sư và cũng là nhân viên đầu tiên của Beck, cho biết họ đã mua một container vận chuyển và đặt nó ở ngay tầng hầm để thử nghiệm động cơ. Họ cũng xây dựng một nhà kho và đảm bảo rằng nó hoàn toàn an toàn, không dẫn điện.

“Thật khó để bay vào không gian nhưng tôi biết rằng chúng ta sẽ phải làm cho nó trở nên dễ dàng hơn. Tôi sẽ phải chế tạo thành công một quả tên lửa”, Peter Beck nói.

Theo: Nikkei Asia, WSJ