Cuộc đua không gian: Trung Quốc chật vật chạy theo SpaceX của Elon Musk

Năm 2025 được kỳ vọng là thời điểm Trung Quốc bắt kịp SpaceX của Elon Musk trong lĩnh vực vũ trụ. Tuy nhiên, dữ liệu cho thấy hai mạng lưới vệ tinh lớn nhất của Trung Quốc chỉ mới triển khai được chưa đến 1% số vệ tinh theo kế hoạch, cho thấy họ đang bị tụt hậu đáng kể trong cuộc đua thống trị không gian.

Các vệ tinh ở quỹ đạo Trái Đất tầm thấp (LEO), cách hành tinh khoảng 1.930km, ngày càng thiết yếu với  nhiều ứng dụng như ô tô tự lái, tác chiến bằng máy bay không người lái và giám sát quân sự. Trung Quốc đã đầu tư mạnh vào hai mạng lưới khổng lồ, với tổng cộng gần 27.000 vệ tinh được lên kế hoạch.

Tốc độ triển khai chậm chạp 

Một trong những lý do chính cho tốc độ chậm ngoài dự kiến là các công ty Trung Quốc chưa vượt qua được một rào cản kỹ thuật quan trọng.

Mạng lưới đầu tiên, hay còn gọi là “chòm sao lớn” (megaconstellation) Qianfan, dự kiến có khoảng 650 vệ tinh trên quỹ đạo vào cuối năm nay. Tuy nhiên, các hồ sơ cho thấy công ty đứng sau mạng lưới này, Shanghai Spacesail Technologies, chỉ mới đưa 90 vệ tinh vào quỹ đạo kể từ khi bắt đầu phóng vào tháng 8 năm ngoái.

Chòm sao lớn còn lại, Guowang, thậm chí còn tụt hậu hơn. Dù có kế hoạch phóng khoảng 13.000 vệ tinh trong thập kỷ tới, hiện tại họ mới chỉ có 34 vệ tinh trên quỹ đạo.

Ngược lại, SpaceX của tỷ phú Elon Musk đã có khoảng 8.000 vệ tinh Starlink trên quỹ đạo và đang tiếp tục mở rộng mỗi tháng, theo dữ liệu từ Lực lượng Không gian Hoa Kỳ và tổ chức phi lợi nhuận CelesTrak.

Các quan chức Trung Quốc tỏ ra lo ngại về SpaceX, công ty mà họ xem là có mối liên hệ mật thiết với Lầu Năm Góc. Theo NYT, các nhà nghiên cứu dự đoán mạng lưới Starlink sẽ “ăn sâu vào hệ thống chiến đấu của quân đội Mỹ”. Họ hình dung một tương lai khi các vệ tinh Starlink kết nối các căn cứ quân sự của Mỹ và đóng vai trò là mạng lưới cảnh báo sớm và đánh chặn tên lửa.

Mặc dù Starlink được thiết kế cho mục đích dân sự, nó đã trở nên thiết yếu cho thông tin liên lạc và điều phối các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái trong cuộc chiến ở Ukraine. SpaceX cũng có các hợp đồng với chính phủ Hoa Kỳ để chế tạo và phóng vệ tinh, một số phục vụ mục đích theo dõi và số khác để nhắm mục tiêu kẻ thù và giám sát tên lửa. SpaceX cũng phóng các vệ tinh do các nhà thầu quốc phòng khác chế tạo.

Trung Quốc thiếu tên lửa tái sử dụng đáng tin cậy

Một trong những lý do chính cho sự chậm trễ của Trung Quốc là việc thiếu một phương tiện phóng đáng tin cậy và có thể tái sử dụng. Các công ty Trung Quốc hiện vẫn phóng vệ tinh bằng tên lửa chỉ sử dụng một lần. Sau khi vệ tinh được triển khai, các bộ phận tên lửa sẽ rơi trở lại Trái Đất hoặc trở thành rác không gian.

Trong khi đó, tên lửa Falcon 9 của SpaceX có khả năng tái sử dụng một phần. Phần dưới của tên lửa, chứa động cơ chính, trở về Trái Đất theo phương thẳng đứng, nguyên vẹn và sẵn sàng cho các nhiệm vụ khác. Điều này giúp giảm chi phí đáng kể và đẩy nhanh thời gian giữa các lần phóng. Đây chính là yếu tố đổi mới đã giúp SpaceX vượt xa các đối thủ. Tên lửa Falcon 9 được sử dụng trong khoảng 500 nhiệm vụ, theo SpaceX.

Tuy nhiên, 6 năm sau khi Falcon 9 bắt đầu phóng vệ tinh Starlink, các công ty Trung Quốc vẫn chưa có câu trả lời tương xứng. “Câu hỏi không chỉ là thu hồi chúng”, Tiến sĩ Jonathan McDowell, một nhà vật lý thiên văn tại Trung tâm Vật lý thiên văn Harvard-Smithsonian, người chuyên theo dõi các vật thể trong không gian, nhận định, “mà là thu hồi chúng trong tình trạng đủ tốt để phóng tiếp”.

Việc thiếu tên lửa tái sử dụng không phải là hạn chế duy nhất. Sản xuất vệ tinh là một công việc phức tạp và tốn thời gian, và việc thiết lập một tần suất phóng ổn định cũng là điều khó khăn ngay cả với tên lửa tái sử dụng. SpaceX đã mất nhiều năm để khắc phục các vấn đề. Các chuyên gia cho rằng cuộc đua phát triển tên lửa tái sử dụng là trọng tâm cho tương lai của các chòm vệ tinh tầm thấp của Trung Quốc.

Một mẫu tên lửa do chính phủ Trung Quốc tài trợ, Trường Chinh 8, ban đầu được thiết kế để tái sử dụng nhưng nhà phát triển, Học viện Công nghệ Phương tiện Phóng Trung Quốc, đã từ bỏ kế hoạch đó. Phiên bản cải tiến, Trưởng Chinh 8R, có thể trở thành một đối thủ đáng gờm của Falcon 9, Tiến sĩ McDowell cho biết.

Thách thức thị trường và rủi ro tần số

Dù gặp khó khăn, các công ty vũ trụ Trung Quốc vẫn đang nỗ lực tìm kiếm khách hàng ở các quốc gia còn e ngại vệ tinh Starlink hoặc đang tìm kiếm mức giá tốt hơn. Shanghai Spacesail Technologies chia sẻ đang đàm phán với 30 quốc gia về các hợp đồng tiếp cận chòm Qianfan. Công ty đã ký thỏa thuận cung cấp Internet tại Brazil vào năm ngoái, ngay sau khi một thẩm phán Brazil đóng băng tài sản của Starlink tại địa phương trong một tranh chấp với một công ty khác của ông Musk, X. Spacesail cũng có các thỏa thuận cung cấp Internet tại Thái Lan và Malaysia, đồng thời đã thành lập công ty con tại Kazakhstan.

Tuy nhiên, các dịch vụ của họ vẫn chưa đi vào hoạt động. Thậm chí, 13 trong số 90 vệ tinh của Shanghai Spacesail Technologies đã không đạt được độ cao quỹ đạo chính xác do những lý do không rõ ràng, điều này có nghĩa là chúng nhiều khả năng không hoạt động được.

Mặc dù các công ty Trung Quốc có thể đạt được đột phá công nghệ sớm nhất vào cuối năm nay, họ vẫn sẽ cần thời gian để đạt được tần suất phóng ổn định, theo Andrew Jones, một nhà báo đã theo dõi các vụ phóng vũ trụ của Trung Quốc trong thập kỷ qua.

Các chòm vệ tinh lớn của Trung Quốc đang bị tụt hậu so với mục tiêu, có nguy cơ mất quyền hoạt động trên các tần số vô tuyến của mình. Theo quy định của Liên minh Viễn thông Quốc tế (ITU), một chòm sao phải phóng một nửa số vệ tinh trong vòng 5 năm kể từ khi xin được tần số thành công và hoàn thành toàn bộ việc triển khai trong vòng 7 năm. Các công ty không đạt được mục tiêu có thể bị yêu cầu giảm quy mô chòm sao của mình.

Dù vậy, các chuyên gia vẫn cho rằng không nên đánh giá thấp Trung Quốc. Các vụ phóng vệ tinh ở Trung Quốc thường tăng tốc trong nửa cuối năm. Và một đột phá công nghệ có thể thay đổi hoàn toàn cục diện. Năm nay và năm tới có thể báo hiệu sự chuyển đổi từ sự thống trị của Starlink sang một sân chơi cạnh tranh hơn, Tiến sĩ McDowell nhận định.

(Theo NYT)

Đào tạo kỹ sư trẻ ngành vũ trụ 5-6 tỷ đồng, về nước nhận lương 7-8 triệu đồngCon số trên được PGS.TS Phạm Anh Tuấn, Tổng Giám đốc Trung tâm Vũ trụ Việt Nam chia sẻ tại sự kiện mới đây, cho thấy những rào cản không nhỏ để thu hút nhân tài vũ trụ về nước làm việc.