Khi xóa tài khoản Facebook thôi là chưa đủ

Trong thời đại mà mỗi cú click, mỗi lượt tìm kiếm hay thậm chí là một cái gật đầu trước camera cũng đủ để bị “theo dõi”, khái niệm biến mất khỏi Internet – hay nói theo cách thời thượng hơn là digital vanishing – đang dần từ chuyện viễn tưởng thành một “ngành công nghiệp ngách” phát triển không thua gì… tẩy trắng hồ sơ trong phim hành động.

Nhiều người từng nghĩ rằng chỉ cần xóa tài khoản mạng xã hội là đủ để trở về thời kỳ offline bình yên. Nhưng thực tế thì không đơn giản đến vậy: dữ liệu cá nhân đã bị thu thập từ lâu, thông tin vẫn nằm rải rác trong hàng chục cơ sở dữ liệu – từ trang thương mại điện tử đến dịch vụ ngân hàng, từ app học ngoại ngữ đến ứng dụng xem bói online.

Từ khóa như “xóa dấu vết kỹ thuật số”, “dịch vụ tẩy hồ sơ mạng”, “cách biến mất khỏi internet” đang dần được tìm kiếm nhiều hơn trên Google, hé lộ nhu cầu cấp bách về quyền riêng tư trong một thế giới đang ngày càng minh bạch… một cách đáng sợ.

Dịch vụ “ẩn thân” – khi hacker mũ trắng thành chuyên gia bảo mật cá nhân

Một số công ty công nghệ và chuyên gia an ninh mạng đã nhanh chóng bắt kịp xu hướng, cung cấp các gói dịch vụ như: xóa dữ liệu khỏi các nền tảng, yêu cầu các trang web gỡ thông tin cá nhân,xóa cookie theo dõi, mã hóa email cá nhân và thậm chí là… viết lại danh tính ảo cho khách hàng.Tại Mỹ, dịch vụ DeleteMe đã phát triển mạnh mẽ với lời hứa hẹn “giúp bạn biến mất khỏi 750+ cơ sở dữ liệu công cộng”. Ở châu Âu, các startup như ReclaimPrivacy hay Incogni đang dần tạo dựng uy tín nhờ vào việc sử dụng luật GDPR như một “vũ khí hợp pháp” để ép các bên thứ ba gỡ thông tin người dùng.

(Có hàng tá dịch vụ giúp người dùng có thể “biến mất” trên không gian mạng)

Tại Việt Nam, xu hướng này còn khá mới mẻ nhưng bắt đầu có dấu hiệu manh nha khi một số nhóm chuyên về bảo mật cá nhân hoạt động âm thầm trên Telegram, Discord, sẵn sàng cung cấp giải pháp từ gỡ bài báo cũ đến xóa kết quả Google Search.

Quyền được lãng quên – tại sao không?

Không phải ai muốn “mất tích” cũng là tội phạm trốn chạy. Có người từng là nạn nhân của bắt nạt mạng, có người muốn làm lại cuộc đời sau một “scandal tuổi trẻ”, hoặc đơn giản chỉ là không muốn bị theo dõi từng cú rê chuột bởi một đám AI không có tâm.

Theo một khảo sát gần đây của Pew Research, hơn 79% người dùng Internet tại Mỹ cảm thấy “mất kiểm soát” trước dữ liệu cá nhân của mình, và gần một nửa trong số họ từng nghĩ đến việc “biến mất hoàn toàn khỏi thế giới số. Dưới góc nhìn này, các dịch vụ tẩy dấu vết online không chỉ đơn thuần là một ngành nghề mới, mà còn là biểu hiện của nhu cầu rất con người: quyền được quên đi, được bắt đầu lại và sống ẩn danh nếu muốn.

Biến mất để làm gì, nếu cả thế giới vẫn còn nhớ?

Tuy nhiên, có một câu hỏi thú vị: liệu việc “biến mất khỏi Internet” có thực sự khả thi không, khi thế giới vẫn còn nhớ bạn? Một bài đăng trên Reddit, một comment vu vơ 5 năm trước, hay thậm chí là bức ảnh bạn bị gắn thẻ từ tài khoản của… bạn của bạn – tất cả đều có thể vẫn tồn tại âm thầm, lén lút lượn lờ trên các server ở đâu đó. Và nếu đã từng xuất hiện trên báo chí, hoặc bị lưu trữ trên Wayback Machine, thì khả năng “xóa sạch” gần như bằng không.

Chưa kể, trong thời đại mà các công ty truy vết hành vi online để cá nhân hóa quảng cáo, việc bạn biến mất đột ngột có khi còn gây tò mò hơn – giống như cách mà Google sẽ bắt đầu hỏi “Bạn có còn sống không?” nếu lâu ngày không đăng nhập Gmail.

Vấn đề pháp lý: Khi luật vẫn chạy sau công nghệ

Mặc dù các đạo luật như GDPR tại châu Âu hay CCPA tại California đã cố gắng bảo vệ quyền riêng tư cá nhân, nhưng phần lớn thế giới vẫn chưa có khung pháp lý cụ thể để bảo vệ quyền “được biến mất”.Tại Việt Nam, Luật An ninh mạng và Nghị định bảo vệ dữ liệu cá nhân đã được ban hành, nhưng phần lớn chỉ dừng lại ở mức khuyến cáo hoặc yêu cầu chung với tổ chức cung cấp dịch vụ, chứ chưa trao đủ công cụ cho cá nhân để “xóa sạch quá khứ số” của mình.

Vấn đề càng phức tạp hơn khi một số công ty dữ liệu… đặt máy chủ ở nước ngoài, vô hiệu hóa mọi nỗ lực liên lạc, hoặc đơn giản là lờ đi yêu cầu của người dùng. Lúc đó, “quyền được quên” chỉ còn là một khẩu hiệu nghe có vẻ hay.

Ẩn mình trong thế giới số: Tự do hay cô lập?

Một số nhà xã hội học đặt ra câu hỏi: nếu chúng ta biến mất khỏi thế giới số, chúng ta có đang tự cô lập mình khỏi xã hội hiện đại không? Không có email, không có Facebook, không dùng ngân hàng điện tử, không mua sắm online – nghe thì có vẻ thiền tịnh, nhưng thực tế thì sẽ rất nhanh… hết pin. Trong một xã hội mà chứng minh nhân dân số cũng đang dần thay thế giấy tờ truyền thống, việc ẩn danh triệt để chẳng khác nào “ra rìa hệ thống”.

Vậy nên, ẩn thân có lẽ không nên là “biến mất toàn phần”, mà là ẩn có kiểm soát, nơi ta quyết định thông tin nào nên giữ riêng, thông tin nào sẵn sàng công khai – giống như cách mà ta chọn trang phục phù hợp với từng bữa tiệc, chứ không phải cứ đi đâu cũng quấn chăn ra đường.

Tự do kỹ thuật số – Một quyền hay một cuộc chơi?

Dịch vụ “biến mất khỏi Internet” không phải là giấc mơ hoang đường nữa, mà đang dần trở thành lựa chọn thực tế cho những ai muốn đòi lại sự riêng tư trong thời đại số hóa quá đà. Nhưng cũng như mọi công cụ quyền lực khác, nó cần được sử dụng một cách khôn ngoan – vừa để bảo vệ chính mình, vừa để không trở thành cái cớ cho những hành vi xóa dấu vết phi pháp.