Hệ điều hành là gì? Các loại hệ điều hành thông dụng nhất hiện nay

Hệ điều hành là nền tảng cốt lõi giúp máy tính, điện thoại và các thiết bị thông minh hoạt động hiệu quả. Đây là cầu nối giữa phần cứng và phần mềm, đảm nhiệm hàng loạt chức năng quan trọng trong quá trình sử dụng thiết bị. Trong bài viết này, hãy cùng khám phá khái niệm hệ điều hành và điểm qua những hệ điều hành thông dụng nhất hiện nay mà bạn cần biết.

Hệ điều hành là gì?

Hệ điều hành (hay còn gọi là Operating System – OS) là phần mềm nền tảng chịu trách nhiệm điều phối và kiểm soát mọi hoạt động bên trong thiết bị điện tử, từ máy tính, điện thoại thông minh cho đến máy tính bảng hay các thiết bị công nghệ cao khác. Đây chính là lớp trung gian giúp người dùng giao tiếp với phần cứng thông qua giao diện trực quan và dễ sử dụng.

Bên cạnh việc phân bổ tài nguyên hệ thống như RAM, CPU và thiết bị ngoại vi, hệ điều hành còn đảm nhiệm vai trò vận hành các chương trình ứng dụng, xử lý tác vụ, quản lý tệp tin, kết nối mạng và đảm bảo an toàn dữ liệu. Nhờ có hệ điều hành, thiết bị không chỉ vận hành mượt mà mà còn khai thác được tối đa hiệu suất, mang lại trải nghiệm liền mạch cho người dùng.

Phân loại hệ điều hành dựa trên thiết bị

Sau khi tìm hiểu hệ điều hành là gì, bạn đã biết phần mềm này được phát triển để phù hợp với từng loại thiết bị, từ máy tính cá nhân, điện thoại thông minh đến máy chủ hay thiết bị nhúng. Dưới đây là hai nhóm hệ điều hành phổ biến nhất hiện nay.

Hệ điều hành cho máy tính

Các hệ điều hành dành cho máy tính thường được thiết kế để hỗ trợ thao tác bằng chuột và bàn phím, đi kèm giao diện phức tạp hơn, phù hợp với màn hình lớn và đa nhiệm. Những cái tên tiêu biểu trong nhóm này gồm có Windows, macOS và Linux. Đây là các nền tảng có khả năng chạy ứng dụng chuyên sâu, hỗ trợ tốt cho công việc, học tập và giải trí trên máy tính cá nhân hoặc thiết bị văn phòng.

Hệ điều hành cho điện thoại

Hệ điều hành trên thiết bị di động được tối ưu hóa cho màn hình cảm ứng và phần cứng nhỏ gọn, chú trọng đến hiệu năng, tiết kiệm pin và tính di động cao. Các hệ điều hành phổ biến trong nhóm này gồm có Android và iOS – được tích hợp trên phần lớn smartphone và máy tính bảng hiện nay. Chúng hỗ trợ kho ứng dụng phong phú, kết nối linh hoạt và các tính năng đặc trưng như camera, định vị, bảo mật sinh trắc học…

Sự khác nhau giữa hệ điều hành máy tính và hệ điều hành điện thoại

Hệ điều hành trên máy tính và điện thoại được thiết kế với mục đích sử dụng và cách vận hành khác nhau. Bảng dưới đây sẽ chia sẻ sự khác nhau của 2 hệ điều hành này là gì?

Các thành phần làm nên hệ điều hành là gì?

Một hệ điều hành được cấu tạo từ nhiều thành phần khác nhau, mỗi bộ phận đảm nhiệm một vai trò cụ thể và hoạt động đồng bộ nhằm tạo ra môi trường vận hành ổn định cho người dùng và các ứng dụng. Dưới đây là những thành phần chính không thể thiếu trong bất kỳ hệ điều hành nào:

• Kernel (Nhân của hệ điều hành): Là thành phần cốt lõi, có nhiệm vụ điều phối truy cập phần cứng, quản lý bộ nhớ, xử lý tác vụ và giao tiếp với thiết bị ngoại vi. Kernel đóng vai trò trung gian giữa phần cứng và phần mềm.
• Giao diện người dùng: Là nơi người dùng trực tiếp thao tác với hệ điều hành thông qua biểu tượng, cửa sổ, menu và các thiết bị nhập liệu như chuột, bàn phím hoặc cảm ứng.
• Hệ thống tệp: Chịu trách nhiệm sắp xếp, lưu trữ và truy xuất dữ liệu trên ổ đĩa hoặc bộ nhớ trong của thiết bị.
• Trình quản lý tiến trình: Quản lý và giám sát các tiến trình đang chạy, phân phối tài nguyên như CPU và bộ nhớ cho các ứng dụng theo mức độ ưu tiên.
• Trình quản lý mạng: Hỗ trợ thiết lập, duy trì và giám sát các kết nối mạng như Wi-Fi, Ethernet hay mạng di động, đồng thời đảm bảo an toàn trong quá trình truyền dữ liệu.
• Trình quản lý bộ nhớ: Điều phối việc cấp phát, sử dụng và giải phóng bộ nhớ trong hệ thống, giúp ngăn ngừa xung đột và đảm bảo hiệu suất hoạt động của thiết bị.

Những loại hệ điều hành phổ biến nhất hiện nay

Khi tìm hiểu hệ điều hành là gì, bạn sẽ tìm thấy khá nhiều hệ điều hành được phát triển đa dạng nhằm phục vụ cho từng loại thiết bị cụ thể. Cùng khám phá các loại hệ điều hành phổ biến theo từng loại thiết bị dưới đây nào:

Hệ điều hành dành cho máy tính

Hệ điều hành Windows

Windows là hệ điều hành do Microsoft phát triển, lần đầu ra mắt vào những năm 1980. Trải qua nhiều phiên bản cải tiến, đến nay Windows 10 được phát hành từ năm 2015 đã trở thành phiên bản được cài đặt mặc định trên phần lớn máy tính cá nhân, góp phần đưa Windows trở thành hệ điều hành phổ biến nhất thế giới hiện nay.

• Ưu điểm: Dễ tiếp cận, giao diện thân thiện với người dùng, hoạt động ổn định và tích hợp đầy đủ tính năng phục vụ cả công việc lẫn giải trí.
• Nhược điểm: Đây là phần mềm thương mại, người dùng cần mua bản quyền chính thức để sử dụng hợp pháp và đầy đủ chức năng.

Hệ điều hành macOS

macOS là hệ điều hành do Apple phát triển độc quyền cho dòng máy tính Mac. Trước đây, hệ điều hành này được biết đến với tên gọi OS X. macOS được tích hợp sẵn trên tất cả các sản phẩm MacBook, iMac và Mac mini khi bán ra, mang đến trải nghiệm đồng bộ giữa phần cứng và phần mềm đặc trưng của Apple.

• Ưu điểm: Giao diện hiện đại, trực quan; hoạt động ổn định; không cần trả thêm phí vì đã được tích hợp sẵn trên thiết bị.
• Nhược điểm: Do số lượng người dùng không nhiều so với Windows, một số phần mềm phổ biến vẫn chưa hỗ trợ hoặc chưa tối ưu tốt cho nền tảng này.

Ngoài các thiết bị chính hãng của Apple, một số người dùng còn tìm cách cài đặt macOS lên các dòng máy tính không do Apple sản xuất. Hiện tượng này thường được gọi là Hackintosh. Tuy nhiên, việc làm này vi phạm chính sách bản quyền của Apple và không được hãng hỗ trợ kỹ thuật.

Theo quy định chính thức, cách duy nhất hợp pháp để sử dụng hệ điều hành macOS là thông qua các thiết bị phần cứng do Apple sản xuất. Điều này giúp đảm bảo tính ổn định, tương thích và an toàn cho người dùng.

Hệ điều hành Linux

Khi tìm hiểu hệ điều hành là gì, bạn sẽ tìm thấy Linux là một hệ điều hành mã nguồn mở, cho phép người dùng toàn quyền tùy chỉnh, chỉnh sửa và phân phối lại theo nhu cầu cá nhân hoặc tổ chức. Đây cũng là một trong những nền tảng hiếm hoi hoàn toàn miễn phí, không yêu cầu người dùng phải mua bản quyền khi cài đặt và sử dụng.

• Ưu điểm: Hoàn toàn miễn phí, linh hoạt trong việc chỉnh sửa mã nguồn và có thể tự xây dựng bản phân phối riêng.
• Nhược điểm: Lượng người dùng phổ thông còn hạn chế, tính bảo mật phụ thuộc nhiều vào cấu hình người dùng, giao diện không hiện đại và khó tiếp cận với người mới.

Hệ điều hành dành cho thiết bị di động

Đây là một trong những câu trả lời cho thắc mắc hệ điều hành là gì? Hệ điều hành trên thiết bị di động bao gồm những loại sau:

Hệ điều hành Android

Android là hệ điều hành di động được phát triển ban đầu bởi công ty Android Inc., sau đó được Google mua lại vào năm 2005. Tính đến năm 2017, Android đã chiếm đến 87,7% thị phần toàn cầu, trở thành nền tảng di động phổ biến nhất thế giới. Hệ điều hành này được sử dụng rộng rãi trên hàng loạt thiết bị của nhiều thương hiệu như Samsung, Xiaomi, Oppo, Vivo…

• Ưu điểm: Là nền tảng mã nguồn mở, Android cho phép tùy biến linh hoạt và hỗ trợ kho ứng dụng phong phú từ Google Play. Ngoài ra, người dùng có thể dễ dàng thiết lập lại thiết bị trong trường hợp quên mật khẩu hoặc lỗi hệ thống.
• Nhược điểm: Dù đã có nhiều cải tiến về bảo mật, Android vẫn có nguy cơ bị tấn công cao hơn so với các hệ điều hành đóng như iOS, đặc biệt nếu cài đặt ứng dụng từ nguồn không xác thực.

Hệ điều hành iOS

iOS là hệ điều hành di động độc quyền được Apple phát triển và sử dụng trên các thiết bị của hãng như iPhone, iPad và iPod Touch. Ra mắt lần đầu vào năm 2007 cùng với chiếc iPhone thế hệ đầu tiên, iOS đã góp phần định hình xu hướng phát triển phần mềm di động hiện đại và được đánh giá cao về sự ổn định cũng như trải nghiệm người dùng.

• Ưu điểm: Khả năng bảo mật mạnh mẽ, hiệu suất ổn định và khả năng tối ưu hóa phần cứng – phần mềm vượt trội, giúp thiết bị vận hành mượt mà ngay cả với cấu hình không quá cao.
• Nhược điểm: Là nền tảng đóng và chỉ hỗ trợ trên các thiết bị Apple, iOS không thể cài đặt lên điện thoại hãng khác. Bên cạnh đó, kho ứng dụng cũng có phần giới hạn hơn so với Android.

Phân biệt hệ điều hành 64 bit và 32 bit

Khi tìm hiểu hệ điều hành là gì, việc phân biệt giữa hệ điều hành 32 bit và 64 bit là điều quan trọng khi lựa chọn cài đặt hệ điều hành phù hợp với thiết bị. Dưới đây là bảng so sánh giúp bạn dễ dàng nhận biết và đưa ra lựa chọn phù hợp:

Lời kết

Hệ điều hành là gì đã được giải thích qua bài viết trên. Hệ điều hành này đóng vai trò trung tâm trong việc điều phối và vận hành thiết bị công nghệ, ảnh hưởng trực tiếp đến trải nghiệm người dùng. Việc lựa chọn hệ điều hành phù hợp sẽ giúp bạn làm việc, học tập hoặc giải trí hiệu quả hơn. 

Tham khảo bài viết liên quan:

• Hệ điều hành Windows là gì? Các phiên bản mới nhất có gì nổi bật?
• OS là gì? Tìm hiểu chi tiết về hệ điều hành OS