Một quốc gia châu Á “chẳng nói nhiều, cứ im ỉm làm”, giờ mới biết họ đã vượt thế giới về xe điện lâu rồi

“Cường quốc xe điện” nổi lên âm thầm

Những con phố chật hẹp ở Kathmandu – vốn chỉ dành cho người đi bộ và xe kéo – nghẹt thở bởi các phương tiện cơ giới. Xe buýt, xe máy, xe tải nhỏ và taxi lấp đầy thung lũng rộng lớn trong tiếng còi xe inh ỏi và khói bụi mịt mù. Với hơn ba triệu cư dân, việc đi lại đơn thuần đã là một cực hình đầy nguy hiểm và cay mắt.

Thế nhưng gần đây, một loại phương tiện mới đã bắt đầu góp phần làm dịu đi cảnh tượng ngột ngạt này. Những chiếc xe điện kiểu dáng đẹp lướt đi trong tiếng động cơ êm ru. Các showroom hào nhoáng tất bật kinh doanh những mẫu xe mới nhất, và các trạm sạc trên cao tốc đã biến thành điểm dừng chân với quán cà phê để tài xế nghỉ ngơi trong lúc chờ đợi.

Quá trình chuyển đổi đang diễn ra nhanh chóng. Trong năm qua, xe điện đã chiếm tới 76% tổng số xe chở khách và một nửa số xe thương mại hạng nhẹ được bán ra tại Nepal. Chỉ năm năm trước, con số này gần như bằng không. Thị phần xe điện của Nepal hiện chỉ đứng sau một vài quốc gia tiên phong như Na Uy, Singapore và Ethiopia, trong khi con số trung bình trên toàn cầu năm 2024 chỉ là 20%.

Sự thay đổi ngoạn mục này là kết quả của các chính sách quyết liệt từ chính phủ nhằm tận dụng nguồn tài nguyên thủy điện dồi dào, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch nhập khẩu và làm sạch bầu không khí ô nhiễm. Động lực chính còn đến từ sự thúc đẩy mạnh mẽ của người láng giềng khổng lồ – Trung Quốc, nhà sản xuất xe điện hàng đầu thế giới.

“Đối với chúng tôi, sử dụng xe điện là một lợi thế có thể so sánh,” ông Mahesh Bhattarai, Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan Nepal, nhận định. “Điều này rất tốt cho đất nước. Trên thị trường toàn cầu, xe điện Trung Quốc đang mở rộng. Điều tương tự cũng đang diễn ra ở Nepal.”

Nỗ lực này hoàn toàn trái ngược với các chính sách tại Mỹ và châu Âu, những nơi đang dựng rào cản với xe điện Trung Quốc để bảo vệ ngành công nghiệp ô tô nội địa.

Xe điện được coi là niềm hy vọng cho các quốc gia đang phát triển , những nước mong muốn trở nên thịnh vượng hơn mà không phải trải qua “lò lửa ô nhiễm” mà nhiều quốc gia giàu có từng nếm trải.

Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) ước tính thế giới sẽ có thêm một tỷ phương tiện vào năm 2050. Phần lớn trong số đó sẽ tập trung ở các nước thu nhập thấp và trung bình, nơi mức độ phổ cập xe điện nhiều hay ít sẽ quyết định tương lai của ô nhiễm không khí và khí thải gây hiệu ứng nhà kính.

Từ xăng dầu Ấn Độ đến ô tô Trung Quốc

Nhiều quốc gia đang nỗ lực điện hóa đội xe của mình, nhưng lý do để làm điều đó ở Nepal còn rõ ràng hơn, với nguồn năng lượng sạch dồi dào từ những dòng sông chảy xuống từ dãy Himalaya.

Một cuộc xung đột biên giới với Ấn Độ vào năm 2015 đã siết chặt nguồn cung xăng dầu, vốn là nguồn năng lượng lớn nhất của Nepal lúc bấy giờ. Sau sự kiện đó, chính phủ đã đầu tư mạnh mẽ vào thủy điện và hạ tầng lưới điện, mang lại nguồn điện giá rẻ và không ô nhiễm. Hiện nay, gần như mọi hộ gia đình đều được tiếp cận điện lưới, và tình trạng cắt điện luân phiên đã chấm dứt.

Để tối đa hóa tiềm năng năng lượng “cây nhà lá vườn”, Nepal cần ứng dụng nó vào giao thông. Nhưng xe điện vẫn còn quá đắt đỏ để phổ cập tại một quốc gia có GDP bình quân đầu người chỉ khoảng 1.400 USD. Vì vậy, chính phủ đã vận dụng mọi công cụ chính sách có thể để đưa ra các ưu đãi.

Nguồn thu chính của Nepal đến từ thuế nhập khẩu. Để xe điện rẻ hơn, vào năm 2021, chính phủ đã áp mức thuế hải quan và thuế tiêu thụ đặc biệt kết hợp tối đa chỉ 40% cho xe điện, so với mức 180% của xe chạy xăng. Nhờ đó, một chiếc SUV Hyundai phiên bản điện có giá chưa đến 38.000 USD, trong khi phiên bản chạy xăng có giá khoảng 40.000 USD.

Cơ quan Điện lực Nepal đã xây dựng 62 trạm sạc tại Kathmandu và dọc các tuyến cao tốc trên cả nước. Họ cho phép bất kỳ ai xây dựng trạm sạc, áp thuế nhập khẩu không đáng kể và thậm chí tặng miễn phí máy biến áp — linh kiện đắt đỏ nhất.

Cuối cùng, chính phủ định giá điện cho các trạm sạc thấp hơn giá thị trường. Với mức giá này, chi phí đổ xăng cho một chiếc ô tô cao gấp 15 lần so với sạc điện. Điều đó đã đủ để tạo ra một mô hình kinh doanh hấp dẫn cho các khách sạn, nhà hàng và các chủ kinh doanh ven đường tự lắp đặt trạm sạc.

“Lúc đầu, ai cũng lo sợ — không biết phải thiết lập thế nào và liệu có hoạt động được không,” ông Kul Man Ghising, người điều hành cơ quan điện lực cho đến tháng 3, chia sẻ. “Nhưng chúng tôi đã nỗ lực không ngừng.” Theo cơ quan này, các doanh nghiệp hiện đã lắp đặt khoảng 1.200 trạm sạc, và con số tại các hộ gia đình có thể lên đến hàng nghìn.

“Tình thế đôi bên cùng có lợi”

Ban đầu, các đại lý ô tô tỏ ra hoài nghi. Nhưng bà Yamuna Shrestha đã nhìn thấy tiềm năng.

Vốn là nhà phân phối thiết bị điện mặt trời của BYD, công ty xe điện lớn nhất Trung Quốc, bà đã bị ấn tượng bởi các mẫu xe mới của hãng trong chuyến thăm trụ sở tại Thâm Quyến năm 2016. Vài năm sau, bà đã giành được quyền phân phối xe BYD tại Nepal, vào thời điểm mà ít ai tin rằng xe điện có thể thành công.

“Nhiều người vẫn ủng hộ nhiên liệu hóa thạch, không có ai đứng ra vận động cho xe điện”, Shrestha nói. Doanh số của bà bắt đầu bùng nổ khi BYD tung ra những mẫu xe có phạm vi hoạt động xa hơn và gầm xe đủ cao để chinh phục những con đường gồ ghề của Nepal. Hiện tại, người phụ nữ này sở hữu 18 đại lý và dự kiến sẽ bán 4.000 xe vào năm 2025.

Tuy nhiên, sự cạnh tranh đang ngày càng khốc liệt khi hàng chục thương hiệu Trung Quốc khác đã đổ bộ vào thị trường. Các đại lý xe hơi sản xuất tại Ấn Độ thừa nhận họ không thể cạnh tranh về giá cả và chất lượng với các mẫu xe từ Trung Quốc, vốn đang tìm mọi cách thâm nhập vào bất kỳ thị trường nào có thể.

“Có một sự thúc đẩy mang tính địa chính trị đối với xe điện vào Nepal,” ông Karan Kumar Chaudhary, chủ các đại lý Suzuki và là chủ tịch Hiệp hội Ô tô Nepal, cho biết. “Chúng ta đang nói về những mẫu xe có thể cạnh tranh với Tesla nhưng giá chỉ bằng một nửa. Điều này nghe có vẻ phi thực tế, phải không? Nhưng với người tiêu dùng, đó là một tình thế đôi bên cùng có lợi.”

Ông Jit Bahadur Shahi là một người đã bị thuyết phục. Sau khi nghỉ hưu năm ngoái, ông chi khoảng 33.000 USD để mua một chiếc xe buýt điện nhỏ. Ông dùng nó để chở khách trên chặng đường bảy tiếng từ Kathmandu đến quê nhà Janakpur, gần biên giới Ấn Độ. Chỉ cần mười chuyến đi khứ hồi là đủ để ông trang trải khoản vay hàng tháng, và ông dự kiến sẽ trả hết nợ xe trong vòng bốn năm.

“Mọi thứ đều ổn, tôi rất hài lòng,” ông Shahi, 43 tuổi, chia sẻ trong lúc đang sạc xe. “Nhưng vấn đề là trạm sạc chưa có ở khắp mọi nơi.” Ông cũng lo lắng về chi phí sửa chữa sau khi hết bảo hành và chuyện gì sẽ xảy ra khi pin xe bị chai.