Trong thế giới đầy biến động của tiền mã hóa – các loại tiền kỹ thuật số hoạt động độc lập với ngân hàng trung ương – các cú sập là chuyện không hiếm. Nhưng một trong những cú sập lớn nhất trong lịch sử lại không đơn thuần là tai nạn ngẫu nhiên hay do bản chất thiếu giá trị thực của đồng tiền. Theo nghiên cứu mới được đăng tải dưới dạng truy cập mở trên ACM Transactions On The Web, có vẻ như một nhóm nhỏ cá nhân đã phối hợp với nhau để kéo sập hai đồng tiền mã hóa hàng đầu và để lại dấu vết rõ ràng về mặt toán học.

Theo thông tin được trích dẫn lại bởi trang IFL Science, vào tháng 4 đến tháng 5 năm 2022, stablecoin TerraUSD – một loại tiền mã hóa có giá trị được “neo” cố định vào một đồng tiền truyền thống như đô la Mỹ để tránh biến động mạnh – cùng đồng tiền mã hóa liên quan là LUNA đã rơi từ mức định giá 3,5 tỷ USD xuống gần như bằng 0 chỉ trong vài ngày, hậu quả của các đợt bán khống ồ ạt. Điều này không đáng lẽ xảy ra với một stablecoin, vốn được thiết kế như một “hầm trú ẩn” trước sự lên xuống thất thường của thị trường crypto.

Nguyên nhân trực tiếp là sự hoảng loạn khi nhà đầu tư mất niềm tin, đổ xô bán tháo, tạo ra hiệu ứng domino tương tự như những cuộc sụp đổ trên thị trường chứng khoán. Nhưng điều khiến Tiến sĩ Richard Clegg (Đại học Queen Mary) và các đồng nghiệp chú ý là những gì xảy ra ngay trước thời điểm đó.

Nhóm nghiên cứu sử dụng kỹ thuật phân tích đồ thị đa lớp theo thời gian – một công cụ trong nghiên cứu các hệ thống phức tạp – để khảo sát dữ liệu giao dịch của TerraUSD và LUNA, đồng thời đối chiếu với bốn đồng tiền mã hóa khác trong cùng giai đoạn, IFL Science cho biết. Họ phát hiện nhiều giao dịch quy mô lớn được thực hiện với thời điểm rất bất thường, gần như loại trừ khả năng ngẫu nhiên. Các giao dịch này làm suy yếu giá trị của bộ đôi Terra-LUNA, kích hoạt làn sóng tháo chạy của nhà đầu tư.

“Điều chúng tôi phát hiện thực sự phi thường,” Clegg nói. “Vài ngày trước khi sụp đổ, có những mô hình giao dịch cực kỳ bất thường. Thay vì hàng trăm người tham gia thị trường như thông thường, chỉ một nhóm rất nhỏ gần như kiểm soát toàn bộ hoạt động. Đây là bằng chứng rõ ràng cho thấy có sự can thiệp có chủ đích nhằm phá vỡ hệ thống.” Trong khi đó, các đồng tiền mã hóa khác không xuất hiện dấu hiệu tương tự.

Hoạt động đáng ngờ này diễn ra vào ngày 3 và 19 tháng 4 năm 2022. Dù không có dữ liệu trực tiếp từ blockchain gốc của hệ Terra, nhóm nghiên cứu vẫn truy ra dấu vết nhờ phân tích các giao dịch “wrapped” – tức những giao dịch mô phỏng lại trên hệ thống khác để phản ánh giá trị gốc, trang IFL Science cho biết. 

Có thể hình dung tình huống vài nhà đầu tư lớn độc lập cùng nhận thấy nguy cơ sụp đổ của TerraUSD và đặt cược vào điều đó. Nhưng nếu vậy, quy mô các lệnh bán khống sẽ khác nhau. Thực tế, nhóm nghiên cứu nhận thấy các giao dịch có quy mô gần như giống hệt nhau – dấu hiệu của sự phối hợp. Những người đứng sau dường như đã thống nhất chia đều rủi ro và hành động đồng loạt.

Sự phối hợp này có thể là điều kiện bắt buộc, vì TerraUSD sở hữu quỹ dự trữ đủ lớn để chống chịu nếu chỉ bị tấn công đơn lẻ. Việc đánh sập đồng tiền mã hóa này chỉ khả thi nếu có nhiều “tay to” cùng hành động, chia sẻ áp lực tài chính để gây ra hoảng loạn trên diện rộng.

Nếu không có hành vi vi phạm pháp luật rõ ràng, việc phát hiện các mô hình này sau ba năm có thể không tạo ra động thái pháp lý nào. Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu đã xây dựng một hệ thống phần mềm chuyên để phân tích những hành vi tương tự – và có thể áp dụng gần như theo thời gian thực.

“Tiền mã hóa thường bị xem là miền tây hoang dã của tài chính, thiếu giám sát và càng thiếu trách nhiệm giải trình,” Clegg nói. “Công trình của chúng tôi cho thấy nếu áp dụng các kỹ thuật toán học nghiêm túc, chúng ta có thể lật tẩy những hành vi ẩn giấu đang thao túng thị trường. Điều này không chỉ giúp hiểu rõ quá khứ, mà còn hướng đến một hệ thống tài chính minh bạch và an toàn hơn trong tương lai.”

Phần mềm này cũng có thể được ứng dụng trong các hệ thống phức tạp khác, giúp giảm thiểu rủi ro và phát hiện những hành vi đáng ngờ – trong một số trường hợp có thể mang yếu tố tội phạm.

Ban đầu, tiền mã hóa được xây dựng để trở thành một phương tiện thanh toán, giúp bỏ qua phí giao dịch xuyên biên giới và cho phép người dùng giữ ẩn danh. Nhưng khi ngày càng được dùng để đầu cơ – tức mua vào để chờ giá tăng hoặc giảm – thì sự biến động giá trị quá lớn lại khiến người bán ngần ngại, vì giá có thể rơi mạnh trước khi kịp quy đổi.

Mức thiệt hại 3,5 tỷ USD có thể không quá lớn so với những cú sập gần đây trên thị trường tài chính truyền thống, nhưng vụ Terra-LUNA được cho là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự phá sản của sàn FTX – nền tảng giao dịch tiền mã hóa lớn từng đứng thứ ba thế giới. Thiệt hại ước tính từ FTX có thể gấp hơn 10 lần. Vụ việc này cũng kéo giá Bitcoin – đồng tiền mã hóa đầu tiên và lớn nhất thị trường – giảm mạnh, dù sau đó đã hồi phục và lập đỉnh mới. Riêng TerraUSD và LUNA thì không bao giờ phục hồi.

Với việc hai đồng tiền mã hóa bị đưa về gần bằng 0, những người tham gia kế hoạch có thể đã thu được lợi nhuận tối đa. Khó có thể tin rằng họ sẽ dừng lại sau một phi vụ thành công, thay vào đó có thể đang chờ cơ hội kế tiếp để tấn công các thị trường đầu cơ khác.

Anh Việt (theo IFLScience, Scitechdaily)