Tại sao một số người không cảm thấy gì khi nghe nhạc

Khi một giai điệu quen thuộc vang lên, phần lớn chúng ta đều trải qua một cảm giác quen thuộc: một cơn rùng mình, một nhịp tim tăng nhanh, hoặc đơn giản là một sự thôi thúc muốn nhún nhảy theo.

Tuy nhiên, đối với một số người, trải nghiệm này hoàn toàn không tồn tại. Dù cho bản nhạc có hay đến đâu, họ vẫn hoàn toàn thờ ơ, lãnh đạm. Đây không phải là vấn đề về gu thẩm mỹ hay thính giác kém, mà là một tình trạng có cơ sở khoa học, được gọi là chứng mất khoái cảm âm nhạc cụ thể.

Một bài đánh giá mới được công bố trên tạp chí Trends in Cognitive Sciences đã đi sâu vào lý giải hiện tượng này. Bài báo lập luận rằng sự thờ ơ này là kết quả của một sự gián đoạn trong quá trình chuyển giao thông tin trong não bộ.

Về cơ bản, âm thanh vẫn đi vào hệ thống thính giác một cách bình thường, nhưng thông điệp lại không thể truyền đến phần não chịu trách nhiệm về cảm giác khoái cảm. Kết quả là, một người có thể nghe nhạc, nhưng không cảm nhận được niềm vui hay sự thư thái mà âm nhạc mang lại.

Cây cầu gãy trong não bộ

Các nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng những người mắc chứng mất khoái cảm âm nhạc có thính giác hoàn toàn bình thường và phản ứng bình thường với các kích thích gây khoái cảm khác, ví dụ như khi họ thắng tiền trong một trò chơi. Khi đó, trung tâm phần thưởng của não, nhân accumbens, sẽ sáng lên.

Nhưng khi nghe một bài hát yêu thích, nhân accumbens của họ gần như không có phản ứng. Điều này cho thấy vấn đề không nằm ở khả năng cảm nhận niềm vui nói chung, mà là sự thiếu hụt kết nối cụ thể giữa thính giác và hệ thống phần thưởng.

Theo bài báo mới, thủ phạm nằm ở sự kết nối não bộ. Niềm vui âm nhạc phụ thuộc vào mức độ mạnh mẽ của các vùng thính giác, đặc biệt là hồi thái dương trên bên phải, khi nó giao tiếp với nhân accumbens. Trong chứng mất khoái cảm âm nhạc, ranh giới đó bị phá vỡ. Mạch phần thưởng vẫn hoạt động, nhưng cầu nối dẫn đến nó lại bị “gãy”.

Các nhà khoa học giải thích thêm rằng âm thanh được xử lý kỹ lưỡng sẽ đi qua các trung tâm định giá như vỏ não trán ổ mắt và thùy đảo trước khi đến nhân accumbens. Sự khác biệt về tính toàn vẹn của các đường dẫn này chính là yếu tố quyết định cách mỗi người cảm nhận giá trị của âm nhạc.

Khung lý thuyết này cũng phù hợp với những gì chúng ta biết về hóa học khen thưởng: dopamine và opioid giúp chuyển hóa căng thẳng và giải tỏa thành cảm xúc, đặc biệt quan trọng trong âm nhạc, nơi sự kỳ vọng và bất ngờ diễn ra từng giây từng phút.

Di truyền và bản câu hỏi đánh giá

Để nghiên cứu chứng mất khoái cảm âm nhạc một cách có hệ thống, các nhà khoa học đã xây dựng một bộ câu hỏi chuyên biệt mang tên Bản câu hỏi khen thưởng âm nhạc Barcelona (BMRQ). Bộ câu hỏi này đo lường năm cách mà âm nhạc có thể mang lại sự khen thưởng: gợi lên cảm xúc, điều hòa tâm trạng, phần thưởng xã hội, sự tham gia của cảm biến vận động (gõ, nhảy, hát) và tìm kiếm âm nhạc.

Những người mắc chứng này thường có điểm rất thấp ở cả năm tiêu chí. Bảng câu hỏi này đã được kiểm chứng trên nhiều ngôn ngữ, cho thấy một phổ phản ứng đa dạng với âm nhạc, từ thờ ơ hoàn toàn đến cực khoái âm nhạc (những người không thể tưởng tượng được cuộc sống thiếu âm nhạc).

Nghiên cứu về cặp song sinh cũng cho thấy các yếu tố di truyền giải thích tới 54% sự khác biệt về mức độ yêu thích âm nhạc của mỗi người, khẳng định vai trò quan trọng của gen.

Tuy nhiên, không phải mọi khía cạnh của âm nhạc đều trở nên vô vị. Một số nghiên cứu cho thấy niềm vui di chuyển theo nhịp điệu – sự thích thú đơn giản khi lắc lư hoặc gõ nhịp – có thể vẫn còn nguyên vẹn.

Điều này gợi ý rằng các đường dẫn âm nhạc nặng về nhịp điệu có thể phục hồi tốt hơn so với các đường dẫn xử lý cao độ và hòa âm.

Triển vọng cho y học và tâm lý học

Các nhà khoa học tin rằng cùng một logic có thể giúp giải thích tại sao cảm giác khoái cảm lại khác nhau giữa các lĩnh vực. Mỗi giác quan đi theo một lộ trình khác nhau đến trung tâm tưởng thưởng chung. Sự kết nối dọc theo những lộ trình này có thể định hình ai sẽ hào hứng với món tráng miệng, một bức tranh hay một sự đụng chạm và ai thì không.

Nghiên cứu này mở ra những hướng đi mới cho các nhà khoa học. Liệu chứng mất khoái cảm âm nhạc có thể được khắc phục? Liệu việc luyện tập có thể tái tạo mối liên hệ bị đứt gãy? Các nghiên cứu điều biến thần kinh ban đầu cho thấy những dấu hiệu tích cực. Khi các nhà khoa học tác động vào mạch phần thưởng bằng kích thích không xâm lấn, niềm vui âm nhạc được báo cáo có thể tăng lên.

Bằng cách tìm hiểu những cầu nối này sụp đổ ở đâu, chúng ta có thể hiểu rõ hơn về các rối loạn liên quan đến phần thưởng như chứng mất khoái cảm (không có khả năng trải nghiệm niềm vui), nghiện ngập hoặc rối loạn ăn uống.

Đối với những người “không thể tưởng tượng được cuộc sống nếu thiếu âm nhạc”, họ có thể hiểu rằng cùng một cây cầu có thể sụp đổ với người này nhưng lại là một cây cầu được lát đá với người khác. Cuối cùng, giai điệu chỉ thực sự chạm đến trái tim nếu nó có thể vượt qua cây cầu kết nối giữa thính giác và cảm xúc.