Vì sao từng học công nghệ đường sắt cao tốc Nhật, Pháp… nhưng nay chưa ai học lại, thậm chí bị Trung Quốc vượt xa?

Trung Quốc học thành công công nghệ đường sắt cao tốc của Nhật, Đức, Pháp, Canada

Theo International Railway Journal, hơn 20 năm trước, Trung Quốc bắt đầu lên kế hoạch xây dựng hệ thống đường sắt cao tốc. Năm 2003, Bộ Đường sắt Trung Quốc (MoR) thể hiện quyết tâm phát triển đường sắt cao tốc (High-Speed Rail – HSR) và được trung ương ủng hộ. Trung Quốc sau đó ban hành chính sách phát triển HSR theo hướng: “Áp dụng công nghệ tiên tiến, thiết kế và sản xuất cùng doanh nghiệp trong nước, xây dựng thương hiệu độc lập”.

Trong các hợp đồng ký với đối tác nước ngoài, Trung Quốc yêu cầu cam kết chuyển giao công nghệ. Các bộ phận như toa tàu, đường ray, hệ thống phanh, điều khiển… phải điều chỉnh theo tiêu chuẩn Trung Quốc, và toàn bộ sản xuất, lắp ráp đều thực hiện qua liên doanh trong nước.

Tháng 6/2004, Trung Quốc tổ chức đấu thầu tuyến HSR đầu tiên (tốc độ thiết kế trên 200 km/h). Lúc đó, chỉ bốn công ty đủ năng lực tham gia là Siemens (Đức), Kawasaki (Nhật), Bombardier (Canada) và Alstom (Pháp). Nhận thấy tiềm năng lớn của thị trường, cả bốn “ông lớn” lập tức cạnh tranh quyết liệt.

Thay vì chọn một đối tác, Trung Quốc tích hợp công nghệ từ cả bốn nước để tránh phụ thuộc vào bên ngoài. Đồng thời, nước này buộc các nhà thầu hợp tác sâu với doanh nghiệp trong nước nhằm từng bước làm chủ công nghệ và xây dựng năng lực nội địa.

Bộ Đường sắt Trung Quốc sau đó mua lại công nghệ HSR từ Canada, Pháp, Đức và Nhật Bản, đặt mục tiêu nội địa hóa 75%. Đồng thời, Trung Quốc đào tạo đội ngũ kỹ sư, chuyên gia trong nước để tiếp nhận và làm chủ công nghệ sau chuyển giao.

Các công nghệ này được tích hợp và thử nghiệm trên một số tuyến, tiêu biểu là Bắc Kinh – Thiên Tân. Ở giai đoạn đầu, Trung Quốc khéo léo kết hợp ưu điểm của từng công nghệ nước ngoài cho các hạng mục khác nhau, đồng thời huy động các trường đại học và viện nghiên cứu trong nước tham gia phát triển.

Đến năm 2011, Trung Quốc bước đầu tự nghiên cứu và phát triển công nghệ HSR riêng, dựa trên nền tảng tiếp thu quốc tế. Từ đó đến nay, nước này không chỉ làm chủ hoàn toàn công nghệ mà còn vươn lên dẫn đầu thế giới về đường sắt cao tốc.

Công nghệ đường sắt cao tốc Trung Quốc khó học lại thế nào?

Trên thực tế, công nghệ HSR của Trung Quốc quá phức tạp để nhiều quốc gia dễ dàng học theo. Một chuyên gia Mỹ nhận định, công nghệ này liên quan đến kỹ thuật xây dựng, chế tạo thiết bị, quản lý vận hành và còn phải thích nghi với điều kiện địa lý, khí hậu đa dạng, từ cao nguyên đến vùng nóng ẩm hay bão cát, điều không phải nước nào cũng đủ thời gian và nguồn lực theo đuổi.

Tương tự, một chuyên gia Ấn Độ cho rằng công nghệ HSR Trung Quốc không chỉ là đoàn tàu, mà là cả hệ thống hạ tầng như đường ray, tín hiệu, điện và thông tin liên lạc, với tiêu chuẩn an toàn nghiêm ngặt và công nghệ lõi tích hợp từ nhiều lĩnh vực chuyên sâu.

Theo WSJ, cơn sốt hạ tầng của Trung Quốc khiến thế giới kinh ngạc. Ngay cả người Mỹ cũng thán phục khả năng xây dựng cầu, đường sắt và các công trình đồ sộ – được ví như kỳ công kỹ thuật. Thomas J. Campanella, giáo sư quy hoạch đô thị tại Đại học Cornell, nhận xét: “Công nghệ Trung Quốc khiến nhiều nước phải ghen tị. Họ làm được điều mà Mỹ vẫn chưa làm được.”

Trung Quốc thử nghiệm tàu cao tốc nhanh nhất thế giới

Theo China Daily, Chủ tịch Liên minh Đường sắt Quốc tế UIC Alan Beroud nhận định, “chỉ trong chưa đầy hai thập kỷ, Trung Quốc đã xây dựng nên hệ thống đường sắt cao tốc lớn nhất và tiên tiến nhất thế giới. Hệ thống này đang tái định hình phương thức di chuyển, nền kinh tế và sự phát triển vùng”.

Hệ thống đường sắt cao tốc của Trung Quốc hiện kéo dài khoảng 48.000 km, kết nối gần như mọi thành phố có dân số từ 500.000 người trở lên. Theo International Railway Journal, đây là một bộ công cụ quan trọng cho sự gắn kết và phát triển quốc gia. “Chưa có quốc gia nào từng mở rộng mạng lưới nhanh như vậy. Đó là điều rất đáng ngưỡng mộ và là hình mẫu mà các nước khác có thể hướng tới”, kỹ sư Dennis Noble của Đường sắt Queensland (Úc) nhấn mạnh.

Vào tháng 2/2025, Trung Quốc đã thử nghiệm mẫu tàu viên đạn CR450 với tốc độ 450 km/h. CGTN cho biết, đây là tàu cao tốc có tốc độ nhanh nhất thế giới tính đến thời điểm hiện tại.

Ngoài ra, mới đây, Trung Quốc đã ra măt tàu siêu tốc có thể đi từ Bắc Kinh đến Thượng Hải trong 2,5 giờ. Theo SCMP, tàu siêu tốc mới này sở hữu tốc độ tối đa 600km/h, được Tổng công ty Đường sắt Trung Quốc (CRRC), phát triển, có thiết kế khí động lực học với mũi nhọn để giảm lực cản từ không khí.

Công nghệ đệm từ siêu dẫn điện tốc độ cao hứa hẹn mang lại phương tiện giao thông thân thiện với môi trường và hiệu quả về năng lượng hơn. Các lợi ích bao gồm tốc độ cao hơn, tiếng ồn vận hành thấp hơn và không phát thải. Ngoài ra, chi phí bảo trì dài hạn cũng thấp hơn do hệ thống không tiếp xúc giảm ma sát và hao mòn cơ học.

Công nghệ đệm từ sử dụng cảm ứng điện từ giữa nam châm siêu dẫn trên tàu và đường ray, cho phép tàu lơ lửng sau khi đạt tốc độ 150km/h. Trước ngưỡng này, bánh xe cao su sẽ chịu trách nhiệm di chuyển tàu. Tàu cao tốc được trang bị chức năng lái tự động hoàn toàn, đòi hỏi tích hợp nhiều công nghệ như truyền thông 5G, thu thập video AI, cảm biến âm thanh và triển khai các loại cảm biến dọc theo tuyến đường.

Hơn nữa, các tuyến đường sắt cao tốc của Trung Quốc được tích hợp nhiều công nghệ thông minh khác nhau, bao gồm điện toán đám mây, Internet vạn vật (IoT), dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo, hệ thống thông tin địa lý GIS, mô hình thông tin số (BIM), hệ thống vệ tinh dẫn đường Bắc Đẩu, để thiết lập một chuẩn mực mới cho công trình xây dựng đường sắt cao tốc.