Kiến tạo hệ sinh thái văn hóa sáng tạo toàn diện

Hội thảo Nhìn lại sự vận động, phát triển của văn học, nghệ thuật Việt Nam 50 năm sau ngày đất nước thống nhất (30/4/1975 – 30/4/2025) do Tạp chí Văn học nghệ thuật (Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch) tổ chức diễn ra sáng 27/6.

“Có thể nói, chưa bao giờ mà văn nghệ sĩ có nhiều điều kiện thuận lợi để công bố, phổ biến các sáng tạo như hiện nay” – ông Hoàng Hà, Tổng Biên tập Tạp chí Văn học nghệ thuật khẳng định khi phát biểu đề dẫn hội thảo.

PGS.TS Nguyễn Toàn Thắng đánh giá, trong 50 năm kể từ ngày đất nước thống nhất, văn học, nghệ thuật Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ, đạt được nhiều thành tựu quan trọng trên các loại hình, thể loại. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, văn nghệ luôn đồng hành cùng lịch sử dân tộc, vượt qua giai đoạn khó khăn trước Đổi mới, mạnh dạn đổi mới tư duy, sáng tạo cả nội dung lẫn hình thức thể hiện.

Văn nghệ sĩ cả nước đã kế thừa tinh hoa trước năm 1975, tiếp nối truyền thống văn học cách mạng, đồng thời chủ động tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Nhiều phương pháp sáng tác, phong cách nghệ thuật mới đã được thử nghiệm, phản ánh sinh động cuộc sống hiện đại và quá trình đổi thay của đất nước.

Đội ngũ trí thức, nghệ sĩ không chỉ khẳng định vai trò trong việc gìn giữ bản sắc dân tộc mà còn tích cực thúc đẩy hiện đại hóa văn hóa nghệ thuật, góp phần xây dựng hệ giá trị con người Việt Nam, hội nhập với thế giới. Văn học, nghệ thuật Việt Nam ngày nay đang tiến bước vào kỷ nguyên số, đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển bền vững và nâng tầm vị thế văn hóa dân tộc trong thời đại mới.

33 tham luận cùng nhiều ý kiến trao đổi sôi nổi tại hội thảo tập trung vào nhiều vấn đề của văn học – nghệ thuật Việt Nam.

Thứ nhất là đánh giá sự vận động, phát triển văn học, nghệ thuật Việt Nam qua 50 năm đất nước thống nhất, chỉ ra những đặc điểm nổi bật của các giai đoạn phát triển, nhất là từ sau đổi mới đến nay.

Thứ hai là phân tích nguyên nhân của những thành tựu và hạn chế trong xây dựng và phát triển nền văn học, nghệ thuật nước nhà 50 năm qua.

Và cuối cùng là đề xuất các giải pháp hữu hiệu để xây dựng và phát triển văn học, nghệ thuật Việt Nam thực sự là một thành tố quan trọng của nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đóng góp xứng đáng vào công cuộc đổi mới và xây dựng đất nước.

Tuy nhiên, theo PGS.TS Bùi Hoài Sơn – Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội, quá trình phát triển văn học, nghệ thuật Việt Nam hiện nay đang đối mặt với nhiều điểm nghẽn mang tính hệ thống, xuất phát từ nội tại lĩnh vực và cả những hạn chế trong cơ chế quản lý, tư duy chính sách và khả năng thích ứng với bối cảnh toàn cầu hóa, thị trường và chuyển đổi số như:

Hệ thống pháp luật thiếu đồng bộ, các quy định pháp lý điều chỉnh hoạt động văn hóa, nghệ thuật còn chồng chéo, chưa bao quát thực tiễn sáng tạo phong phú. Nhiều lĩnh vực nghệ thuật chưa có luật riêng, còn chịu sự chi phối nặng về hành chính, gây cản trở đổi mới và hội nhập quốc tế.

Cơ chế quản lý còn nặng tính bao cấp, văn nghệ vẫn phụ thuộc ngân sách nhà nước, thiếu tính tự chủ, thiếu cơ chế khuyến khích sáng tạo và khởi nghiệp nghệ thuật. Nhiều đơn vị công lập khó cạnh tranh hoặc không theo kịp nhu cầu công chúng do cơ chế tổ chức, tài chính, nhân sự cứng nhắc.

Chính sách nhân lực và đãi ngộ chưa đột phá, việc đào tạo, bồi dưỡng và bảo vệ nghệ sĩ chưa được chú trọng đúng mức. Nghệ thuật truyền thống thiếu người kế tục, còn các loại hình mới như nghệ thuật số, truyền thông tương tác… lại chưa có hệ đào tạo chính quy. Việc xét tặng danh hiệu còn hình thức, thiếu cập nhật với chuẩn mực nghệ thuật đương đại.

Chuyển đổi số chậm và thiếu nền tảng, việc số hóa dữ liệu tác phẩm, bảo tồn di sản hay phát hành trực tuyến còn manh mún, thiếu hệ thống. Công tác quản lý nội dung nghệ thuật trên không gian mạng còn lúng túng, chưa phát huy được vai trò thúc đẩy sáng tạo số và kinh tế sáng tạo.

Thiếu liên kết chính sách và phối hợp liên ngành, phát triển văn học nghệ thuật cần sự gắn kết giữa văn hóa và các lĩnh vực như giáo dục, khoa học, du lịch, ngoại giao… Tuy nhiên, việc phối hợp giữa các ngành và giữa trung ương – địa phương vẫn còn rời rạc, thiếu hiệu quả và thiếu minh bạch trong phân bổ nguồn lực.

Theo PGS.TS Bùi Hoài Sơn, có 5 nhóm giải pháp để phát triển văn học, nghệ thuật bao gồm: Hoàn thiện pháp luật, Đổi mới cơ chế quản lý, Thúc đẩy chuyển đổi số’ Tăng cường liên kết và phân quyền.

Bên cạnh đó, cần tạo môi trường văn hóa sáng tạo, cởi mở, nhân văn, phát triển các không gian sáng tạo và cộng đồng nghệ thuật, truyền thông nâng cao nhận thức xã hội, tôn vinh kịp thời cá nhân, tổ chức đóng góp lớn, xây dựng giải thưởng nghệ thuật tầm quốc gia – quốc tế. Chỉ khi các giải pháp này được triển khai đồng bộ, Việt Nam mới có thể kiến tạo hệ sinh thái văn hóa sáng tạo toàn diện, đưa văn học nghệ thuật trở thành động lực nền tảng cho phát triển bền vững và hội nhập.

Phát triển công nghiệp văn hoá từ hang động, tại sao không?Quảng Ninh có show diễn thực cảnh đầu tiên mang tên “Đi tìm dấu ngọc” diễn ra trong hang Ngọc Rồng, điều này mở ra xu hướng khai thác các di sản địa phương để phát triển công nghiệp văn hoá.