‘Thành phố cổ’ hé lộ nguồn gốc nền văn hoá Óc Eo

Óc Eo – tên gọi một gò đất thuộc làng Mỹ Lâm, tổng Kiên Hảo, tỉnh Rạch Giá (nay thuộc xã Óc Eo, tỉnh An Giang), còn Ba Thê là một trong những ngọn núi lớn ở vùng phía Tây sông Hậu.

Năm 1942, lần đầu tiên nhà khảo cổ học người Pháp Louis Malleret đến khảo sát khu vực Óc Eo và tìm thấy một bức tường gạch cao 1m, 4 tấm đá bằng sa thạch có lỗ mộng nằm ngổn ngang; tượng Linga nằm trong bùn lầy ở gò Cây Trôm. Tại Gò Cây Thị và Gò Óc Eo phát hiện dấu vết của một ngôi đền xưa.

Trong 3 tháng mùa khô năm 1944, Louis Malleret tiếp tục khai quật di tích gò Cây Thị. Nhờ những hoạt động khảo sát và khai quật, nhà khảo cổ này đã xác định thành phố Óc Eo có hình chữ nhật to lớn, dài 1.500m, rộng 300m.

Hoạt động nghiên cứu khai quật tại Óc Eo – Ba Thê của Louis Mallret phải dừng lại trong năm đó vì tình hình chiến sự ở Việt Nam lúc bấy giờ rất phức tạp. Sau năm 1975 hoạt động này mới được tiếp tục.

Trong nhiều thập kỷ qua, các cuộc khai quật ở đây đã đưa ra ánh sáng khối lượng lớn di tích, di vật minh chứng sinh động cho lịch sử hình thành và phát triển của nền văn hóa Óc Eo. Qua đó minh chứng Óc Eo là một trung tâm đô thị lớn, sầm uất và nổi tiếng bậc nhất của Vương quốc Phù Nam (tồn tại từ thế kỷ 1-7 sau Công Nguyên).

Ông Trần Thiện Khâm – Trưởng phòng Nghiệp vụ (Ban Quản lý di tích văn hóa Óc Eo) cho biết, di tích Óc Eo – Ba Thê rộng hơn 430ha, được chia làm 2 khu.

Khu A ở sườn và chân núi Ba Thê, diện tích gần 144ha. Các di tích phân bố tập trung mật độ cao trên khu vực có cao độ từ 5-20m so với mực nước biển như: Linh Sơn Tự, Nam Linh Sơn Tự, Linh Sơn Bắc, Gò Sáu Thuận, Gò Út Trạch, Gò Sáu Thàng. 

Khu B ở cánh đồng Óc Eo, diện tích hơn 289ha với các di tích như gò Óc Eo; Gò Cây Thị A, B; Gò Giồng Cát.

Tại đây, hàng chục nghìn hiện vật được thu thập như tượng thần, đồ mỹ nghệ, trang sức, đồ dùng sinh hoạt, sản xuất, phương tiện đi lại, vật liệu kiến trúc, đồng tiền cổ… với nhiều chất liệu và loại hình khác nhau.

Trong đó có 10 hiện vật được công nhận là bảo vật quốc gia. Đó là phù điêu Phật Linh Sơn Bắc, tượng Phật đá Khánh Bình, tượng Phật gỗ Giồng Xoài, tượng thần Brahma Giồng Xoài, bộ Linga-Yoni, bộ Linga-Yoni Linh Sơn, nhẫn Nandin Giồng Cát, Mukhalinga Ba Thê, đầu tượng Phật Linh Sơn Bắc và mộ vò gò Cây Trâm.

Theo bảo tàng lịch sử An Giang, giá trị nổi bật của khu di tích này chính là thiết lập nên một đô thị có cấu trúc rõ ràng, hoàn chỉnh sớm nhất khu vực Đông Nam Á. Trong đó, đỉnh núi Ba Thê làm trung tâm tôn giáo, quyền lực, còn ở chân đồi và cánh đồng Óc Eo là khu vực cư trú, sản xuất và giao thương buôn bán.

Chính vì thế, vào năm 2012, Thủ tướng Chính phủ xếp hạng Óc Eo – Ba Thê là di tích quốc gia đặc biệt. Bên cạnh gìn giữ, bảo vệ, tôn tạo, phát huy những giá trị tốt đẹp của di tích, UBND tỉnh An Giang đang khẩn trương hoàn thiện hồ sơ, trình UNESCO công nhận Óc Eo – Ba Thê là di sản văn hóa thế giới.

Bia đá hơn 200 tuổi in dấu công lao vị ‘khai quốc công thần’ ở vùng đất Nam BộBia Thoại Sơn được dựng vào năm 1822, ghi lại sự kiện đào kênh Thoại Hà của vị “khai quốc công thần” Thoại Ngọc Hầu, là 1 trong 3 bia ký nổi tiếng thời phong kiến còn sót lại đến ngày nay.