Mề đay phù mạch là gì? Nguyên nhân, dấu hiệu và hướng điều trị

Bệnh mề đay phù mạch là một thể lâm sàng đặc biệt, đặc trưng bởi tình trạng phù sâu dưới da và niêm mạc, thường xuất hiện ở mặt, môi, mí mắt, tay chân hoặc vùng hầu họng. Không chỉ gây sưng đau khó chịu, bệnh còn tiềm ẩn nguy cơ đe dọa tính mạng nếu không được xử trí đúng cách. Tình trạng này dễ nhầm lẫn với sốc phản vệ, khiến việc chẩn đoán và điều trị gặp nhiều thách thức. Cùng tìm hiểu rõ hơn về nguyên nhân, triệu chứng và hướng xử trí bệnh qua bài viết, để chủ động bảo vệ sức khỏe, đặc biệt trong những tình huống khẩn cấp.

Mề đay phù mạch là gì?

Bệnh mề đay phù mạch (Angioedema with or without urticaria) là tình trạng dịch huyết tương thoát ra khỏi mạch máu và ứ đọng ở lớp sâu dưới da hoặc niêm mạc, gây phù khu trú ở mí mắt, môi, lưỡi, tay chân hoặc bộ phận sinh dục. Khác với mề đay thông thường chỉ ảnh hưởng lớp trung bì, phù mạch lan sâu hơn và có thể đe dọa tính mạng nếu phù liên quan đến thanh quản hoặc hầu họng.

Bệnh có thể khởi phát do dị ứng, thuốc, rối loạn miễn dịch hoặc di truyền, đặc biệt là thiếu hụt hoặc bất thường chức năng C1-inhibitor trong thể di truyền. Nhận biết sớm giúp điều trị hiệu quả, phòng ngừa biến chứng nguy hiểm.

Nguyên nhân gây mề đay, phù mạch

Bệnh mề đay phù mạch có thể khởi phát do nhiều cơ chế khác nhau. Việc xác định đúng nguyên nhân giúp lựa chọn hướng điều trị phù hợp và ngăn ngừa tái phát hiệu quả. Một số nguyên nhân bao gồm: (1)

1. Do dị ứng

Dị ứng với thực phẩm, thuốc, nọc côn trùng hoặc tác nhân môi trường là nguyên nhân thường gặp nhất. Phản ứng giải phóng histamine từ dưỡng bào gây phù nhanh tại mặt, môi, lưỡi hoặc hầu họng, có thể nguy hiểm nếu không xử trí kịp thời.

2. Do di truyền

Di truyền liên quan đến thiếu hụt hoặc bất thường chức năng C1-inhibitor, làm tăng bradykinin, đây là chất gây phù. Bệnh không đáp ứng với thuốc kháng histamine và có nguy cơ tắc nghẽn đường thở.

3. Do tự phát, vô căn

Ở nhiều bệnh nhân, không xác định được nguyên nhân rõ ràng. Đây được gọi là thể tự phát hoặc vô căn, có thể liên quan đến tự miễn, stress hoặc rối loạn miễn dịch.

4. Do thuốc

Một số thuốc như ACEi, NSAID, kháng sinh hoặc thuốc cản quang có thể gây bệnh mày đay phù mạch. Phản ứng có thể xảy ra ngay lập tức hoặc sau thời gian dài dùng thuốc.

Triệu chứng khi nổi mề đay phù mạch

Bệnh này có thể gây ra các dạng phù sâu dưới da và niêm mạc, không gây ngứa nhiều nhưng có thể nguy hiểm nếu không được nhận diện và xử trí kịp thời. Dưới đây là các nhóm triệu chứng lâm sàng điển hình: (2)

• Sưng phù mí mắt, môi, má, tay chân: Xuất hiện đột ngột, cảm giác căng tức, ít ngứa. Thường khu trú ở vùng mô mềm và kéo dài vài giờ đến vài ngày.
• Ảnh hưởng đường hô hấp: Phù niêm mạc họng, thanh quản gây khàn tiếng, nghẹt thở, thở rít. Đây là tình trạng cấp cứu có thể đe dọa tính mạng.
• Ảnh hưởng đường tiêu hóa: Phù niêm mạc ruột gây đau bụng, buồn nôn, tiêu chảy – dễ chẩn đoán nhầm với viêm ruột cấp hoặc rối loạn tiêu hóa.

>> Xem thêm: Lúc bị ngứa nổi mề đay toàn thân phải xử lý làm sao?

Cách chẩn đoán bệnh mề đay phù mạch

Chẩn đoán bệnh chủ yếu dựa trên biểu hiện lâm sàng kết hợp xét nghiệm bổ thể, giúp xác định nguyên nhân và phân biệt các thể bệnh để điều trị phù hợp. Cách chẩn đoán bệnh mày đay phù mạch bao gồm:

• Khám lâm sàng và khai thác tiền sử: Ghi nhận vị trí phù, thời điểm khởi phát, yếu tố khởi phát như dị ứng thuốc, thức ăn… giúp phân biệt phù mạch do histamine hay bradykinin.
• Xét nghiệm bổ thể (C4, C1-INH) Định lượng C4, đo nồng độ và chức năng C1-inhibitor giúp chẩn đoán thể di truyền hoặc mắc phải (HAE, AAE).
• Tryptase huyết thanh, IgE đặc hiệu Tăng tryptase gợi ý phù mạch do phản ứng dị ứng cấp. Xét nghiệm IgE hỗ trợ xác định dị nguyên.
• Xét nghiệm gen khi nghi HAE type III Phân tích đột biến gen (SERPING1, F12…) xác định thể di truyền ngay cả khi C1‑INH bình thường.

Phương pháp điều trị bệnh mề đay phù mạch

Điều trị bệnh tùy thuộc vào cơ chế bệnh sinh, với mục tiêu giảm triệu chứng cấp cứu và phòng ngừa tái phát. Phương pháp có thể được bác sĩ chỉ định điều trị bệnh mày đay phù mạch bao gồm:

• Kháng histamin thế hệ mới: Cetirizine, fexofenadine giúp giảm sưng, ngứa trong thể histamine-mediated, ít gây buồn ngủ.
• Corticosteroid ngắn ngày: Dùng khi phù nặng, lan rộng hoặc kèm mày đay kéo dài. Có thể kê đường uống hoặc tiêm tùy mức độ.
• Adrenaline tiêm bắp: Áp dụng trong phản vệ cấp, khó thở, tụt huyết áp, suy hô hấp. Đây là bước cấp cứu bắt buộc.
• Thuốc đặc hiệu cho thể di truyền (HAE): Bao gồm truyền C1-INH, icatibant, ecallantide, lanadelumab, hoặc berotralstat. Giúp kiểm soát cơn phù và giảm tái phát.
• Omalizumab (vaccine sinh học): Dành cho thể mạn kháng histamin, chưa xác định được dị nguyên, có kèm mề đay tái phát kéo dài.

Khi nào cần đi khám?

Bệnh cần được thăm khám chuyên khoa khi xuất hiện các dấu hiệu sau, nhằm đảm bảo chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời:

• Phù lan nhanh vùng mặt, lưỡi, họng hoặc cổ họng gây khó thở, khàn giọng: dấu hiệu nguy cơ tắc đường thở, cần cấp cứu ngay.
• Phù kéo dài hơn vài ngày không thuyên giảm với điều trị tại nhà (kháng histamine): báo hiệu mạn tính hoặc thể không đáp ứng điều trị thông thường.
• Phù mạch tái phát, không rõ nguyên nhân, có người thân từng bị tương tự: nghi ngờ thể di truyền (HAE), cần làm xét nghiệm bổ thể và gen.
• Phù kèm đau bụng, nôn, tiêu chảy nặng: có thể do phù ở niêm mạc ruột, cần thăm khám để tránh chẩn đoán nhầm với viêm ruột cấp hoặc rối loạn tiêu hóa.

Phòng ngừa bệnh mề đay phù mạch

Để hạn chế tái phát và biến chứng, cần chủ động loại trừ yếu tố kích hoạt và tuân thủ biện pháp dự phòng:

• Tránh tiếp xúc dị nguyên đã biết: Loại trừ thực phẩm, thuốc, phấn hoa, côn trùng… từng gây dị ứng. Thông báo với bác sĩ nếu nghi ngờ thuốc gây phản ứng.
• Quản lý căng thẳng, duy trì lối sống lành mạnh: Giảm stress, ngủ đủ giấc, tránh mệt mỏi quá mức, đây là yếu tố kích hoạt ở thể tự phát.
• Mang epinephrine tự tiêm nếu có chỉ định: Dự phòng sốc phản vệ ở người có tiền sử phù mạch nặng, phản ứng dị ứng cấp.
• Dự phòng dài hạn với thuốc đặc hiệu (HAE): Dùng lanadelumab, berotralstat hoặc truyền C1‑INH định kỳ nếu được chẩn đoán thể di truyền.
• Tái khám định kỳ, xét nghiệm bổ thể và dị nguyên: Giúp phát hiện nguyên nhân tiềm ẩn, cá nhân hóa phác đồ phòng ngừa.

Các câu hỏi thường gặp

1. Mề đay phù mạch có lây không?

Không, bệnh không lây truyền, đây là phản ứng quá mẫn hoặc bệnh di truyền, không do vi khuẩn hay virus. Người bệnh không thể truyền bệnh qua tiếp xúc da, giọt bắn hay chia sẻ đồ dùng cá nhân. Phù mạch hoàn toàn không phải là bệnh truyền nhiễm.

2. Mề đay phù mạch có chữa khỏi không?

Khả năng kiểm soát bệnh phụ thuộc vào nguyên nhân. Thể dị ứng hoặc vô căn có thể thuyên giảm hoàn toàn nếu loại bỏ được yếu tố kích thích và điều trị đúng cách. Với thể di truyền (HAE), dù không thể chữa khỏi, người bệnh vẫn có thể kiểm soát hiệu quả nhờ các liệu pháp đặc hiệu như truyền C1‑INH, ức chế bradykinin hoặc kallikrein, từ đó giảm tần suất tái phát và duy trì chất lượng sống tốt.

Hiểu đúng về bệnh mề đay phù mạch là bước đầu quan trọng để kiểm soát hiệu quả và phòng ngừa biến chứng nguy hiểm… Dù phần lớn trường hợp lành tính, một số thể bệnh, đặc biệt thể di truyền, đòi hỏi chẩn đoán chính xác và điều trị chuyên biệt lâu dài. Người bệnh nên chủ động thăm khám sớm tại cơ sở y tế uy tín như BVĐK Tâm Anh, nơi có đội ngũ chuyên gia Da liễu đầu ngành trực tiếp điều trị bằng phác đồ cá nhân hóa, giúp nâng cao hiệu quả kiểm soát bệnh.