Rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ: Nguyên nhân và hướng điều trị

Rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ có thể xuất hiện ở khoảng 50% đến 80% trường hợp. Biểu hiện phổ biến của trẻ tự kỷ khó ngủ là ngủ không sâu, thức dậy nhiều lần trong đêm hoặc thức dậy sớm hơn bình thường. Vậy làm sao để trẻ tự kỷ ngủ ngon?

Rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ là như thế nào?

Rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ là thuật ngữ dùng để chỉ các bất thường kéo dài liên quan đến thời gian, chất lượng hoặc cấu trúc giấc ngủ. Trẻ có biểu hiện kéo dài thời gian vào giấc, hay thức giấc giữa đêm, ngủ không đủ thời lượng theo độ tuổi, hoặc có hành vi chống đối trước giờ ngủ.

Một số trường hợp còn đi kèm với hiện tượng mộng du, nói mớ, hoặc hoảng loạn trong khi ngủ. Những rối loạn này làm suy giảm chức năng nhận thức ban ngày, tăng các hành vi tiêu cực, giảm khả năng học tập và thích nghi xã hội.⁽¹⁾

Tại sao trẻ tự kỷ khó ngủ?

Trẻ tự kỷ khó ngủ có thể do một số nguyên nhân hay yếu tố sau:⁽²⁾

1. Thói quen trước khi đi ngủ

Trẻ tự kỷ thường cần sự nhất quán và cấu trúc rõ ràng trong sinh hoạt hằng ngày, bao gồm cả giờ giấc ngủ nghỉ. Chỉ cần thiếu một chu trình đều đặn trước khi đi ngủ (như tắm nước ấm, đọc sách, nghe nhạc nhẹ…) cũng có thể làm tăng mức độ kích thích thần kinh, khiến trẻ khó thư giãn và đi vào giấc ngủ.

2. Thói quen ban ngày

Thiếu hoạt động thể chất, lạm dụng thiết bị điện tử kéo dài, đặc biệt là gần giờ đi ngủ, hoặc ngủ trưa quá dài đều có thể ảnh hưởng đến nhịp sinh học nội tại của trẻ, gây rối loạn giấc ngủ. Ngoài ra, thiếu tiếp xúc ánh sáng tự nhiên vào ban ngày cũng có thể gây rối loạn tiết melatonin, ảnh hưởng đến quá trình điều hòa chu kỳ thức – ngủ.

3. Lo lắng

Trẻ bị tự kỷ thường khó điều hòa cảm xúc và dễ bị lo lắng kéo dài, kể cả những thay đổi nhỏ trong môi trường sống. Những lo âu không được kiểm soát có thể khiến trẻ rơi vào trạng thái căng thẳng liên tục, khó thư giãn và ngủ sâu.

4. Đái dầm

Đái dầm ban đêm là tình trạng phổ biến, thường khiến trẻ tỉnh giấc hoặc hình thành tâm lý sợ hãi trước giờ ngủ, nhất là khi trẻ chưa có khả năng tự chăm sóc bản thân hoặc thiếu hỗ trợ từ người lớn.

5. Nguyên nhân sinh học

Nhiều trẻ tự kỷ mắc chứng rối loạn xử lý cảm giác, dễ bị kích thích bởi ánh sáng mạnh, tiếng động nhỏ hoặc thay đổi nhiệt độ. Những yếu tố này có thể làm trẻ khó ngủ hoặc thường xuyên tỉnh giấc khi có tác động nhỏ từ môi trường xung quanh.

6. Bệnh lý

Một số bệnh lý thường gặp ở trẻ tự kỷ như động kinh, trào ngược dạ dày – thực quản, rối loạn tiêu hóa hoặc dị ứng có thể làm trẻ đau bụng, buồn nôn hoặc khó chịu trong khi ngủ. Đây cũng có thể là nguyên nhân dẫn đến tình trạng ngủ gián đoạn, chập chờn.

7. Hoảng sợ ban đêm và ác mộng

Trẻ tự kỷ có thể gặp hiện tượng hoảng sợ trong khi ngủ, biểu hiện bằng la hét, khóc lớn, thở gấp và ra mồ hôi, thường không nhớ rõ sau khi tỉnh. Những biểu hiện này gây sợ hãi và ảnh hưởng đến tâm lý trước khi đi ngủ vào những đêm tiếp theo.

8. Khó khăn trong giao tiếp

Trẻ tự kỷ thường không diễn đạt rõ cảm giác khó chịu như đau, mệt, hoặc lo sợ. Khi không thể truyền đạt, trẻ có thể phản ứng bằng hành vi chống đối, la hét hoặc né tránh giờ đi ngủ, dễ bị hiểu nhầm là bướng bỉnh, thiếu hợp tác.

9. Tác dụng phụ của thuốc

Một số thuốc điều trị rối loạn hành vi, tăng động hoặc co giật có thể gây mất ngủ, buồn ngủ ban ngày, hoặc làm thay đổi nhịp sinh học. Do đó, quá trình sử dụng thuốc cần có sự giám sát chặt chẽ bởi bác sĩ chuyên khoa, tránh lạm dụng hoặc dùng sai thời điểm trong ngày.

Dấu hiệu rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ

Trẻ mắc rối loạn tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc điều chỉnh nhịp sinh học và duy trì chất lượng giấc ngủ. Các dấu hiệu rối loạn giấc ngủ ở nhóm trẻ này có thể biểu hiện dưới nhiều dạng khác nhau, phụ thuộc vào độ tuổi, mức độ rối loạn và đặc điểm hành vi cá nhân:

• Khó đi vào giấc ngủ: Sau khi đã nằm trên giường, trẻ thường mất rất nhiều thời gian để ngủ, thường hơn 30 phút.
• Ngủ không sâu: Trẻ dễ bị tỉnh giấc do âm thanh nhỏ, ánh sáng, hoặc bất kỳ cảm giác khó chịu nào gặp phải.
• Thức dậy giữa đêm nhiều lần: Một số trẻ tỉnh giấc 2-3 lần/đêm và khó ngủ lại, gây rối loạn chu kỳ ngủ sâu.
• Thức dậy sớm bất thường: Trẻ thường tỉnh giấc rất sớm (khoảng 4-5 giờ sáng) và không có khả năng tiếp tục ngủ.
• Thời gian ngủ ngắn hơn so với tiêu chuẩn độ tuổi: Ví dụ, trẻ mẫu giáo chỉ ngủ 6-7 giờ mỗi đêm thay vì 10-12 giờ.
• Thường xuyên buồn ngủ ban ngày: Trẻ ngủ gật, mệt mỏi, lờ đờ trong lớp học hoặc khi đang chơi.
• Có hành vi kích động hoặc sợ hãi trước giờ ngủ: Như la hét, né tránh lên giường, hoặc bám víu cha mẹ quá mức.
• Mộng du, nói mớ hoặc co giật khi ngủ: Đây có thể là dấu hiệu liên quan đến rối loạn thần kinh đi kèm.

Nếu những dấu hiệu này xảy ra liên tục trong nhiều tuần, phụ huynh cần ghi lại và đưa trẻ đi khám bác sĩ để được đánh giá chuyên sâu.

Rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ gây ảnh hưởng gì?

Giấc ngủ đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển trí tuệ, cảm xúc và hành vi ở trẻ em. Khi trẻ tự kỷ bị thiếu ngủ, triệu chứng liên quan đến bệnh tự kỷ có thể diễn tiến nghiêm trọng hơn, cụ thể:

• Tăng hành vi tiêu cực: Thiếu ngủ làm trẻ dễ cáu gắt, tăng động, la hét, hung hăng hoặc tự làm đau bản thân.
• Suy giảm khả năng tập trung và học hỏi: Trẻ mệt mỏi, mất khả năng duy trì sự chú ý, tiếp thu kém trong học tập hoặc trị liệu.
• Tăng lo âu và rối loạn cảm xúc: Ngủ không đủ giấc làm trẻ khó kiểm soát cảm xúc, tăng phản ứng sợ hãi, bồn chồn.
• Suy giảm miễn dịch và sức khỏe thể chất: Trẻ dễ mắc bệnh hơn, hồi phục chậm và tăng nguy cơ rối loạn chuyển hóa.
• Cản trở quá trình can thiệp điều trị: Khi chất lượng giấc ngủ của trẻ không đảm bảo, quá trình can thiệp trị liệu hành vi, ngôn ngữ, giáo dục cũng có thể bị ảnh hưởng.

Cách chẩn đoán rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ

Để chẩn đoán trẻ tự kỷ rối loạn giấc ngủ, bác sĩ sẽ tiến hành khai thác kỹ lưỡng các thông tin liên quan đến hành vi ngủ, thời gian và chất lượng giấc ngủ của trẻ. Các bước đánh giá thường kết hợp nhiều công cụ chuyên môn để đảm bảo độ chính xác và toàn diện:

• Trao đổi với cha mẹ/người chăm sóc: Tìm hiểu các dấu hiệu bất thường trong giấc ngủ, thời điểm khởi phát và mức độ ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày ở trẻ.
• Ghi nhật ký giấc ngủ: Theo dõi liên tục trong 1-2 tuần để xác định mô hình ngủ – thức, thời gian đi ngủ, thức dậy, thời gian tỉnh giấc ban đêm, tần suất và các hành vi đi kèm của trẻ.
• Bảng câu hỏi đánh giá giấc ngủ (sleep questionnaires): Ví dụ như bảng CSHQ (Children’s Sleep Habits Questionnaire), giúp sàng lọc các dạng rối loạn giấc ngủ thường gặp.
• Đa ký giấc ngủ (polysomnography): Trong trường hợp cần thiết, trẻ sẽ được theo dõi qua đêm tại bệnh viện bằng thiết bị đo sóng não, nhịp tim, hô hấp và cử động cơ thể để phát hiện các bất thường sinh lý trong giấc ngủ.
• Thăm khám chuyên khoa: Nếu nghi ngờ có rối loạn tâm lý, rối loạn cảm giác, hoặc vấn đề thần kinh đi kèm, bác sĩ có thể giới thiệu trẻ đến chuyên gia tâm lý lâm sàng, thần kinh nhi để đánh giá chuyên sâu.

Làm sao để trẻ tự kỷ ngủ ngon?

Một số phương pháp hỗ trợ cải thiện tình trạng rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ gồm:

• Thiết lập lịch ngủ ổn định: Nên để trẻ đi ngủ và thức dậy vào cùng một giờ mỗi ngày, kể cả cuối tuần. Việc duy trì đồng hồ sinh học đều đặn giúp cơ thể dễ đi vào giấc ngủ hơn.
• Tạo chuỗi hoạt động thư giãn trước khi ngủ: Có thể gồm các bước như tắm nước ấm, đọc truyện, nghe nhạc nhẹ hoặc massage nhẹ nhàng để giúp trẻ thư giãn thần kinh.
• Hạn chế thiết bị điện tử trước giờ ngủ: Không nên để trẻ xem tivi, điện thoại hoặc máy tính bảng ít nhất 1-2 giờ trước khi đi ngủ vì ánh sáng xanh có thể ảnh hưởng đến quá trình sản xuất melatonin.
• Đảm bảo môi trường ngủ yên tĩnh, thoáng mát: Phòng ngủ nên tránh ánh sáng mạnh, tiếng ồn và nhiệt độ quá cao hoặc quá thấp, ưu tiên sử dụng đèn ngủ dịu nhẹ, rèm chắn sáng nếu cần thiết.
• Tăng hoạt động thể chất ban ngày: Các hoạt động vận động phù hợp với độ tuổi, đặc biệt là ngoài trời vào ban ngày sẽ giúp trẻ tiêu hao năng lượng và tăng cường sản sinh melatonin tự nhiên, từ đó cải thiện chất lượng giấc ngủ tốt hơn.
• Cải thiện chế độ ăn: Tránh cho trẻ ăn no trước khi ngủ hoặc sử dụng các thức uống có đường/cafein, thay vào đó chỉ nên ăn nhẹ với sữa ấm, chuối hoặc yến mạch nếu trẻ đói.
• Sử dụng melatonin khi cần thiết: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định bổ sung melatonin liều thấp để cải thiện tình trạng này.
• Liệu pháp hành vi (Behavioral Therapy): Với trẻ thường gặp tình trạng lo âu, chống đối khi ngủ hoặc lệch giờ giấc sinh hoạt, bác sĩ có thể chi định can thiệp liệu pháp hành vi để giúp tái thiết lập các phản ứng phù hợp trước giờ ngủ.

Khi nào thì bố mẹ nên đưa trẻ đi khám?

Rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ kéo dài có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng phát triển tâm thần – vận động. Do đó, phụ huynh nên theo dõi phản ứng của trẻ để đưa đi khám kịp thời, đặc biệt là khi xuất hiện các dấu hiệu bất thường, như:

• Trẻ bị khó ngủ, ngủ không sâu, thức giấc nhiều lần kéo dài (trên 2-4 tuần), không cải thiện kể cả khi thay đổi thói quen sinh hoạt.
• Trẻ chỉ ngủ dưới 6-7 giờ mỗi đêm trong nhiều ngày liên tiếp.
• Xuất hiện hiện tượng hoảng loạn ban đêm, mộng du, nói mớ hoặc co giật khi ngủ.
• Trẻ có biểu hiện buồn ngủ quá mức vào ban ngày, ngủ gật trong lớp học hoặc khi đang chơi.
• Trẻ thay đổi hành vi rõ rệt như cáu gắt, chống đối, mất tập trung kéo dài.
• Khi có nghi ngờ về bệnh lý đi kèm như ngưng thở khi ngủ, trào ngược, động kinh.
• Khi phụ huynh cảm thấy quá tải, kiệt sức trong việc kiểm soát giấc ngủ của trẻ.

Lưu ý quan trọng cho phụ huynh

Ngoài áp dụng các biện pháp hỗ trợ theo chỉ định của bác sĩ, phụ huynh cần hiểu rõ vai trò của mình trong việc xây dựng thói quen ngủ lành mạnh cho trẻ. Điều quan trọng là cần kiên nhẫn và tránh gây áp lực tâm lý cho con. Một vài lưu ý phụ huynh nên cân nhắc:

• Nên cho trẻ đi khám và điều trị bệnh theo thực tế.
• Không quát mắng, ép buộc hoặc dùng hình phạt khi trẻ không chịu ngủ.
• Luôn quan sát và ghi nhận các dấu hiệu bất thường trong giấc ngủ.
• Đưa trẻ đi khám bác sĩ sớm nếu triệu chứng rối loạn giấc ngủ kéo dài trên 2-4 tuần không cải thiện.
• Sử dụng thuốc phải tuyệt đối tuân theo chỉ định của bác sĩ, đặc biệt là các loại thuốc có ảnh hưởng đến sức khỏe hệ thần kinh trung ương.

Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Trung tâm khám chữa bệnh Tâm Anh tại Quận 7 (cũ), Quý khách vui lòng liên hệ:

Rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ hay rối loạn giấc ngủ của trẻ tự kỷ là tình trạng thường gặp nhưng phụ huynh rất dễ chủ quan bỏ qua. Cha mẹ nên theo dõi sát phản ứng hàng ngày của con để đưa đi khám kịp thời, tránh diễn tiến nặng, gây ảnh hưởng đến sức khỏe và thể chất về lâu dài.