Chúng ta đang đón ngày Quốc tế thiếu nhi 1/6 – hoặc ngày “Tết thiếu nhi” như cách nhiều người thường gọi. Và nhìn lại lịch sử, từ ngày “Tết thiếu nhi” lần đầu được tổ chức năm 1950, 75 năm đã trôi qua.

Suốt 75 năm ấy, về cơ bản, cách mà người Việt Nam đón nhận ngày này vẫn giữ nguyên sự nhân ái, yêu thương. Một phần điều đó đến từ sự nhân văn trong đạo lý truyền thống vốn có. Phần khác, ở xã hội nào cũng vậy, trẻ em luôn là nguồn lực tương lai, là đối tượng cần được ưu tiên hơn hết trong cộng đồng.

Nhưng trong dòng chảy phát triển của xã hội và các nhu cầu mà nó đặt ra với trẻ em, cũng cần nhìn thêm về cách mà người lớn giúp các em đón “Tết thiếu nhi” như một cột mốc thường niên.

Khoảng 2 thập niên gần đây, ngày Quốc tế thiếu nhi 1/6 đã có thêm “chiếc áo mới” nhờ sự phát triển của ngành công nghiệp giải trí. Tại đó, những lễ hội, chương trình biểu diễn, dịch vụ giải trí dành cho các em được đầu tư công phu và chuyên nghiệp hơn. Không còn đơn thuần là những buổi văn nghệ trường học hay chương trình tự phát tại xã phường, giờ đây chúng ta không khó để bắt gặp những show diễn chỉn chu, những khu vui chơi chuyên nghiệp hay những món quà đa dạng, bắt mắt dành cho các em vào dịp này.

Nhưng trong sự thay đổi ấy, vẫn có chút gì khiến chúng ta không khỏi băn khoăn. Bởi lẽ, dù phong phú, những rộn ràng, vui chơi, chăm bẵm trong ngày 1/6 vẫn không thể thay được một cái đích xa mà người lớn – và xã hội – luôn ấp ủ: Tạo dựng cho các em một môi trường giải trí và giáo dục đủ bền vững bằng văn hóa. Ở đó, trẻ em phải được dẫn dắt, được truyền cảm hứng, được phát triển toàn diện cả tâm hồn lẫn trí tuệ, thay vì chỉ dừng ở sự thỏa mãn nhất thời.

Nói cách khác, một ngày hội vui chơi là điều cần thiết, nhưng một hệ sinh thái văn hóa nuôi dưỡng trẻ mới là điều tiên quyết. Giống như, trong điều kiện bình thường, mỗi phụ huynh có thể dễ dàng đưa con đi chơi công viên, xem ca nhạc, xem phim hay tham gia lễ hội trong ngày 1/6. Nhưng, để những vở diễn, bộ phim hay lễ hội ấy có thể tồn tại quanh năm – chứ không chỉ mang tính mùa vụ – đó lại là câu chuyện về sự tâm huyết, nỗ lực của những đoàn nghệ thuật, của ngành văn hóa, và của cả xã hội.

Cũng như, những ấn phẩm văn hóa nước ngoài tuy hấp dẫn nhưng không thể thay thế được những sáng tác thuần Việt – nơi các em tìm thấy hình ảnh chính mình qua câu chuyện gần gũi về văn hóa và tinh thần dân tộc. Trong xu thế toàn cầu hóa, điều này càng trở nên quan trọng, để trẻ em Việt Nam không chỉ hội nhập mà còn giữ được bản sắc văn hóa riêng.

Kể vậy, không phải để phủ nhận những nỗ lực đã có. Trái lại, trong thực tế đời sống, chúng ta đang dần có thêm những tín hiệu tích cực và gợi mở hi vọng. Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn của báo Thể thao và văn hóa, với lễ trao giải lần thứ 6 vừa tổ chức tuần trước, là một ví dụ trong số đó.

Sau 6 mùa giải, Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn đã trở thành một sân chơi giàu ý nghĩa, nơi kịp thời phát hiện những sáng tác dành cho thiếu nhi vừa xuất hiện, đồng thời tôn vinh những tác giả đã dành cả cuộcđời để sáng tạo nghệ thuật dành cho các em. Để rồi từng bước, giải thưởng không chỉ khẳng định được ý nghĩa của một sự kiện văn hóa mà còn trở thành nhịp cầu kết nối giữa đội ngũ sáng tác và các em nhỏ.

Trong bối cảnh những giải trí cho trẻ em đang ngày càng đa dạng nhưng cũng không ít trường hợp mang nặng tính thương mại hoặc chịu sự chi phối của các yếu tố nước ngoài, giải Dế Mèn đang dần trở thành sự kiện gắn với niềm tin của đội ngũ tác giả, các bậc phụ huynh và chính các em nhỏ. Ở sân chơi ấy, sự sáng tạo của các tác giả Việt Nam được trân trọng, còn các em được nhìn nhận như những công dân tương lai, có nhu cầu khám phá, đồng sáng tạo và nuôi dưỡng ước mơ.

Tất nhiên, một giải thưởng như Dế Mèn cũng không thể thay thế toàn bộ hệ sinh thái sáng tạo cho trẻ em mà chúng ta đang thiếu. Nhưng, cùng với nỗ lực của nhiều đơn vị khác, nó có thể trở thành một trong những hạt mầm, khơi nguồn cho những cảm hứng và tìm tòi để nghệ thuật dành cho thiếu nhi dần phát triển ổn định và có chiều sâu. Và khi ấy, thay cho những ngày vui ngắn hạn, trẻ em sẽ có cả một đời sống văn hóa dài hơi, nơi bản thân được nuôi dưỡng tâm hồn và nhân cách.