Nhà văn Phạm Vân Anh: Sáng tác cho thiếu nhi là gieo những hạt lành

Nhà văn – trung tá Phạm Vân Anh sáng tác thiếu nhi từ năm 13 tuổi, nhưng sau đó theo đuổi những đề tài khác, viết nhiều thể loại. Sau một lời giới thiệu của bạn văn với ban biên soạn sách Cánh diều, Phạm Vân Anh trở lại sáng tác cho thiếu nhi và có một loạt tác phẩm được in trong bộ sách này.

Cụ thể, trích đoạn truyện Tình bạn, bài thơ Muôn sắc hoa tươi (dùng bút danh: Đặng Tuệ Lâm), Chú công an ở sách Tiếng Việt 5, tập 1. Ngoài ra, trích đoạn bút ký Người thầy quân hàm xanh được in trong sách Truyện đọc lớp 5, bộ Cánh diều.

Tình bạn góp sức bảo vệ quê hương

* Trích đoạn truyện “Tình bạn” có gắn liền với kỷ niệm nào của riêng chị không?

– Trích đoạn này được lấy từ truyện ngắn Trăng rằm của chúng mình, viết năm 2018. Đây là câu chuyện kể về 2 cậu bé, 1 ở vùng trung du và 1 ở vùng duyên hải, đã quen biết nhau qua cuộc thi Góc sáng tạo của báo Thiếu niên tiền phong. Tình bạn của các em hồn nhiên, chân thành, có nhiều ước mơ thật đáng yêu, nhất là đều muốn trở thành người có ích để xây dựng, bảo vệ quê hương.

Câu chuyện quả thật có gắn với kỷ niệm tuổi thơ của tôi trước đây, đó là phong trào tặng sách, truyện và viết thư cho các bạn học sinh miền núi. Qua đó, chúng tôi đã có những người bạn phương xa, chưa bao giờ gặp mặt, chưa từng nghe giọng nói, nhưng lại có chung sở thích, chung mơ ước. Sau này, trong quá trình công tác, có điều kiện đến địa phương của người bạn đó, song cũng rất khó tìm gặp, bởi các bạn chỉ học hết cấp 2 là đã nghỉ học để đi làm hoặc lập gia đình. 

* Có lẽ ngoài tình bạn của 2 đứa trẻ trong mẩu truyện, chị còn muốn mang thông điệp về việc mỗi đứa trẻ nên làm bạn với thiên nhiên, muôn loài?

– Trong truyện, nhân vật An là cậu bé mồ côi cha mẹ, được đưa về sống với ông bà ở miền quê trung du; từ cuộc sống thành thị, cậu làm quen với rừng, ruộng và cảnh sắc trên ngọn đồi nhỏ nơi ông bà mình ở. Từ cậu bé luôn ủ dột, cau có, cậu đã dần mở lòng để có thêm những người bạn mới đáng yêu từ thiên nhiên như con chim chào mào, đàn chó vện và đôi sóc nhỏ trong vườn.

Còn Nam là cậu bé sống trong khu dân cư của thợ mỏ, có sự khỏe khoắn, mạnh mẽ của người vùng biển. Bạn bè của Nam ngoài các bạn cùng lớp còn có đám bạn trong xóm thợ, là biển cả bao la, với hàng trăm loại hải sản.

Điều đáng trân trọng là dù các em có hoàn cảnh không khá giả, song tình yêu cuộc sống, tình yêu con người và tình bạn thì thật sự trong sáng, chân thành. Trong sự hồn nhiên luôn có ý thức vươn lên, có hoài bão tương lai và đều mong muốn được góp sức bảo vệ quê hương, bảo vệ môi trường, cải thiện những vùng đất khô cằn, hoang hóa…

Vài thông điệp tôi muốn truyền tải cho các em là: Bạn bè không cần thiết phải giống nhau, cần tôn trọng sự khác biệt; muốn được đối xử tốt thì hãy đối xử tử tế với người khác; tình bạn cũng cần nhiều nỗ lực để duy trì, đôi khi sẽ có những khó khăn và thử thách, nhưng cũng có những điều thú vị và vui vẻ…

“Chú công an”, “Muôn sắc hoa tươi”, “Tình bạn” – Ba tác phẩm trong SGK của Phạm Vân Anh

* Còn khi viết “Muôn sắc hoa tươi” và “Chú công an”, chị có gặp khó khăn khi phải viết làm sao cho gần gũi, dễ tiếp cận không?

– Hai tác phẩm này được đặt hàng. Bài thơ Chú công an thuộc chủ điểm quốc phòng – an ninh, còn bài thơ Muôn sắc hoa tươi thuộc chủ điểm giáo dục bình đẳng giới. Ngoài những tác phẩm này ra, điều tôi phấn khởi và tự hào nhất là trích đoạn bút ký Người thầy quân hàm xanh được chọn đưa vào Truyện đọc lớp 5. Đây là câu chuyện về nhân vật có thật, viết về đại úy Trần Bình Phục, cán bộ đồn biên phòng Hòn Chuối, bộ đội biên phòng Cà Mau. Viết để học sinh thêm hiểu và thêm yêu các chú bộ đội quân hàm xanh, vì đã tận tụy chăm lo cho các bạn nhỏ có hoàn cảnh khó khăn.

Trở lại với 2 bài thơ, thật vui khi tổng chủ biên của bộ sách Cánh điều, GS Nguyễn Minh Thuyết, đã đánh giá rằng: “Thơ Phạm Vân Anh nhiều bài có thể đưa vào SGK tiểu học. Nhưng tôi chọn 2 bài Muôn sắc hoa tươi và Chú công an vì đó là những bài thơ hay, giàu hình ảnh, giàu cảm xúc, dù viết về 2 đề tài rất khó”.

Chăm sóc cho “vườn hoa tâm hồn” của thế hệ trẻ

* Vì sao đang ở giai đoạn sáng tác sung sức về tiểu thuyết lịch sử và trường ca, chị lại chuyển hướng sang sáng tác văn học cho thiếu nhi?

– Tôi cho rằng, thiếu nhi là đối tượng cần được quan tâm vun bồi tâm hồn, cần được giáo dục ý thức và hoàn thiện nhân cách ngay từ khi các em là những mầm xanh. Bản thân tôi cũng từng là một thiếu nhi, được nuôi dưỡng tâm hồn và năng khiếu văn học từ ca dao, dân ca, cổ tích, truyền thuyết, ngụ ngôn… Qua đó, tôi có được những bài học, thông điệp vô cùng quý giá để luôn tự nhủ bản thân phải sống đẹp hơn, nhân văn hơn.

Từ trải nghiệm của chính mình, tôi nghĩ mình cần góp chút sức để chăm sóc cho vườn hoa tâm hồn của thế hệ trẻ, dù tôi biết việc này không hề dễ dàng. Tôi đã đọc lại những bài thơ sáng tác khi còn là học sinh để tìm cảm xúc của một học sinh trung học.

Khi viết cho thiếu nhi, phải làm thế nào để có thể gieo vào trong các em những hạt lành, để bén rễ lành, trổ hoa lành. Tác phẩm, ngoài việc mang lại những tri thức nhất định, còn bồi dưỡng chỉ số thông minh (IQ), tăng cường chỉ số cảm xúc (EQ)…

Trong thời đại cách mạng công nghệ 4.0, với những thiết bị điện tử cầm tay, ngoài mặt tích cực, thì cũng mang lại nhiều ảnh hưởng xấu đến trẻ em, thậm chí là trẻ phải đối mặt với nhiều “cạm bẫy” trên mạng xã hội, khiến các em hiểu sai về những giá trị cuộc sống, về phẩm chất công dân… Nếu chúng ta có những cuốn sách thiếu nhi đạt được cả yếu tố thẩm mỹ, giá trị văn học và giáo dục, có thể trở thành người bạn tinh thần của thiếu nhi, giúp các em có đủ hiểu biết, nghị lực để vượt qua “cạm bẫy”.

* Chị sáng tác thơ thiếu nhi từ năm 13 tuổi, rồi gián đoạn và trở lại gần đây khi có “đơn đặt hàng”, sau đó tập thơ thiếu nhi “Khúc hát miền trời” ra đời. Vậy cảm xúc trong sáng tác thiếu nhi hiện vẫn còn trong chị chứ?

– Sáng tác cho thiếu nhi rất thú vị, nó cho tôi sống lại những ký ức tuổi thơ về một thời đất nước khó khăn, cho tôi trải nghiệm về cách nhìn cuộc sống của thiếu nhi hiện nay, qua đó giúp tôi gần gũi với các em nhiều hơn. Song đó cũng thực sự là một thử thách, bởi bản thân tôi vốn đã sáng tác theo trường phái hậu hiện đại, nên chuyển sang viết cho thiếu nhi cũng là một cuộc đấu tranh nội tại về thi pháp, giọng điệu và tư duy thơ. Thậm chí, tôi phải đặt mình trong vai một thiếu niên lớp 5, lớp 6 để đặt câu hỏi với bản thân là viết như thế nào mới chạm đến được cảm xúc của các em, đặc biệt là tạo được sự hứng thú, truyền tình yêu văn học, lịch sử đến với tuổi thơ.

Sau khi ấn hành tập thơ Khúc hát miền trời, tôi đã tặng cho 100 thư viện của các trường tiểu học, trung học cơ sở khó khăn để các em có thêm dữ liệu văn học để tiếp cận tri thức và lịch sử qua văn thơ. Hiện tôi đang khởi động viết truyện dài thiếu nhi có nhan đề Tớ là quân khuyển, viết về những chú chó nghiệp vụ đang làm nhiệm vụ giám biệt nguồn hơi và cứu hộ cứu nạn của bộ đội biên phòng.

* Cảm ơn những chia sẻ của chị!