3 cuộc cải cách lớn định hình nền giáo dục Việt Nam

Cải cách giáo dục năm 1950

Sau Cách mạng tháng Tám, hơn 90% dân số nước ta mù chữ, đất nước đứng trước muôn vàn khó khăn. Chính phủ xác định xóa nạn mù chữ, “diệt giặc dốt” là nhiệm vụ cấp bách hàng đầu. Tuy nhiên, thời điểm ấy, do chiến tranh, điều kiện chưa cho phép tiến hành cải cách ngay.

Phải tới năm 1950, sau Chiến thắng biên giới, cuộc cải cách giáo dục đầu tiên mới được tiến hành, thay thế hệ thống phổ thông 12 năm bằng hệ thống 9 năm gọn nhẹ hơn. Toàn bộ chương trình, sách giáo khoa được biên soạn dựa trên 3 nguyên tắc: Dân tộc hóa (lấy tiếng Việt làm ngôn ngữ chính), khoa học hóa (chống lối học giáo điều) và đại chúng hóa (phục vụ đông đảo nhân dân). Đây được xem là nền tảng tư tưởng cho sự nghiệp giáo dục cách mạng Việt Nam.

Lần đầu tiên, tiếng Việt trở thành ngôn ngữ giảng dạy chính thức ở mọi bậc học – một bước chuyển mang ý nghĩa lịch sử, vừa khẳng định chủ quyền văn hóa, vừa mở rộng cơ hội học tập cho đông đảo nhân dân.

Phong trào Bình dân học vụ cùng hệ thống Bổ túc văn hóa tiếp tục lan rộng, góp phần xóa mù chữ cho hàng triệu người. Trường lớp dẫu sơ sài, thiếu thốn nhưng vẫn trở thành nơi nuôi dưỡng tinh thần yêu nước và ý chí kháng chiến. 

Bất chấp chiến tranh, hệ thống trường lớp không ngừng được mở rộng để đào tạo nên một thế hệ “công dân kháng chiến”, nguồn nhân lực cốt cán cho công cuộc “kháng chiến, kiến quốc”.

Cải cách giáo dục năm 1956

Giai đoạn 1954-1975 là bước ngoặt lớn trong lịch sử Việt Nam, khi đất nước bị chia cắt thành hai miền với hai thể chế và con đường phát triển đối lập. Miền Bắc đi theo con đường xã hội chủ nghĩa, miền Nam chịu sự chi phối của Mỹ và chính quyền Việt Nam Cộng hòa. Khi ấy, Đảng và Nhà nước luôn coi giáo dục là một mặt trận trọng yếu gắn liền với sự nghiệp cách mạng.

Cuộc cải cách giáo dục lần hai diễn ra vào năm 1956 đã thiết lập hệ thống phổ thông 10 năm với chương trình giáo dục toàn diện, gắn liền giáo dục đào tạo với thực tiễn, nhấn mạnh quan điểm học để hành, học để làm ngay. Học sinh sau cấp 2 có thể tham gia lao động sản xuất; người lớn sau bổ túc văn hóa có thể làm việc trong nhà máy, xí nghiệp. 

Giai đoạn này, nền giáo dục miền Nam duy trì song song hai hệ thống: Giáo dục dưới chế độ Việt Nam Cộng hòa và giáo dục trong vùng giải phóng, linh hoạt tổ chức trường lớp, duy trì phong trào học tập và đào tạo cán bộ phục vụ kháng chiến.

Dù chiến tranh ác liệt, đến năm 1958, miền Bắc cơ bản hoàn thành xóa mù chữ. Hệ thống giáo dục quốc dân được mở rộng từ mầm non đến đại học, lan tới tận các xã. Hàng vạn trí thức, kỹ sư, bác sĩ, giáo viên được đào tạo, trở thành lực lượng chủ chốt xây dựng miền Bắc và chi viện cho miền Nam. 

Ở vùng giải phóng miền Nam, giáo dục cách mạng được duy trì linh hoạt, tổ chức trường lớp dân chủ, kiên cường nuôi dưỡng phong trào học tập và đào tạo cán bộ phục vụ kháng chiến.

Cải cách giáo dục năm 1979

Việc chuẩn bị cho cuộc cải cách lần 3 bắt đầu từ năm 1960, nhưng do chiến tranh và nhiều yếu tố khách quan, sau giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước năm 1975, cuộc cải cách vẫn chưa thể triển khai. Phải đến năm 1979, sau chiến tranh biên giới, Nghị quyết 14 về Cải cách giáo dục ra đời, được xem là văn kiện pháp lý quan trọng, khởi động cuộc cải cách giáo dục lần thứ 3. 

Cuộc cải cách lần này mang một nhiệm vụ đặc biệt: Thống nhất hệ thống giáo dục trên cả nước. Lúc này, giáo dục miền Bắc là hệ phổ thông 10 năm, chịu ảnh hưởng của Liên Xô, miền Nam là hệ phổ thông 12 năm, chịu ảnh hưởng của Pháp – Mỹ. 

Trọng tâm của cải cách là xây dựng hệ thống phổ thông 12 năm thống nhất, ban hành một bộ chương trình và sách giáo khoa chung áp dụng trên toàn quốc.

Nguyên lý giáo dục vẫn kế thừa từ cuộc cải cách lần thứ 2 là “học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội”. Ngoài ra, mục tiêu đào tạo là xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa, phát triển toàn diện về trí tuệ, đạo đức, thể chất và thẩm mỹ.

Dù triển khai trong bối cảnh đất nước khó khăn, khủng hoảng kinh tế – xã hội, cuộc cải cách năm 1979 vẫn ghi dấu ấn khi lần đầu tiên thống nhất hệ thống giáo dục quốc dân, đặt nền móng cho sự đổi mới sâu rộng hơn sau này.

Sau cuộc cải cách lần thứ 3, nền giáo dục Việt Nam tiếp tục trải qua nhiều lần đổi mới và đang ở trong giai đoạn đổi mới căn bản, toàn diện. Nhờ đó, ngành giáo dục đã có những “chuyển mình” mạnh mẽ.

Trong đó, Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 được xem là bước ngoặt lớn, chuyển từ dạy học nặng truyền thụ sang phát triển năng lực, chú trọng STEM, hoạt động trải nghiệm và gắn đánh giá với năng lực thực hành.

Bên cạnh đó, mạng lưới trường lớp được hoàn thiện, phổ cập mầm non cho trẻ 5 tuổi được duy trì vững chắc. Chính sách hỗ trợ học sinh nghèo, vùng khó khăn, dân tộc thiểu số đã góp phần nâng cao công bằng giáo dục, gia tăng tỷ lệ nhập học của nhóm yếu thế…

Có thể nói, trong suốt 80 năm, lịch sử giáo dục Việt Nam gắn liền với những bước ngoặt trọng đại của dân tộc. Từ nhiệm vụ “diệt giặc dốt” những ngày đầu độc lập, đến các cuộc cải cách toàn diện và quá trình hội nhập, chuyển đổi số hôm nay, mỗi giai đoạn đều góp phần kiến tạo nền tảng cho sự phát triển của đất nước.

Chân dung 13 Bộ trưởng GD-ĐT trong 80 năm qua

Bộ Quốc gia Giáo dục được thành lập ngay từ khi Chính phủ lâm thời ra mắt quốc dân đồng bào ngày 2/9/1945.Trong 80 năm qua, có 13 người từng giữ chức vụ Bộ trưởng GD-ĐT.

‘Miễn phí sách giáo khoa là bước đi chiến lược trong phát triển giáo dục’

Theo các nhà giáo dục, chính sách miễn phí sách giáo khoa cho học sinh phản ánh rõ quan điểm, sự ưu tiên, tầm nhìn chiến lược của Đảng và Nhà nước về phát triển con người, đồng thời khẳng định giáo dục là trung tâm của phát triển đất nước.

‘Miễn phí sách giáo khoa cho học sinh là sự chia sẻ thiết thực với người dân’

“Khi Nhà nước lo phần sách giáo khoa cho học sinh, đó là sự chia sẻ thiết thực, giúp phụ huynh yên tâm hơn, để dành nguồn lực tập trung cho những nhu cầu khác quan trọng không kém như dinh dưỡng, sức khỏe hay hoạt động ngoại khóa của các con”.