Bất lực ngăn cha mẹ già mắc bẫy lừa đảo

“Chắc chắn chiếc giường không có công dụng gì nhưng tôi đành chịu mất tiền, coi như học phí giúp bố mẹ tỉnh ngộ”, anh Ngọc Hùng, 35 tuổi, đang làm logistic ở Hàn Quốc nói.

Bố mẹ anh đều đã ngoài 60 tuổi, sống ở Nam Định, mê dùng mạng xã hội và thường xuyên khoe ảnh cuộc sống dư dả nhờ con trai có thu nhập cao. “Và thế là ông bà trở thành con mồi lý tưởng của bọn lừa đảo”, anh nói.

Năm ngoái, bố mẹ anh khăng khăng đòi con trai chuyển tiền để mua giường đá Hàn Quốc được quảng cáo chữa đau lưng.

Sau khi tìm hiểu và hỏi ý kiến người lớn tuổi ở Hàn Quốc, anh biết chiếc giường nặng 700 kg không hề có tác dụng gì. Nhiều người còn cảnh báo có thể “tiền mất, tật mang” vì giường quá nặng, khó vận chuyển.

Người con trai dẫn một loạt bằng chứng khoa học, lời khuyên của các chuyên gia Hàn Quốc để thuyết phục bố mẹ bỏ ý định mua giường đá. Anh đề nghị mua chiếc ghế massage loại rất đắt tiền và hiện đại để bố mẹ chữa đau lưng. Nhưng sau tất cả, mẹ anh nói dỗi: “Nếu con tiếc tiền thì bố mẹ tự mua”.

Không lay chuyển được, anh đành chấp nhận chi tiền.

Chiếc giường được đưa lên tầng hai ngôi nhà sau khi mất thêm hơn 20 triệu phí vận chuyển. Chỉ sau một mùa hè, bố mẹ anh than vẫn đau lưng, phải đi khám, rồi bỏ xó chiếc giường giá hơn trăm triệu đồng.

“Biết chắc bố mẹ mình bị lừa mà không ngăn cản được. Cảm giác thật bất lực”, anh Hùng nói.

Những người già như bố mẹ anh Hùng đang trở thành “con mồi” ưa thích của những kẻ lừa đảo. Kết quả khảo sát người dùng Internet Việt Nam năm 2024 của Google cho thấy 90% người dùng từng tiếp xúc với lừa đảo trực tuyến, hơn 70% từng là nạn nhân. Nhóm trên 55 tuổi đặc biệt dễ bị tổn thương, với 49% từng bị lừa.

Theo thống kê của Trung tâm Giám sát An toàn Không gian mạng Quốc gia vào tháng 6/2023, người cao tuổi, hưu trí chiếm 23% số vụ lừa đảo trực tuyến nhưng thiệt hại tài chính lên tới gần 43%.

Ngoài lừa đảo trực tuyến, nhiều người già còn bị lừa bằng chiêu tặng quà, mời khám sức khỏe miễn phí, phát thuốc hay “tour tham quan 0 đồng”. Thực chất, đây là cách dụ mua đồ gia dụng, thực phẩm chức năng, thuốc không rõ nguồn gốc với giá cao.

Chị Nguyễn Thị Hồng, 40 tuổi, ở Cầu Giấy, Hà Nội thường xuyên đau đầu với mẹ chồng “hết lần này đến lần khác” là nạn nhân của chiêu lừa bán thực phẩm chức năng, sữa không rõ nguồn gốc với giá cao. Vài ngày, bà lại mang về những sản phẩm đắt tiền.

Tháng trước, bà được một tổ chức mời đến khám sức khỏe tổng thể miễn phí. Vợ chồng chị khuyên không nên tham gia.”Trứng đòi khôn hơn vịt, chúng mày tuổi gì mà khuyên mẹ”, bà đáp.

Hôm đó, bà về nhà với bốn hộp sữa giá ba triệu đồng. Chị Hồng tìm hiểu thấy loại đó chỉ gần 400 nghìn đồng. Đưa cho mẹ xem để bà biết mình bị lừa, nhưng bà khăng khăng phải mua ở phòng khám kia mới đúng giá.

Gần đây, bà được mời đi lễ miễn phí tại Tam Đảo, có xe đưa đón và ăn trưa. Tại đó, bà cùng mọi người bị kéo đến nghe giới thiệu thực phẩm chức năng và lại mang về một túi nặng gồm muối hồng, sữa, thuốc.

“Tuổi này khó bảo lắm, mắng không được, nịnh cũng không xong”, chị nói.

Đại biểu Quốc hội Trương Xuân Cừ, Phó Chủ tịch Hội Người Cao tuổi Việt Nam, cho rằng các chiêu lừa đảo hiện nay rất tinh vi, đánh trúng điểm yếu tâm lý người già, khiến họ dễ bị thao túng và con cháu khó can ngăn. “Ngay cả người cao tuổi có trình độ, hiểu biết vẫn dễ sập bẫy”, ông Cử nói. Ông nhận định nhiều người già cho rằng con cháu không có kinh nghiệm, nên không nghe lời khuyên.

Cùng quan điểm, tiến sĩ tâm lý Nguyễn Thị Minh (Học viện Chính trị khu vực II) cho biết người già thường bảo thủ, tự tin vào kinh nghiệm bản thân và ít tin lời cảnh báo của con cháu. “Họ sinh ra trong thời đại ít cạm bẫy, khó lường trước sự phức tạp của xã hội hiện đại”, bà nói.

Bà Minh cũng cho rằng con cái thiếu năng lực thuyết phục hoặc chưa có uy tín khiến người già không phục. “Trong lòng họ có thể nghĩ: ‘Nó có hơn gì mình mà dạy bảo?’”. Nhiều người khác lại không muốn hạ thấp lòng tự trọng để thừa nhận con giỏi hơn, vì “nghe lời con là thừa nhận mình kém cỏi hơn”.

Chị Hồng cho rằng nguyên nhân mẹ chồng liên tục dính bẫy không chỉ vì thiếu hiểu biết. Hơn chục năm nay, bà không có thu nhập, sống dựa vào lương hưu của chồng và sự hỗ trợ của các con. “Mẹ tôi luôn muốn chứng minh mình giỏi, có thể tự kiếm tiền, được săn đón, tham gia nhiều hoạt động xã hội, không vô dụng”, chị nói. Càng mất tiền, bà càng cố chứng minh mình đúng.

Ngoài thực phẩm chức năng, bà từng vướng bẫy đa cấp, đầu tư coin, tiền ảo… nhưng giấu nên vợ chồng chị không rõ số tiền đã mất. “Trước đây, vợ chồng tôi nói suốt, nhưng càng nói bà càng giấu, nên giờ chỉ thi thoảng nhắc nhẹ”, chị chia sẻ.

Anh Ngọc Hùng quyết liệt hơn, nhất là sau lần mua giường hơn 100 triệu bỏ không. Hàng tháng, anh chỉ gửi đủ tiền sinh hoạt. Anh đặt hàng giao đến nhà, yêu cầu shipper bắt bố mẹ thanh toán để tạo tình huống “giả mạo shipper lừa tiền” đang rộ lên thời gian qua.

“Năm ngoái, một hàng xóm mất 400 triệu vì lừa đảo mạng, nên bố mẹ tôi cũng sợ, cẩn trọng hơn với chi tiêu lớn”, anh nói.

Tiến sĩ Minh cho rằng, đưa ra tình huống cụ thể và gương nạn nhân thực tế như anh Hùng là cách hiệu quả nhất để cảnh báo người già. Bà cũng đề xuất nên mời những người uy tín, cán bộ địa phương cùng tuổi hoặc lớn tuổi hơn, khác giới tính đến giải thích, phân tích, giúp cha mẹ tránh bị lừa nếu thấy nguy cơ.

Các con nên lập nhóm gia đình, thường xuyên cập nhật và gửi thông tin về các chiêu trò lừa đảo mới để bố mẹ kịp nắm bắt. “Và quan trọng là không nên cho bố mẹ quá nhiều tiền”, bà khuyên.

Phó chủ tịch Hội Người cao tuổi Việt Nam đề nghị các tổ chức địa phương tăng cường giám sát, rà soát hoạt động của các đơn vị tiếp cận người già. Chính quyền và đoàn thể cần tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên đề, cảnh báo người cao tuổi về các hình thức lừa đảo. “Người già nên đọc báo, xem TV để cập nhật thông tin”, ông nhấn mạnh.

Gần đây, khi bố mẹ anh Hùng nhận cuộc gọi báo con trai bị bắt, yêu cầu chuyển tiền gấp, họ hốt hoảng nhưng vẫn nhớ ra bước “gọi để xác minh”. Anh nghe máy kịp thời, nhân tiện giải thích thêm về mối nguy khi chia sẻ cuộc sống cá nhân trên mạng.

Sau lần đó, ông bà nhờ con gái ẩn hết các bài đăng về du lịch, ăn uống xa hoa trên tài khoản mạng xã hội.

* Tên nhân vật trong bài đã đổi.

Phạm Nga