Năm 2021, Tổng Y sĩ Mỹ Vivek Murthy cảnh báo về một cuộc khủng hoảng sức khỏe tâm thần đang âm thầm bùng nổ ở thanh thiếu niên, vốn đã bị đẩy đến giới hạn bởi đại dịch Covid-19.

Dữ liệu từ khảo sát Giám sát hành vi rủi ro của trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC) công bố cùng năm cho thấy, tỷ lệ học sinh trung học từng nghĩ đến tự tử đã tăng từ 18,8% vào năm 2019 lên 22,2%, trong khi tỷ lệ cố gắng tự tử tăng từ 8,9% lên 10,2%.

Sau những con số báo động là hàng loạt nguyên nhân sâu xa. Nổi bật trong đó là sự phổ biến của mạng xã hội, nơi thanh thiếu niên, đặc biệt là nữ giới, phải đối mặt với áp lực so sánh, cạnh tranh và kỳ vọng không thực tế.

Bên cạnh đó là văn hóa thành tích và một vòng xoáy không ngừng nghỉ thúc đẩy trẻ phải giỏi giang, thành công, hạnh phúc, càng sớm càng tốt.

Quá bảo bọc

Nghe có vẻ nghịch lý, nhưng theo các chuyên gia tâm lý, chính việc cha mẹ luôn nỗ lực đem lại hạnh phúc cho con lại có thể phản tác dụng, làm xói mòn khả năng chống chọi và niềm vui sống thực sự của trẻ.

Nhiều cha mẹ tin rằng một tuổi thơ lý tưởng là tuổi thơ không buồn, không lo âu. Nhưng Ariana Hoet, nhà tâm lý học tại bệnh viện Nhi Nationwide, cảnh báo quan điểm này có thể tước đi cơ hội học cách đương đầu với cảm xúc thật của trẻ.

“Trẻ em cũng có lo lắng, tổn thương, buồn bã và giận dữ như người lớn”, bà nói.

Jennifer Cruz, chuyên gia tại Đại học Y New York-Presbyterian, cho rằng nếu trẻ bị “bọc lót” quá mức khỏi căng thẳng, chúng sẽ thiếu khả năng phục hồi trước thử thách trong tương lai.

“Sự tức giận giúp ta nhận ra mình bị tổn thương. Nỗi buồn giúp ta kết nối với những điều quan trọng. Cảm xúc tiêu cực không xấu, chúng có chức năng riêng”, bà nhấn mạnh.

Thay vì né tránh, các chuyên gia khuyên phụ huynh nên tạo điều kiện để trẻ nhận diện và xử lý cảm xúc, qua đó xây dựng “hệ miễn dịch tâm lý” khỏe mạnh, giống như cách ta chăm sóc thể chất.

Ít giao tiếp

Một trong những “lá chắn tinh thần” vững chắc nhất với trẻ là mối quan hệ lành mạnh với cha mẹ. Theo Hoet, những cuộc trò chuyện thường ngày, dù chỉ vài phút tại bàn ăn hay trong xe, có thể giúp cha mẹ nắm bắt đời sống nội tâm của con, từ đó định hướng cảm xúc và hành vi tích cực.

Thay vì tập trung vào kết quả, cha mẹ có thể hỏi: “Hôm nay con thấy điều gì khiến mình vui hoặc khó chịu?”, “Điều gì khiến con tự hào về bản thân?”, hoặc đơn giản là “Con thấy ổn không?” – những câu hỏi gợi mở sẽ khuyến khích trẻ chia sẻ và cảm thấy được lắng nghe.

So sánh

Một công cụ khác giúp trẻ nuôi dưỡng hạnh phúc là thực hành lòng biết ơn. Theo Cruz, khi cha mẹ thường xuyên bày tỏ điều họ trân trọng trong cuộc sống, trẻ sẽ học được cách nhìn vào mặt tích cực của vấn đề và ít bị cuốn vào vòng xoáy so sánh.

So sánh, cả trực tiếp lẫn vô thức, là một trong những nguyên nhân khiến trẻ cảm thấy mình “không đủ tốt”. Jennifer Hartstein, cho biết, khi cha mẹ liên tục nói về điểm số của người khác, hay buổi học thêm đắt tiền, trẻ sẽ hiểu rằng giá trị của chúng gắn với thành tích chứ không phải con người thật của mình.

Nhà báo Jennifer Wallace, tác giả cuốn sách Never Enough, nhận thấy trong khảo sát của bà, nhiều trẻ em tin rằng chúng chỉ được yêu thương khi đạt được thành tích.

“Điểm trung bình, số lượt thích trên mạng xã hội, thành tích học tập… dường như là thứ định nghĩa giá trị của trẻ trong mắt người lớn”, Wallace nói.

Để tránh thông điệp lệch lạc này, bà đề xuất bốn câu hỏi tự soi của cha mẹ:

Bạn tiêu tiền cho con theo cách nào?

Lịch học của con có dày đặc không?

Bạn thường hỏi con về điều gì?

Hai người thường tranh cãi về chủ đề nào?

Nếu những câu trả lời đều xoay quanh thành tích, cha mẹ có thể đang gửi đi tín hiệu rằng tình yêu của họ là có điều kiện, dù không hề có ý đó.

Không giao việc nhà

Wallace cho rằng cảm giác “mình quan trọng” là nền tảng của lòng tự trọng lành mạnh và khả năng chống chọi với áp lực.

Trẻ cảm thấy mình có giá trị khi biết rằng cha mẹ cần đến chúng, không phải chỉ vì điểm số, mà vì chúng là một phần không thể thiếu trong gia đình.

Giao việc nhà, để trẻ phụ giúp các công việc nhỏ phù hợp với độ tuổi, không chỉ rèn tính tự lập mà còn giúp trẻ hiểu rằng mình có vai trò thực sự, được tin tưởng và trân trọng.

Khen ngợi không đúng cách

“Tôi chưa từng gặp cha mẹ nào không yêu con hết lòng. Nhưng chính cách chúng ta hành xử lại có thể khiến con hiểu sai về tình yêu đó”, Wallace chia sẻ.

Một trong những học sinh trẻ mà Wallece phỏng vấn cho biết lời khen khiến em phải liên tục thể hiện để được cha mẹ chấp nhận.

Thay vì ca ngợi điểm số hay chiến thắng, hãy chú trọng khen ngợi phẩm chất nội tại: lòng tốt, sự hài hước, khả năng giải quyết vấn đề.

Những lời khen này không chỉ nuôi dưỡng niềm tin vào bản thân mà còn giúp trẻ hiểu rằng chúng xứng đáng được yêu thương, bất kể thành tích ra sao.

Nhật Minh (Theo Huffpost)