Lý do 25 lần Trung Quốc dẫn đầu thế giới về HCV Olympic Toán học

Trong hơn ba thập kỷ qua, Trung Quốc vươn lên thành một “cường quốc Toán học”, áp đảo tại kỳ thi Olympic Toán quốc tế (IMO). Kể từ lần đầu giành vị trí quán quân năm 1989, Trung Quốc đã 25 lần đứng đầu bảng xếp hạng toàn đội – nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác.

Đáng chú ý, có tới 15 lần cả 6 thành viên đội tuyển Trung Quốc đều giành Huy chương Vàng (HCV). Từ năm 1986 đến nay, Trung Quốc gần như luôn nằm trong top 3 thế giới.

Ngày 19/7/2025, đội tuyển Trung Quốc một lần nữa khẳng định vị thế số 1, giành trọn 6 HCV, trong đó có 2 học sinh đạt điểm 42/42 – một thành tích gần như tuyệt đối trong lịch sử kỳ thi này.

Theo Baidu, với nhiều chuỗi vô địch kéo dài 3-5 năm liên tiếp, thành tích của đội tuyển Trung Quốc không chỉ phản ánh năng lực cá nhân của từng thí sinh mà còn cho thấy sự hiệu quả của một hệ thống tuyển chọn và đào tạo được đầu tư kỹ lưỡng từ cấp quốc gia.

Từ cuộc thi học sinh giỏi đến chiến lược quốc gia

Toán học ở Trung Quốc là công cụ để xây dựng năng lực quốc gia, không đơn thuần chỉ là đích đến cá nhân. Hệ thống phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi Toán ở Trung Quốc được tổ chức bài bản và xuyên suốt từ tiểu học đến trung học phổ thông, tạo thành một mạng lưới tuyển chọn khắt khe mang tính quốc gia.

Tham gia vào quá trình này không chỉ có các trường chuyên, lớp chọn được nhà nước bảo trợ mà còn có đội ngũ giáo sư đại học, chuyên gia Toán học hàng đầu và các viện nghiên cứu.

Bên cạnh yếu tố con người, Trung Quốc còn tích hợp các công cụ công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI), mô phỏng dữ liệu, và nền tảng học tập trực tuyến nhằm tối ưu hóa việc cá nhân hóa lộ trình rèn luyện cho từng học sinh triển vọng. Ngay cả thất bại sát nút trước Mỹ tại IMO 2024 cũng được nhìn nhận như một sự “tự phản chiếu” cho một hệ thống vốn vận hành vô cùng chặt chẽ và khắt khe. Từ phản biện nội bộ đến các điều chỉnh ở cấp trường chuyên, Trung Quốc coi đó là cơ hội để tự rà soát, tái cấu trúc quy trình huấn luyện. Chỉ một năm sau, nước này trở lại mạnh mẽ với chiến thắng áp đảo và khôi phục ngôi vị số một thế giới.

Học để giải quyết vấn đề, không chỉ để thi

Khác với định kiến “luyện gà chiến”, hệ thống giáo dục Toán học Trung Quốc đã chuyển mình mạnh mẽ: Từ luyện thi sang ứng dụng thực tiễn.

Tại các trường trung học danh tiếng như THPT Thượng Hải, mô hình “Toán học + X” được triển khai như một chiến lược giáo dục liên ngành và Toán học trở thành ngôn ngữ trung tâm để tiếp cận các lĩnh vực đa dạng. 

Học sinh không chỉ học Toán đơn thuần mà còn được tiếp cận các chuyên đề tích hợp với khí hậu học, dịch tễ học, tài chính, kỹ thuật, vật lý ứng dụng và trí tuệ nhân tạo. Thậm chí, những bộ môn tưởng chừng cảm tính như âm nhạc hay nghệ thuật thị giác cũng được kết nối với lập trình sáng tạo, nhằm kích hoạt tư duy logic và khả năng diễn giải bằng mô hình Toán học.

Học sinh Trung Quốc tiếp cận với Toán nâng cao từ lớp 3-4, làm quen với tài liệu đại học từ cấp 2, luyện tập hơn 30 giờ mỗi tuần, giải hàng trăm dạng bài từ cổ điển đến hiện đại và tham gia các đợt thi thử có áp lực không khác gì thi thật quốc tế.

Đặc biệt, bên cạnh kỹ năng giải đề thuần túy, học sinh còn được rèn luyện tư duy phản biện và tư duy hệ thống. Giáo dục kỷ luật cá nhân, đạo đức học thuật và tinh thần khiêm tốn cũng được đặt song song với thành tích, trong khi khả năng tự học và thích nghi với môi trường áp lực cao trở thành tiêu chí bắt buộc đối với bất kỳ “ứng viên huy chương” nào.

Toán học – nền móng của cuộc đua công nghệ thế kỷ 21

Chiến thắng IMO chỉ là phần nổi của tảng băng. Phía sau đó là tầm nhìn lớn hơn của Trung Quốc: Biến Toán học thành ngôn ngữ nền tảng cho trí tuệ nhân tạo, lượng tử, robot và cả quốc phòng công nghệ cao.

Các đại học hàng đầu như Bắc Kinh, Thanh Hoa, Phục Đán đều ưu tiên đào tạo toán ứng dụng và lý thuyết. Viện Khoa học Trung Quốc đặt Toán học vào trung tâm nghiên cứu chiến lược. Trong khi đó, Mỹ dù có lợi thế về công nghệ nhưng vẫn đang phải đầu tư hàng tỷ USD vào AI, một phần để rút ngắn khoảng cách với Trung Quốc về thuật toán và dữ liệu.

Theo số liệu quý I/2025 của Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc, số sinh viên tốt nghiệp các ngành STEM tiếp tục tăng trưởng mạnh, củng cố nền tảng cho một xã hội đổi mới và tự chủ công nghệ. Học sinh giỏi Toán ở Trung Quốc được xem là nguồn lực chiến lược, được xã hội và nhà trường tạo điều kiện tối đa.
Nhiều trường trung học như Học quân Trung học (Hàng Châu), THPT Kinh Khai (Vũ Hán), Trung học Thâm Quyến xây dựng “đội Toán học” được hỗ trợ không khác gì đội thể thao chuyên nghiệp: Có huấn luyện viên riêng, lịch học đặc thù, tài trợ học bổng và cơ hội tiếp xúc với các nhà khoa học.

Một giáo sư Toán nhận xét: “Khi một học sinh Trung Quốc giải được một bài IMO, có thể đó là viên gạch đầu tiên cho một bước tiến khoa học hoặc một công nghệ chiến lược của tương lai”.

GS Ngô Bảo Châu mong học sinh tiếp cận Toán như niềm vui thay vì ‘đau đớn khổ sở’

GS Ngô Bảo Châu chia sẻ như trên tại lễ ra mắt Sân chơi Toán học Việt Nam do Viện Nghiên cứu cao cấp về Toán chủ trì tổ chức. Mọi học sinh đều có thể tham gia miễn phí qua hình thức thi trực tuyến được trò chơi hóa kết hợp các hoạt động sáng tạo.

Cậu bé bại não là thần đồng toán học, đoạt huy chương vàng Olympic Toán quốc tế

TRUNG QUỐC – Dù mắc bệnh bại não, nam sinh Xu Qiming vẫn dẫn dắt đội tuyển quốc gia vô địch Olympic Toán học quốc tế năm 2025.

4 bài toán của tác giả Việt Nam được chọn vào đề thi Olympic quốc tế

Có 4 bài toán của các tác giả là người Việt Nam được chọn làm đề thi Olympic Toán quốc tế (IMO), trong đó bài toán mới nhất là của thầy Trần Quang Hùng (giáo viên Trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên, ĐHQGHN) tại kỳ thi Olympic Toán quốc tế năm 2025.