‘Miễn phí sách giáo khoa cho học sinh là sự chia sẻ thiết thực với người dân’

Mới đây, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 71 về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, trong đó nêu mục tiêu đến năm 2030 sẽ cung cấp miễn phí sách giáo khoa cho học sinh trên cả nước. VietNamNet có cuộc trao đổi với PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hoá, Giáo dục của Quốc hội xoay quanh những tác động của chủ trương này khi triển khai vào thực tế.

– Việc cung cấp miễn phí sách giáo khoa nếu được triển khai trong thực tiễn sẽ đem lại tác động ra sao, thưa ông?

Việc cung cấp sách giáo khoa miễn phí cho học sinh, nếu được triển khai đồng bộ và quyết liệt, chắc chắn sẽ tạo tác động xã hội sâu rộng. Trước hết, chính sách này trực tiếp giảm gánh nặng tài chính cho hàng triệu gia đình. 

Mỗi dịp chuẩn bị năm học mới, câu chuyện mua sách giáo khoa đã trở thành nỗi trăn trở quen thuộc của nhiều bậc phụ huynh, đặc biệt là ở các vùng nông thôn, miền núi, hải đảo. Với những gia đình thành thị có điều kiện, việc mua vài bộ sách không phải là điều quá khó khăn, nhưng với nhiều hộ nghèo, đó là một khoản chi đáng kể, đôi khi còn phải cân nhắc so với chi phí sinh hoạt tối thiểu khác. 

Khi Nhà nước quyết định lo phần này, đó là sự chia sẻ thiết thực, giúp các bậc phụ huynh yên tâm hơn, để dành nguồn lực tập trung cho những nhu cầu khác cũng quan trọng không kém như dinh dưỡng, sức khỏe hay hoạt động ngoại khóa cho con em mình.

Xa hơn, chính sách còn khẳng định một giá trị xã hội: Tri thức là tài sản chung của quốc gia, và mọi trẻ em đều có quyền được tiếp cận bình đẳng. Khi tất cả học sinh, dù ở miền xuôi hay miền ngược, đều cầm cùng một bộ sách, đó không chỉ là công cụ học tập mà còn là biểu tượng công bằng xã hội. 

Tác động tích cực này sẽ lan tỏa tới toàn xã hội. Khi tri thức được phổ cập một cách bình đẳng, nền giáo dục sẽ có cơ hội nâng cao chất lượng, bởi học sinh đi học không còn bị phân tâm bởi những lo toan thiếu thốn. Giáo viên cũng yên tâm giảng dạy khi tất cả học trò đều có đầy đủ sách.  

Xa hơn, niềm tin của người dân vào chính sách và sự quan tâm của Nhà nước sẽ được củng cố, trở thành động lực để toàn xã hội cùng chung tay chăm lo cho sự nghiệp trồng người. 

– Một trong những vấn đề được quan tâm hiện nay là sự chênh lệch giáo dục giữa thành thị và nông thôn, miền xuôi và miền ngược. Theo ông, chính sách cấp miễn phí sách giáo khoa có thể góp phần thu hẹp khoảng cách này, cải thiện mức độ tiếp cận giáo dục đồng đều giữa các vùng miền hay không?

Tôi cho rằng đây là một lợi ích quan trọng nhất của chính sách. Lâu nay, sự chênh lệch điều kiện học tập giữa các vùng miền vẫn rất lớn. Có nơi học sinh đủ đầy sách vở, có nơi các em phải học bằng sách cũ, thậm chí đi học tay không. Điều này vô hình trung tạo ra bất bình đẳng ngay từ bậc phổ thông. 

Khi sách giáo khoa được cung cấp miễn phí, học sinh ở bất kỳ đâu cũng có sách mới, đồng bộ, thống nhất. Điều này xóa đi cảm giác tự ti, giúp trẻ em vùng khó khăn không thua thiệt so với bạn bè nơi khác. 

Giáo viên vùng sâu, vùng xa cũng không còn phải loay hoay gom góp sách cho học trò. Chính sách này giống như cây cầu nối, mang tri thức đến gần hơn với những vùng còn nhiều gian khó. 

Bên cạnh đó, sự đồng đều về sách góp phần tạo sự thống nhất trong dạy và học trên toàn quốc. Khi tất cả cùng học một bộ sách, việc giảng dạy, kiểm tra, đánh giá sẽ thuận lợi hơn, đảm bảo chất lượng chung. Ngoài ra, học sinh nghèo sẽ có thêm động lực khi thấy mình không bị bỏ lại phía sau. Đây là bước tiến quan trọng hướng tới mục tiêu công bằng trong giáo dục – một trong những giá trị cốt lõi của mọi nền giáo dục tiên tiến. 

Khi khoảng cách vùng miền được thu hẹp, khi cơ hội đến trường và tiếp cận tri thức được bảo đảm cho mọi trẻ em, chúng ta không chỉ xây dựng một thế hệ công dân học vấn cao hơn, ymà còn vun đắp cho sự đoàn kết, gắn bó và phát triển bền vững của đất nước trong tương lai.

– Chủ trương này khi triển khai trên phạm vi cả nước sẽ có những thách thức nào? Theo ông, đâu là giải pháp để bảo đảm chính sách triển khai hiệu quả khi thực thi?

Dĩ nhiên, bất kỳ chính sách lớn nào cũng đi kèm với những thách thức khi triển khai trong thực tiễn. Theo tôi, có thể nhìn nhận thách thức này từ nhiều góc độ.

Trước hết là thách thức về nguồn lực tài chính. Sách giáo khoa liên quan đến hàng chục triệu học sinh, số lượng in ấn khổng lồ mỗi năm. Việc ngân sách Nhà nước gánh toàn bộ chi phí này chắc chắn sẽ tạo áp lực lớn, nhất là khi còn nhiều lĩnh vực khác cũng cần đầu tư như y tế, hạ tầng, quốc phòng, an sinh xã hội… Bài toán đặt ra là làm sao cân đối ngân sách một cách hợp lý, vừa bảo đảm quyền lợi học tập cho học sinh, vừa duy trì được sự ổn định vĩ mô và hiệu quả chi tiêu công.

Thứ hai là thách thức về tổ chức thực hiện. Khi sách được phát miễn phí, nếu thiếu cơ chế quản lý chặt, nguy cơ lãng phí rất dễ xảy ra. Tâm lý “của cho không” có thể khiến nhiều học sinh không giữ gìn sách, dẫn đến hư hỏng, thất thoát, buộc phải in ấn bổ sung với chi phí không nhỏ. Bên cạnh đó, hệ thống phân phối sách cần tổ chức khoa học, kịp thời, để tránh tình trạng nơi thừa nơi thiếu ngay đầu năm học.

Thứ ba là thách thức về chất lượng và tính ổn định của sách giáo khoa. Việc cung cấp miễn phí đồng nghĩa với việc Nhà nước phải đứng ra chủ động trong khâu biên soạn, in ấn, phát hành. Nếu cơ chế này thiếu sự cạnh tranh và minh bạch, nguy cơ sách chậm đổi mới, kém linh hoạt hoặc không theo kịp yêu cầu thực tiễn là điều khó tránh khỏi. Chính sách miễn phí, nếu không đi kèm với cải cách cơ chế biên soạn và thẩm định, có thể vô tình làm gia tăng những bất cập này.

Cuối cùng, thách thức về nhận thức xã hội. Chính sách này chỉ phát huy tối đa khi phụ huynh, giáo viên, học sinh đều có ý thức trách nhiệm trong việc bảo quản và sử dụng sách. Nếu coi đây là món quà quý của Nhà nước dành cho thế hệ trẻ, sách sẽ được giữ gìn, tái sử dụng nhiều năm. Ngược lại, nếu thiếu ý thức, lãng phí là điều khó tránh khỏi. 

Tóm lại, chính sách cung cấp sách giáo khoa miễn phí có nhiều lợi ích lớn, nhưng để thành công, chúng ta cần giải pháp đồng bộ: từ bố trí ngân sách, phân phối hợp lý, bảo đảm cơ chế cạnh tranh, cho tới nâng cao nhận thức xã hội về giá trị của sách giáo khoa miễn phí. 

– Trân trọng cảm ơn ông!

Bộ Chính trị: 1 bộ SGK thống nhất toàn quốc, năm 2030 cung cấp miễn phí cho học sinhThay mặt Bộ Chính trị, Tổng Bí thư Tô Lâm mới đây đã ký ban hành Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo.