‘Nếu được làm lại, Hội An sẽ không phát triển ồ ạt resort ven biển’

Sau 25 năm kể từ khi được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới (4/12/1999), hiện bình quân mỗi ngày Hội An đón 2.000-5.000 lượt khách, cuối tuần gần 10.000 lượt. Du lịch đã giúp người dân giàu có, là nguồn thu ngân sách đáng kể của tỉnh. VnExpress phỏng vấn ông Nguyễn Văn Sơn, Chủ tịch TP Hội An, về chặng đã đi qua và những thách thức phía trước.

– Ông đánh giá thế nào về sự thay đổi của Hội An sau 25 năm được công nhận di sản văn hóa thế giới?

– Hơn 25 năm trước, Hội An là thị xã, tỷ lệ hộ nghèo chiếm 20-30% thì đến nay không còn hộ nghèo, chỉ còn những hộ trong diện chính sách, không có lao động. Hội An đã chuyển biến tích cực trên nhiều mặt, gồm cảnh quan, môi trường, bảo tồn di sản và đời sống của người dân.

Thành tựu quan trọng nhất đối với Hội An là bảo tồn được nguyên vẹn quần thể kiến trúc phố cổ. Từ một di sản bên bờ vực sụp đổ, với nhiều di tích xuống cấp thì đến nay cơ bản đã được trùng tu, giữ nguyên giá trị. Các làng nghề, nghề thủ công truyền thống, loại hình nghệ thuật dân gian được gìn giữ, phát triển.

Không chỉ bảo tồn, Hội An còn biết phát huy, khai thác các giá trị về sinh thái, văn hóa, di sản phục vụ du lịch. 25 năm qua du lịch Hội An tiến những bước dài, từ chỗ mỗi năm chỉ có 500.000-700.000 khách, bán vé thu vài chục triệu đồng thì năm 2024 đón 4,6 triệu khách, trong đó hơn 60% du khách nước ngoài.

– Thay đổi nào khiến ông tâm đắc nhất?

– Tôi tâm đắc nhất là cách làm của Hội An, đó là vì cộng đồng, dựa vào cộng đồng và phục vụ lại cộng đồng. Điều này rất quan trọng bởi vì quản lý, khai thác không đúng thì người dân phản đối, sẵn sàng trả lại di sản. Một di sản được bảo tồn, phát huy tốt giá trị khi hướng đến người dân, chủ thể quản lý trực tiếp của nó. Chính quyền muốn quản lý tốt thì phải để di sản mang lại lợi ích cho người dân, làm cho cuộc sống của họ tốt hơn.

Suốt những năm qua Hội An đã đi theo con đường đó. Tất cả chính sách, chủ trương đều hướng về người dân, dựa vào người dân để làm tốt công tác bảo tồn, phát huy di sản. Người dân được hưởng lợi nhiều nhất nhờ việc buôn bán, cho thuê tài sản, trực tiếp kinh doanh. Nhiều người đã giàu lên.

Những ngôi nhà giá trị 50-100 tỷ đồng, chủ nhà không làm gì hết, chỉ cho thuê mỗi tháng thu 100 triệu đồng. Từ chỗ sống nhờ nhà cổ di sản, người dân quay lại giữ gìn ngôi nhà của mình, trùng tu, tôn tạo nó. Họ cũng tích cực quảng bá, giữ gìn văn hóa, nếp sống phố cổ.

– Vậy thay đổi nào khiến ông tiếc nuối nhất?

– Những năm đầu mới manh nha phát triển du lịch, do chính sách trải thảm đỏ, Hội An thu hút rất nhiều doanh nghiệp về đầu tư. Điều này là tất yếu để phát triển du lịch. Nhưng lúc bấy giờ chúng ta chưa lường hết những tác động đến cảnh quan, môi trường.

Hội An cho phát triển ồ ạt resort ven biển, chiếm hết mặt tiền hướng ra biển, làm mất đi tính truyền thống của các làng chài, hồn cốt của đời sống người dân bản địa. Những công trình đã hủy hoại rừng phi lao ven biển dẫn đến sạt lở nhanh hơn, dữ dội hơn, làm cho bờ biển Hội An đứt gãy nhiều chỗ. Trả giá cho việc này là giờ chính quyền phải làm kè giữ bờ biển.

Nếu như trở lại được mấy chục năm trước, Hội An sẽ không cho phát triển ồ ạt resort ven biển, giữ lại những rặng phi lao, đồi cát phục vụ bảo tồn làng chài, cảnh quan môi trường.

Một tiếc nuối nữa là Hội An bị chảy máu di sản do ảnh hưởng của quá trình phát triển du lịch, đô thị. Nhiều ngôi nhà cổ không còn chủ là người bản địa mà là người nơi khác đến mua, thuê lại. Nhà cổ có ba chức năng, gồm ở, thờ cúng và buôn bán. Song hiện nay nhiều ngôi nhà chỉ buôn bán, mỗi ngày 8h họ cho nhân viên đến mở cửa, 22h đóng cửa.

Trước đây phố cổ ngày mùng 1 và 14 âm lịch nhà ai cũng cúng, mùi hương thoang thoảng, còn nay nhiều gia đình chỉ buôn bán nên không thờ cúng ông bà, mất đi hồn phố cổ. Nhà không có người ở dễ sinh ra cháy nổ.

– Theo ông, thách thức với đô thị cổ hiện nay và trong tương lai là gì?

– Theo kịch bản của các nhà khoa học, phố cổ Hội An là vùng ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu. Mùa mưa lũ khu phố cổ bị ngập, giờ tác động của nước biển dâng thì ngập lụt sẽ diễn ra thường xuyên, nguy cơ cao hơn.

Các ngôi nhà cổ Hội An làm bằng vôi vữa, cấu kiện gỗ, nếu ngâm nước lâu ngày sẽ nhanh bị mục. Ngày xưa nhà làm bằng nguyên liệu truyền thống như đường, mật, hạt bời lời và các loại vữa, vôi nên độ dẻo, chịu đựng mưa nắng tốt hơn. Còn bây giờ nhà dùng xi măng nên nguy cơ về nứt, thấm dột cao hơn.

Biến đổi khí hậu làm nhiều vùng của Hội An có nguy cơ ngập lụt, thay đổi môi trường, cảnh quan, làm đời sống của người dân khó khăn, di sản bị biến dạng.

Một thách thức khác là áp lực của quá trình đô thị hóa. Hội An hiện là thành phố phát triển nóng về du lịch, mỗi năm đón 5-6 triệu du khách, trong khi diện tích chỉ 60 km2. Ngoài du khách, thêm lượng lớn nhân viên phục vụ, sinh sống tạo áp lực về hạ tầng, nhu cầu về điện, nước, xử lý nước thải, rác thải, nhà ở rất lớn.

Những việc này giải quyết không khéo thì tác động đến di sản. Bởi muốn làm nhà ở cho người dân, khu đô thị thì phải lấp ruộng; giải quyết rác thải thì phải xây dựng nhà máy, đầu tư nhiều dự án. Những nhà máy, dự án ấy chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến cảnh quan, môi trường, gây áp lực lên đô thị di sản.

Ngoài ra, Hội An đang chịu áp lực về an ninh trật tự, “thóc lúa đi đâu thì bồ câu theo đó”. Một thành phố khách du lịch đông, thu nhập cao, nhiều người về đây làm ăn thì có người tốt, kẻ xấu. Tội phạm trộm cắp, cướp giật, ma túy… cũng sẽ nảy sinh, ảnh hưởng đến an ninh thành phố du lịch.

Hội An còn đối diện áp lực về hạ tầng, đường nhỏ, đất không có nên việc giải tỏa nhà mở rộng đường không thuận lợi dẫn đến kẹt xe, ô nhiễm tiếng ồn.

 

 

Video Hội An ngập lụt

– Những thách thức trên đã tồn tại nhiều năm, thành phố dự định có giải pháp đột phá gì để giải quyết?

– Để giải quyết căn cơ những vấn đề trên, tỉnh Quảng Nam đã phê duyệt đồ án điều chỉnh quy hoạch chung TP Hội An đến năm 2035, tầm nhìn đến năm 2050. Hội An dự kiến có 7 phân khu chức năng, trong đó có khu đô thị lịch sử di sản, đô thị sinh thái đảo, dân cư ven biển, đô thị du lịch và dịch vụ cửa ngõ biển.

Chính quyền đã xây dựng Đề án bảo tồn và phát huy giá trị di sản phố cổ, kinh phí 1.670 tỷ đồng. Theo đề án, Hội An được định hướng là thành phố sinh thái – văn hóa – du lịch, hướng đến xác lập vai trò động lực trong phát triển du lịch – dịch vụ của vùng duyên hải miền Trung và cả nước, vươn tầm ra châu Á, là điểm đến hấp dẫn của thế giới.

Đề án đang được các bộ, ngành thẩm định, sau đó sẽ trình Thủ tướng. Nếu được phê duyệt, đây sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng để bảo tồn, phát huy giá trị của di sản, đồng thời có thêm nguồn lực để Hội An phát triển.

Ngoài ra, thành phố đã xây dựng chương trình dài hạn 5 năm tới với việc đột phá về hạ tầng, nhân lực, công nghệ, xây dựng phố thông minh, số hóa di sản để công tác quản lý khoa học, rõ ràng hơn.

– Ông hình dung 10-20 năm nữa, đô thị Hội An sẽ thế nào?

– Đô thị cổ Hội An, di sản văn hóa thế giới vẫn trường tồn với thời gian. Bởi vì cha ông đã xây dựng lên, gìn giữ, hôm nay chúng tôi có trách nhiệm kế thừa và con cháu mai sau tiếp tục thực hiện sứ mệnh đó. Hội An chắc chắn sẽ nhận được sự quan tâm nhiều hơn của tỉnh và trung ương để mở rộng không gian đô thị, cảnh quan, môi trường, có thêm nguồn lực để phát triển.

Hội An sẽ là đô thị du lịch, trung tâm du lịch của Quảng Nam và miền Trung, thương hiệu lớn thu hút du khách trong và ngoài nước. Với chính sách đúng, quyết tâm cao, kế thừa trách nhiệm từ quá khứ, tới hiện tại và tương lai, tôi tin Hội An sẽ được giữ gìn và phát triển một cách bền vững.

Đắc Thành