Shark Bình: “Ai cũng là một con người đạo đức cho đến khi gặp chuyện”

Startup công nghệ: Lợi nhuận lớn, rủi ro cao

Chia sẻ tại talkshow The Investors mùa 2: The Resilient do CafeF và VPBankS đồng tổ chức, Chủ tịch Tập đoàn NextTech thừa nhận, đầu tư vào startup công nghệ rất rủi ro. Ưu điểm của việc đầu tư này là khả năng tăng trưởng đột phá, lợi nhuận thu về rất cao và rất nhanh. Bản thân ông, với hơn 20 năm trưởng thành từ lĩnh vực này, cũng đã may mắn gặt hái được những thành quả to lớn.

Tuy nhiên, đi kèm với tiềm năng đó là một tỷ lệ thất bại cực kỳ cao. Ngoài những lý do khách quan như năng lực startup còn yếu, sản phẩm chưa phù hợp hay thị trường không ủng hộ – những rủi ro mà nhà đầu tư mạo hiểm phải vui vẻ chấp nhận – thì còn tồn tại một vấn đề là đạo đức kinh doanh.

“Ai cũng là một con người đạo đức cho đến khi gặp chuyện”, Shark Bình chiêm nghiệm. Ông chia sẻ không ít lần phải “vừa mất tiền, vừa ôm thêm cục tức” khi gặp phải những startup thiếu trung thực. Các vấn đề trải dài từ việc báo cáo không trung thực, làm ăn gian dối, cho đến nghiêm trọng hơn là thụt két, rút tiền công ty, thậm chí ôm toàn bộ vốn rồi bỏ trốn.

Sau gần 30 năm phát triển, Shark Bình đánh giá ngành công nghệ thông tin Việt Nam đến giai đoạn phát triển nhất định, đồng nghĩa với các cơ hội để tạo ra sự đột phá cũng dần thu hẹp. Ngay cả xu hướng lớn nhất hiện tại là AI (trí tuệ nhân tạo) cũng chủ yếu là cuộc chơi của các “ông lớn”, trong khi startup Việt mới chỉ dừng ở mức ứng dụng để tối ưu hóa sản phẩm, chứ chưa tạo ra được mô hình kinh doanh đột phá và kiếm được tiền từ lõi AI.

Các doanh nghiệp SME: Hiệu quả, thực tế và dễ kiểm soát

Chính những yếu tố trên đã thúc đẩy sự thay đổi trong “khẩu vị” đầu tư của Shark Bình, chuyển hướng từ những startup “to, đẹp” sang các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME).

Chủ tịch Tập đoàn NextTech phân định rõ sự khác biệt cốt lõi giữa hai mô hình.

Một là, startup công nghệ thì thiên về đổi mới sáng tạo, cần “đốt tiền” trong một thời gian dài để xây dựng thị trường, “giáo dục” (educate) người dùng với kỳ vọng về một sự bùng nổ trong tương lai: doanh thu tăng phi mã nhưng chi phí thì không tăng tương ứng và có tiềm năng đem lại lợi nhuận cực lớn cho các nhà đầu tư. Mô hình này đi kèm rủi ro rất cao.

Trong khi đó, SME thì tập trung vào các mô hình kinh doanh đơn giản, thiết yếu hàng ngày như sản phẩm tiêu dùng, cung cấp một dịch vụ cụ thể. Các doanh nghiệp này cần đáp ứng yếu tố sản phẩm mới, riêng biệt, đặc biệt và có thể cung cấp ngay ra thị trường. Ưu điểm của mô hình kinh doanh này là tạo ra doanh thu và lợi nhuận sớm, yêu cầu vốn ít hơn, tỷ lệ thất bại thấp hơn dù tiềm năng tăng trưởng khó có thể đột phá như startup.

Trong bối cảnh thị trường biến động vài năm trở lại đây, các quỹ đầu tư, bao gồm cả Next100 của Shark Bình, đang có xu hướng ưu tiên các mô hình SME. Tuy nhiên, ông khẳng định vẫn luôn mở cửa và chào đón những startup công nghệ thực sự tiềm năng. Nhưng Shark Bình cũng thừa nhận “bây giờ thì hiếm startup công nghệ tiềm năng”.

Tiêu chí lựa chọn SME: “Ngoan, xinh, yêu”

Khi được hỏi về tiêu chí lựa chọn SME để rót vốn, Shark Bình đưa ra công thức “ngoan, xinh, yêu”. “Ngoan, xinh, yêu” ở đây có nghĩa là doanh nghiệp phải có kế hoạch kinh doanh rõ ràng, thường sẽ tạo ra doanh thu ngay từ tháng đầu tiên, hòa vốn trong khoảng 6-7 tháng và thu hồi vốn sau một năm. Sản phẩm, dịch vụ đơn giản, dễ hiểu, thiết yếu, hướng đến một thị trường đủ lớn mà không cần tốn quá nhiều chi phí để “giáo dục” người dùng. Vòng đời sản phẩm có thể kéo dài 2-3 năm, thậm chí 5-7 năm đối với những sản phẩm xuất sắc, mang lại lợi nhuận bền vững cho nhà đầu tư.

Và trên hết, tiêu chí quan trọng nhất, được đúc kết từ vô số bài học của “cá mập”, chính là tính minh bạch và đạo đức của đội ngũ sáng lập. Ông Bình nhận định: “Nếu người sáng lập có đức, kể cả khi thất bại, họ sẽ tìm cách cày để trả lại tiền cho nhà đầu tư. Ngược lại, nếu không có đức, dù công ty có lãi, họ cũng sẽ tìm cách này hay cách khác để ‘thịt’ tiền của nhà đầu tư”.

Ông Bình cũng tiết lộ thêm rằng quỹ của ông hiện nay sẽ tham gia sâu hơn vào quá trình quản trị của doanh nghiệp thay vì để họ “tự bơi” như trước.